Semenya rời đường đua nữ vì thị phi giới tính

Sau 7 năm theo đuổi các vụ kiện tụng, nhà vô địch điền kinh nữ Caster Semenya khép lại hành trình pháp lý, mang theo cả niềm tiếc nuối lẫn tự hào.

Caster Semenya đã chọn dừng lại.

Trong làng điền kinh thế giới, Caster Semenya không chỉ được nhắc đến như một tượng đài về tài năng và thành tích, mà còn là trung tâm của những cuộc tranh luận dai dẳng liên quan đến vấn đề giới tính trong thể thao hiện đại.

Từ hiện tượng tuổi teen đến ngôi sao bất bại

Từng là niềm tự hào của Nam Phi và cả châu Phi, Semenya hai lần bước lên bục cao nhất Olympic với tư cách nhà vô địch cự ly 800 m, nhưng sự nghiệp của cô lại bị phủ bóng đen bởi những quy định khắt khe liên quan đến “giới tính sinh học”.

Caster Mokgadi Semenya sinh năm 1991 tại một ngôi làng nhỏ ở Limpopo, Nam Phi. Ngay từ khi còn rất trẻ, cô thể hiện tố chất khác biệt trong các cự ly trung bình. Bước ngoặt đến vào năm 2009 khi Semenya mới 18 tuổi và giành huy chương vàng 800 m tại Giải vô địch thế giới ở Berlin. Thành tích ấn tượng, cùng ngoại hình cơ bắp và phong thái mạnh mẽ, nhanh chóng khiến dư luận quốc tế chú ý.

Nhưng cùng với ánh hào quang, cô bị buộc phải trải qua các cuộc "kiểm tra giới tính" – một trải nghiệm khó chịu đối với bất kỳ VĐV nào. Semenya được xác định mắc một dạng "khác biệt phát triển giới tính" (DSD), tức có bộ nhiễm sắc thể XY điển hình của nam giới, nhưng lại mang ngoại hình và giới tính xã hội là nữ.

Semenya được cho là khác biệt với các VĐV nữ khác.

Điều quan trọng, cô được xác định là nữ ngay từ khi sinh ra, lớn lên và luôn nhận diện mình là phụ nữ. Tuy nhiên, chính yếu tố sinh học đặc biệt này đã đặt Semenya vào trung tâm tranh cãi lớn nhất thể thao thế giới suốt hai thập kỷ.

Tranh cãi về testosterone và sự nghiệp bị ngắt quãng

World Athletics (Liên đoàn điền kinh thế giới) từ năm 2011 bắt đầu áp dụng các quy định về “quản lý nữ VĐV có testosterone tự nhiên cao”. Semenya trở thành mục tiêu trực tiếp của chính sách này. Cơ quan quản lý cho rằng mức testosterone cao mang lại cho cô lợi thế bất công so với các VĐV nữ khác, vì hormone này liên quan mật thiết đến sức mạnh cơ bắp và hiệu suất tim mạch.

Trong khi đó, nhiều nhà khoa học và nhà hoạt động nhân quyền phản đối, lập luận rằng đây là sự kỳ thị, tước đi quyền được thi đấu của những phụ nữ vốn sinh ra với cơ thể như vậy.

Năm 2016, Semenya tái khẳng định vị thế bằng việc giành HCV 800 m tại Olympic Rio, sau đó tiếp tục thống trị giải đấu quốc tế. Nhưng đến năm 2019, cô chính thức bị cấm thi đấu ở cự ly sở trường 800 m tại Olympic và các giải thế giới vì từ chối dùng thuốc để "hạ" testosterone một cách nhân tạo. Semenya khẳng định: "Tôi sẽ không thay đổi cơ thể tự nhiên của mình chỉ để được thi đấu".

Caster Semenya không muốn tiêm thuốc giảm nội tiết tố.

Kể từ đó, sự nghiệp của cô coi như chấm dứt. Khi ở đỉnh cao phong độ, bất bại trong hơn 30 cuộc đua liên tiếp, Semenya buộc phải rời xa đường chạy.

Hành trình marathon pháp lý và hồi kết

Không chấp nhận bị loại khỏi sân chơi, Semenya khởi kiện World Athletics từ năm 2018. Cô đưa vụ việc ra Tòa Trọng tài Thể thao (CAS), sau đó là Tòa án Liên bang Thụy Sĩ, nhưng đều thất bại. Các tòa án này cho rằng quy định của World Athletics là cần thiết để bảo đảm "sân chơi công bằng".

Tưởng chừng vụ việc khép lại, nhưng tháng 7/2023, Tòa án Nhân quyền châu Âu (ECHR) đưa ra phán quyết rằng Semenya không được xét xử công bằng tại Thụy Sĩ, đồng thời một số lập luận phức tạp chưa được xem xét đúng mức. Chiến thắng này thắp lại hy vọng cho Semenya, và nhiều người tin rằng cô sẽ tiếp tục kháng cáo lên Tòa án Tối cao Liên bang Thụy Sĩ.

Thế nhưng, vào tháng 10/2025, các luật sư của Semenya thông báo cô sẽ không theo đuổi vụ kiện nữa. "Caster đã đưa vụ việc lên tòa án cao nhất có thẩm quyền và đạt được kết quả thành công đáng kể. Trong hoàn cảnh hiện nay, vụ kiện sẽ không được tiếp tục", luật sư Patrick Bracher cho biết.

Ở tuổi 34, Semenya rẽ sang con đường huấn luyện, khép lại chương huy hoàng trên đường chạy, nhưng hành trình đấu tranh thì vẫn tiếp tục. Cô khẳng định sẽ đứng mũi chịu sào, tiếp tục lên tiếng và chiến đấu thay mặt cho các VĐV DSD, những người đang khao khát được thi đấu công bằng và được tôn trọng.