Nguy cơ 'cùng thua' thúc đẩy Israel - Iran ngừng bắn

Ngày 13/6, Israel phát động chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" nhắm vào các cơ sở hạt nhân, căn cứ quân sự và lãnh đạo cấp cao của Iran, đánh dấu bước ngoặt trong cuộc xung đột kéo dài giữa hai quốc gia. Iran đáp trả bằng các đợt tấn công tên lửa và máy bay không người lái (UAV) vào các thành phố lớn của Israel như Tel Aviv và Haifa.

Những cuộc tập kích qua lại dữ dội giữa hai bên được coi là bài kiểm tra khắc nghiệt về sức chịu đựng về kinh tế, chính trị, quân sự và xã hội của hai cường quốc hàng đầu Trung Đông. Nhưng khi cuộc đấu tăng nhiệt, các nguồn lực nhanh chóng bị hao mòn, áp lực quốc tế gia tăng và nguy cơ leo thang khu vực, hai bên nhận ra nguy cơ "cùng thua" trong cuộc đua marathon tàn khốc này.

Đến ngày 24/6, hai bên chấp nhận lệnh ngừng bắn được Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra và đều mô tả mình là bên thắng cuộc. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng nếu cuộc chiến kéo dài, cả hai nước đều đối mặt những hậu quả rất nghiêm trọng.

Tổn thất về năng lực quân sự

Giao tranh Israel - Iran trong 12 ngày qua được coi là cuộc chiến tiêu hao điển hình, nơi hai bên sử dụng những khí tài đắt đỏ, hiện đại để gây thiệt hại tối đa cho đối phương, cũng như nhằm bảo vệ không phận và nguồn lực của mình.

Israel đã triển khai hàng trăm chiến đấu cơ hiện đại để đạt được ưu thế trên không, kiểm soát không phận Tehran. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tuyên bố đã phá hủy gần một nửa bệ phóng tên lửa đạn đạo của Iran, cũng như phá hủy nhiều tổ hợp phòng không của nước này, khiến hơn 606 người chết, hơn 5.300 người bị thương.

Tuy nhiên, IDF đã không thể tấn công vào cơ sở Fordow, nơi được ví như "pháo đài hạt nhân" của Iran vì được xây dựng sâu trong lòng núi. Mỹ sau đó đã phải can thiệp bằng cách thả 12 quả bom xuyên GBU-57 nặng 14 tấn xuống cơ sở này, nhưng chưa thể phá hủy chương trình hạt nhân Iran mà chỉ khiến nó thụt lùi vài tháng, các nguồn tin am hiểu vấn đề dẫn báo cáo mật từ Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA) thuộc Lầu Năm Góc cho hay.

Iran, dù chịu tổn thất nặng nề, vẫn duy trì khả năng tấn công bằng các loại tên lửa đạn đạo như Emad, Ghadr và Kheybar. Trong 12 ngày, Iran đã phóng hơn 550 tên lửa đạn đạo và khoảng 1.000 máy bay không người lái vào lãnh thổ Israel.

Những cuộc tập kích liên tiếp như vậy đã kéo căng lưới phòng không đa tầng của Israel, khiến các điểm yếu dần lộ diện. Trong những ngày đầu tiên, tỷ lệ đánh chặn của Israel là 85-90%, nhưng dần giảm xuống khi họ để lọt ngày càng nhiều tên lửa đạn đạo tốc độ cao.

Các tổ hợp phòng không Israel cũng xuất hiện những sự cố như tên lửa tự quay đầu lao xuống đất khi vừa rời bệ phóng. Nhiều tên lửa Iran đánh trực tiếp vào các đô thị đông dân cư của Israel, khiến 28 người chết, hơn 2.500 người bị thương.

Tình báo Mỹ hôm 18/6 nhận định nếu không được Washington hỗ trợ, Israel có thể chỉ đủ đạn phòng không để dùng trong 10-12 ngày để đánh chặn tên lửa Iran.

Nhưng trong cuộc đấu tiêu hao này, Iran cũng khó duy trì cường độ tấn công lâu dài, do các kho dự trữ tên lửa bị phá hủy, khó bổ sung, chuyên gia quân sự Tom Karako nhận định. Số lượng tên lửa mà Iran phóng ra trong những ngày cuối chiến dịch đáp trả đã giảm đi rõ rệt, chỉ còn vài quả mỗi lượt, so với hơn 100 quả trong ngày đầu tiên.

Nếu tiếp tục chiến dịch, Iran đối mặt nguy cơ cạn kiệt kho tên lửa đạn đạo, vũ khí răn đe chính của họ, khi các cơ sở lưu trữ, sản xuất và phương tiện vận chuyển tên lửa liên tục bị Israel tập kích.

Tổn thất về kinh tế

Theo giới chuyên gia, cuộc chiến cũng đặt ra thách thức kinh tế nghiêm trọng cho cả hai quốc gia. Đối với Iran, các cuộc tấn công của Israel vào cơ sở hạ tầng năng lượng, bao gồm các kho nhiên liệu ở Tehran, đã làm gián đoạn nguồn cung xăng dầu nội địa.

Với nền kinh tế vốn đã suy yếu do các lệnh trừng phạt từ phương Tây, Iran đối mặt với nguy cơ lạm phát tăng vọt và bất ổn xã hội. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, tỷ lệ lạm phát của Iran có thể tăng 43,3% trong năm nay, từ mức 32,6% năm ngoái.

"Loạt lệnh trừng phạt của phương Tây đã làm suy yếu nền kinh tế Iran và làm xói mòn tầng lớp trung lưu ở nước này. Thu nhập thực tế của họ đã giảm sút vì lạm phát, dẫn đến nguy cơ đói nghèo cao", Mohammad Farzanegan, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Cận Đông thuộc Đại học Marburg ở Đức, nói.

Nếu xung đột kéo dài, nền kinh tế Iran sẽ đối mặt với nhiều thách thức hơn nữa, khi hệ thống giao thông, hạ tầng bị tổn hại vì chiến sự.

Chuyên gia Perrihan Al-Riffai, thành viên cấp cao tại Trung tâm Rafik Hariri của Hội đồng Đại Tây Dương, cảnh báo nếu Iran đóng cửa eo biển Hormuz, nơi hàng triệu thùng dầu đi qua mỗi ngày, giá dầu có thể vượt mốc 100 USD/thùng, gây ra cú sốc kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, hành động này cũng sẽ làm tổn hại chính Iran, vì nước này phụ thuộc vào xuất khẩu dầu để duy trì ngân sách quốc gia.

Israel, dù có nền kinh tế mạnh hơn Iran, cũng chịu áp lực tài chính lớn, theo Economist. Các cuộc tập kích tên lửa của Iran đã gây thiệt hại cho cơ sở hạ tầng năng lượng và dân sự, làm gián đoạn hoạt động kinh doanh ở Tel Aviv và Haifa.

Chi phí vận hành hệ thống phòng thủ tên lửa như Iron Dome và chi phí cho chiến dịch không kích ở Iran đòi hỏi nguồn ngân sách khổng lồ. Theo Marker, tờ báo tài chính hàng đầu của Israel, hoạt động đánh chặn tên lửa khiến nước này tốn đến 285 triệu USD mỗi đêm.

Các chuyên gia nhận định nền kinh tế Israel có thể chống chịu một cuộc chiến toàn diện với Iran trong thời gian ngắn, nhưng nếu giao tranh kéo dài từ một tháng trở lên, nước này sẽ tổn thất tới 12 tỷ USD.

Áp lực chính trị, xã hội

Cuộc chiến đặt cả Israel và Iran vào tình thế khó khăn về mặt chính trị, khi cộng đồng quốc tế kêu gọi hai bên tránh leo thang xung đột. Thủ tướng Anh Keir Starmer nhấn mạnh rằng "ổn định ở Trung Đông phải là ưu tiên", trong khi Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres kêu gọi cả hai bên "kiềm chế tối đa".

Tổng thống Mỹ Donald Trump, dù ủng hộ đồng minh Israel, cũng đã phản đối kế hoạch ám sát lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei, bày tỏ mong muốn tránh lún sâu vào xung đột Trung Đông.

Trong nước, Thủ tướng Netanyahu đối mặt với áp lực từ công chúng, khi các cuộc tấn công của Iran làm gia tăng thương vong dân sự. Nhiều người dân Israel lo ngại về an ninh và lỗ hổng trong lá chắn phòng không của họ.

Những cuộc tập kích tên lửa liên tục của Iran đã khiến cuộc sống của người dân Israel đảo lộn, khi họ phải xuống hầm trú bom gần như mỗi đêm. Hình ảnh các tòa nhà chung cư sụp đổ vì tên lửa Iran càng làm gia tăng lo ngại về an ninh.

Ở Iran, các cuộc không kích quy mô lớn của Israel cũng gây tâm lý sợ hãi, thúc đẩy nhiều người dân rời khỏi thủ đô. Nhiều quốc gia cũng kêu gọi công dân nhanh chóng rời khỏi Iran và Israel để đảm bảo an toàn.

Việc các tướng lĩnh và nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Iran liên tiếp bị Israel hạ sát cũng có thể gây tâm lý hoang mang và ảnh hưởng đến uy tín của chính quyền.

Theo các bình luận viên của Al Jazeera, cả Iran và Israel đều nhận thức rõ rằng một cuộc chiến kéo dài có thể kích động bất ổn trong nước, đặc biệt khi nền kinh tế bị tổn hại vì bom đạn. Điều đó thúc đẩy hai bên nhanh chóng chấp nhận đề xuất ngừng bắn khi được Tổng thống Trump "bật đèn xanh", theo Trita Parsi, phó chủ tịch Viện Quincy vì Chính sách Đối ngoại có Trách nhiệm tại Mỹ.

Phong Lâm (Theo Economist, WP, AP)