Người dân phải được bồi thường khi dùng phải hàng giả thay vì 'ngậm đắng nuốt cay'

Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan đề xuất cơ chế bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng khi sử dụng phải hàng giả, hàng kém chất lượng, thay vì chỉ 'ngậm đắng nuốt cay chịu đựng'.

Chiều 6.5, thảo luận tại tổ về dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan (đoàn TP.HCM) đề cập đến hàng loạt vụ việc sữa giả, thuốc giả… bị phát hiện thời gian qua, khiến dư luận rất bức xúc.

Phải được bồi thường khi dùng phải hàng giả

Bà Lan dẫn quy định hiện hành, đối với thực phẩm thông thường, doanh nghiệp được tự công bố sản phẩm (không cần thẩm định – PV) rồi đưa vào sản xuất, tự chịu trách nhiệm về an toàn sản phẩm. Đối với một số loại thực phẩm (dinh dưỡng y học, dinh dưỡng dùng cho trẻ đến 36 tháng tuổi…) thì phải đăng ký công bố sản phẩm, tức là chịu sự kiểm duyệt của cơ quan chức năng.

Sau khi các vụ việc hàng giả bị phát hiện, có ý kiến đặt vấn đề tại sao không yêu cầu đăng ký công bố với tất cả các loại thực phẩm? Bà Lan cho rằng, dù công bố hay tự công bố thì "cũng chỉ là trên giấy tờ, đọc hồ sơ đó thôi", không đủ để kiểm soát chất lượng sản phẩm, mấu chốt phải là khâu hậu kiểm.

Song, khâu hậu kiểm đang đứng trước nhiều rào cản. Thực tế cho thấy không thể kiểm tra với mọi sản phẩm lưu thông trên thị trường. Ví dụ, TP.HCM với khoảng 300.000 loại sản phẩm, "nếu cái nào cũng kiểm tra hết thì không biết làm bao nhiêu nhiệm kỳ cho vừa". Cũng không thể đặt vấn đề tăng cường lực lượng, vì không biết bao nhiêu cho đủ, nhất là trong bối cảnh tinh giản biên chế như hiện nay.

Nhiều ý kiến đề nghị đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ. Theo bà Lan, công nghệ rất hữu ích trong việc xử lý giấy tờ, đăng ký và xác thực tài liệu, tuy nhiên lại không thể thay thế con người "bằng xương bằng thịt" khi thanh tra, kiểm tra trực tiếp.

Để khắc phục, nữ đại biểu kiến nghị dự thảo luật cần quy định cụ thể về việc kiểm tra chất lượng sản phẩm, tần suất như thế nào, thời hạn ra sao, kèm theo các điều kiện để có thể thực hiện. Đồng thời, bà cho rằng, có thể áp dụng xã hội hóa, huy động các cơ quan kiểm định độc lập cùng tham gia kiểm tra…

Đáng lưu ý, đại biểu Phạm Khánh Phong Lan đề xuất nghiên cứu và định nghĩa rõ ràng về cơ chế bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng khi sử dụng phải sản phẩm không đảm bảo chất lượng. Điều này rất có liên quan trong trường hợp công dân tiêu thụ các sản phẩm mà cơ quan chức năng đã tuyên bố là "an toàn", nhưng cuối cùng lại là hàng giả, hàng kém chất lượng.

Nữ đại biểu kỳ vọng cơ chế như trên sẽ giúp người dân tránh được thiệt thòi, tạo động lực cho người dùng tố cáo các vấn đề nếu họ mua phải sản phẩm lỗi, thay vì chỉ "ngậm đắng nuốt cay chịu đựng".

Cần hàng rào ngăn hàng kém chất lượng

Cùng cho ý kiến về dự án luật, đại biểu Nguyễn Minh Đức (đoàn TP.HCM) bày tỏ băn khoăn khi luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2007 có nêu khái niệm hàng hóa, sản phẩm kém chất lượng, nhưng dự thảo luật sửa đổi lại không có quy định ranh giới để phân biệt loại hàng hóa, sản phẩm này. Thay vào đó là áp dụng thông lệ quốc tế, chia thành 3 nhóm: rủi ro, không rủi ro và nhóm khác.

Ông Đức dẫn quy định tại Nghị định 98/2020, theo đó, hàng hóa có một trong các chỉ tiêu chất lượng đạt dưới 70% mức tối thiểu đã đăng ký, công bố thì được coi là hàng giả.

Trong khi đó, quy định mới tính chất lượng sản phẩm theo vòng đời từ khi sản xuất, ra thị trường, bao gồm ảnh hưởng của quy trình bảo quản, thời tiết làm cho chất lượng giảm đi, hoặc làm cho hợp chất nào đó trong sản phẩm bị tác động hóa học, chuyển qua chất khác kém đi.

Theo ông, ranh giới trên liệu có là khoảng trống để các doanh nghiệp "lách luật". Như vụ gần 600 nhãn hiệu sữa bột giả vừa qua, cơ quan chức năng khẳng định đây là sữa giả, nhưng cũng có ý nói là hàng kém chất lượng vì cũng được dán nhãn mác đầy đủ, được vào các sàn thương mại, siêu thị, thậm chí là bệnh viện.

"Thiệt hại hiện nay ước tính 500 tỉ đồng, nhưng quan trọng nhất là hệ lụy, hậu quả mà người sử dụng là trẻ em, phụ nữ mang thai, người già, sau này chưa tính toán được", ông Đức nói.

Từ câu chuyện đã nêu, ông Đức nhận định phải tính toán để xây dựng hàng rào phân biệt hàng giả, hàng kém chất lượng và hàng giảm chất lượng do quá trình vận chuyển, ảnh hưởng tác động thời tiết.