Nâng tầm giá trị di sản văn hóa gốm Bàu Trúc

Làng gốm cổ Bàu Trúc ở tỉnh Ninh Thuận cũ không chỉ bảo tồn nghề truyền thống mà còn thổi hồn đương đại vào từng sản phẩm, thu hút du khách và khẳng định vị thế trên bản đồ di sản thế giới.

Làng gốm cổ Chăm Bàu Trúc, xã Ninh Phước, tỉnh Khánh Hòa (TT.Phước Dân, H.Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cũ) đang trở thành một điểm sáng du lịch văn hóa, khẳng định giá trị di sản được UNESCO vinh danh.

Từ di sản cổ xưa đến sức sống đương đại

Làng gốm Bàu Trúc được xem là một trong những làng gốm cổ xưa nhất Đông Nam Á, nơi người nghệ nhân chỉ sử dụng đôi tay khéo léo và những công cụ thô sơ từ tre, vỏ sò, ốc biển để nhào nặn, tạo hình. Đặc biệt, kỹ thuật làm gốm ở đây không dùng bàn xoay, người thợ phải lùi từng bước chân để tạo ra những sản phẩm mang đậm "hồn vía" của đất và nước. Chính sự độc đáo này tạo nên những vân màu vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám, nâu... không thể sao chép trên mỗi tác phẩm, từ lu, chum, vại quen thuộc đến những vật trang trí mỹ nghệ tinh xảo.

Nghệ nhân Châu Thị Hoa, một nghệ nhân với hơn 40 năm gắn bó với nghề, chia sẻ rằng gốm đã trở thành "một phần máu thịt" của mình. Nghề làm gốm được truyền từ đời này sang đời khác trong gia đình, từ những kỹ thuật cơ bản để làm ra các sản phẩm sinh hoạt hằng ngày, đến nay các nghệ nhân không ngừng sáng tạo, kết hợp hài hòa giữa phương pháp thủ công truyền thống và ý tưởng mới mẻ để tạo nên sản phẩm độc đáo, đáp ứng thị hiếu của khách hàng. "Khách hàng có thể đặt hàng theo mẫu mã riêng hoặc yêu cầu sản phẩm đặc biệt. Khi đó, các nghệ nhân phải tìm tòi, suy nghĩ các cách thực hiện, từ những bình gốm trang trí nhỏ xinh, tháp nước, bình hoa cho đến bình cao 1,2 m hay các loại tượng với hình dáng khác nhau", nghệ nhân Châu Thị Hoa cho biết.

Những sáng tạo không ngừng đã giúp gốm Bàu Trúc vươn xa khỏi khuôn khổ của những sản phẩm gia dụng truyền thống. Giờ đây, các sản phẩm gốm như lọ hoa, đèn ngủ, đèn trang trí hay những tác phẩm mỹ nghệ mang hình tượng văn hóa Chăm đã xuất hiện trong nhiều không gian nghệ thuật và nội thất hiện đại, mang lại giá trị kinh tế cao, với giá từ vài chục ngàn đến hàng triệu đồng tùy độ tinh xảo.

"Điểm đến hấp dẫn" trên bản đồ du lịch

Theo ông Phú Hữu Minh Thuần, Giám đốc Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc, việc UNESCO công nhận nghệ thuật làm gốm của người Chăm là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp đã tạo nên sự lan tỏa thông tin mạnh mẽ. Đây là động lực lớn để làng nghề nỗ lực phát triển sản xuất và du lịch cộng đồng. "Đến với làng gốm Bàu Trúc, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật, xem các nghệ nhân biểu diễn kỹ thuật tạo hình gốm điêu luyện mà còn được tự tay trải nghiệm các công đoạn làm gốm", ông Thuần nói và cho biết để thu hút du khách, đi đôi với việc đa dạng mẫu mã, đảm bảo chất lượng sản phẩm gốm mỹ nghệ và tâm linh, Hợp tác xã còn chú trọng tổ chức các dịch vụ như biểu diễn nhạc cụ truyền thống của người Chăm, trải nghiệm làm gốm dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân và giới thiệu văn hóa Chăm. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ xây dựng chương trình du lịch, bố trí không gian bài bản, ấn tượng hơn để phục vụ tốt nhu cầu của du khách. Trung bình mỗi ngày, làng nghề đón khoảng 1.000 lượt khách đến tham quan và trải nghiệm, cho thấy sức hấp dẫn không thể chối từ của loại hình du lịch văn hóa này.

Chiến lược bảo tồn và phát triển bền vững

Xác định tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, tỉnh Khánh Hòa đang triển khai nhiều chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề. Đề án "Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể - Nghệ thuật làm gốm của người Chăm'" với kinh phí dự kiến hơn 205 tỉ đồng đã được khởi động. Đề án này không chỉ nhằm đưa di sản này ra khỏi nguy cơ cần bảo vệ khẩn cấp mà còn hướng đến mục tiêu cao hơn: ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Phó chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa, ông Nguyễn Long Biên cho biết, địa phương đặc biệt chú trọng phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo cộng đồng người Chăm được hưởng lợi trực tiếp từ di sản văn hóa truyền thống. Mục tiêu hàng đầu là xây dựng một hệ thống bảo tồn bền vững, không chỉ giữ gìn mà còn phát triển mạnh mẽ nghệ thuật làm gốm của người Chăm trong bối cảnh đương đại. Từng bước xây dựng làng gốm Bàu Trúc trở thành một điểm đến hấp dẫn, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân và khẳng định vị thế của một di sản văn hóa độc đáo trên bản đồ du lịch Việt Nam và thế giới.