Nguy cơ 'thuộc địa hóa dữ liệu' khi lưu trữ trên nền tảng nước ngoài

Những quốc gia có thể thu thập, xử lý và khai thác hiệu quả dữ liệu sẽ có lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển công nghệ như hiện nay.

Tại hội thảo "Chiến lược AI và Kiến trúc dữ liệu Quốc gia, tổ chức và doanh nghiệp" (ASDA 1) diễn ra ngày 10.9 tại Hà Nội, thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương - Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, nhận định Việt Nam đang sở hữu "kho báu dữ liệu" khổng lồ nhờ dân số đông và tốc độ chuyển đổi số nhanh. Theo ông, dữ liệu đã trở thành yếu tố sản xuất thứ tư sau lao động, vốn và đất đai, có khả năng tối ưu hóa cả ba yếu tố truyền thống này.

Tuy nhiên, con đường khai phá tiềm năng AI không hề bằng phẳng. Ông Nguyễn Ngọc Cương cảnh báo về nguy cơ "thuộc địa hóa dữ liệu" khi phần lớn dữ liệu của công dân và doanh nghiệp Việt Nam đang được lưu trữ trên các nền tảng nước ngoài. Điều này có thể dẫn đến ba hệ lụy nghiêm trọng: phụ thuộc công nghệ, "chảy máu" giá trị kinh tế và các rủi ro về an ninh quốc gia.

Để giải quyết bài toán dữ liệu, thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương đề xuất ba giải pháp chính: xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu quốc gia thống nhất, phát triển năng lực khai phá dữ liệu toàn diện và xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu bền vững giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Bên cạnh đó là những thách thức nội tại. Theo PGS-TS Nguyễn Ái Việt - Viện trưởng Viện Công nghệ và Giáo dục Trí tuệ mới Tạo sinh (IGNITE), những quốc gia nắm bắt được dữ liệu - loại tài nguyên, tư liệu sản xuất quan trọng của nền kinh tế số - sẽ bứt phá, còn ai bỏ lỡ sẽ bị tụt lại phía sau. "Đây sẽ không phải con đường trải đầy hoa hồng. Chúng ta sẽ gặp rào cản về thể chế, thói quen, sự phức tạp của hệ thống, văn hóa và thách thức về đổi mới. Nhưng chính trong gian khó, trí tuệ và bản lĩnh dân tộc sẽ tỏa sáng" ông khẳng định.

Để tận dụng cơ hội, các chuyên gia đồng nhận định Việt Nam không thể chỉ hô hào khẩu hiệu, càng không thể trở thành công xưởng gia công cho nước khác, mà cần sự đổi mới trong tư duy chiến lược và kiến trúc khoa học. Trong đó, việc xây dựng một hành lang pháp lý toàn diện được xem là nhiệm vụ cấp bách nhất.

Đồng tình với quan điểm này, ông Trần Văn Khải, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho rằng pháp luật hiện hành chưa đủ để điều chỉnh những vấn đề phức tạp do AI đặt ra. "Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến 2030 Việt Nam nằm trong nhóm dẫn đầu Đông Nam Á về AI. Để đạt mục tiêu này, cần sớm ban hành luật AI. Giai đoạn 2025 - 2026 là thời điểm phù hợp để tạo hành lang pháp lý cho phát triển và quản lý AI", ông Trần Văn Khải nói.