Lo ngại đánh thuế nước ngọt có thể gây hệ lụy dây chuyền

Nhiều đại biểu Quốc hội lo ngại đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường dễ tạo hành vi tiêu dùng thay thế và ảnh hưởng tới chuỗi giá trị sản xuất.

Đồ uống có đường có thể phải chịu thuế suất tiêu thụ đặc biệt lên tới 10%. Ảnh: T.L.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 4/6 tiếp tục cho ý kiến về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Một trong những nội dung được các đại biểu quan tâm là việc bổ sung mặt hàng nước giải khát theo TCVN có hàm lượng đường trên 5 g/100 ml vào đối tượng chịu thuế với thuế suất 8% vào năm 2027 và 10% từ năm 2028.

Sẽ nghiên cứu thêm

Tại phiên họp góp ý cho dự thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải bày tỏ lo ngại về tính rõ ràng và hợp lý trong đề xuất đánh thuế nước giải khát có đường. Bà Hải cho rằng báo cáo hiện tại chưa làm rõ cụ thể nhóm sản phẩm nào được xác định là nguyên nhân gây béo phì và các bệnh liên quan, từ đó chưa đủ cơ sở để đưa vào diện chịu thuế.

Bà Hải nhận định việc áp thuế loại sản phẩm này sẽ định hướng lại thói quen tiêu dùng của người dân. Tuy nhiên, câu hỏi là liệu biện pháp này có thực sự giúp giảm tỷ lệ béo phì hay không khi người tiêu dùng có thể chuyển sang sử dụng các loại đồ uống khác vẫn chứa đường như nước mía, nước ép trái cây, chè đỗ đen... vốn là những sản phẩm chưa được kiểm soát, đăng ký hoặc thuộc nhóm thực phẩm đường phố vốn phổ biến trong đời sống hàng ngày.

Với mối lo ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động - nhóm có nhu cầu sử dụng nước giải khát cao, bà đề nghị cơ quan soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu, cân nhắc kỹ lưỡng về đối tượng chịu thuế.

Làm rõ thêm tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn cho biết hiện có hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước ngọt có đường. Theo ông, chính sách này đã giúp thay đổi nhận thức và hành vi của cả người tiêu dùng lẫn nhà sản xuất theo hướng giảm lượng đường và hạn chế tiêu thụ nước ngọt.

Ông Tuấn thông tin thêm mức thuế phổ biến trên thế giới dao động 20-40%. Dự thảo tại Việt Nam chỉ đề xuất khung 8-10%, thấp hơn khuyến cáo của Bộ Y tế và các tổ chức quốc tế. Việc triển khai cũng được tính toán theo lộ trình, bắt đầu từ năm 2027 với mức 8% và tăng dần sau đó.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi đề nghị tiếp tục được nghiên cứu và đánh giá thận trọng đề xuất đánh thuế nước ngọt. Ảnh: Quochoi.vn.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho rằng việc mở rộng diện chịu thuế với các loại thực phẩm, đồ uống có đường khác vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều. Theo ông, cơ quan soạn thảo đã cân nhắc vấn đề này trong quá trình xây dựng luật nhưng chưa có đủ đánh giá tác động cũng như bằng chứng thuyết phục về tính ưu việt và khả thi trong bối cảnh hiện tại.

Ông Mãi nhấn mạnh những nội dung này sẽ tiếp tục được nghiên cứu và đánh giá thận trọng, đảm bảo hài hòa mục tiêu sức khỏe cộng đồng với phục hồi sản xuất, kinh doanh. Các đề xuất liên quan sẽ được báo cáo Quốc hội vào thời điểm thích hợp.

Nhiều đại biểu còn băn khoăn về cơ sở áp thuế

Trước đó, trong phiên thảo luận ngày 9/5, nhiều đại biểu Quốc hội tiếp tục bày tỏ quan ngại về đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường trong dự thảo Luật sửa đổi.

Đại biểu Cầm Thị Mẫn (đoàn Thanh Hóa) tuy tán thành với việc xây dựng lộ trình áp thuế nhưng cho rằng cần có đánh giá tác động đầy đủ và thấu đáo hơn.

Bà nhấn mạnh ngành nước giải khát có đường có liên quan mật thiết tới hơn 20 lĩnh vực khác trong chuỗi giá trị, từ bán lẻ, du lịch, nhà hàng, khách sạn đến hàng trăm nghìn hộ nông dân trồng mía và các doanh nghiệp sản xuất đường. Việc đánh thuế thiếu cân nhắc kỹ có thể gây hiệu ứng dây chuyền, tác động lan rộng.

Vì vậy, bà Mẫn đề xuất 2 phương án lộ trình. Phương án thứ nhất là sau khi luật có hiệu lực 1 năm, áp thuế 5% từ ngày 1/1/2027, tăng lên 8% trong năm 2028 và 10% kể từ năm 2029. Phương án thứ 2 là lùi thời gian áp dụng 2 năm sau khi luật có hiệu lực, bắt đầu từ năm 2028 với mức 8%, rồi tăng lên 10% từ năm 2029.

Đồng tình với sự thận trọng này, đại biểu Lê Thị Song An (đoàn Long An) cho rằng hiệu quả của biện pháp thuế hiện chưa được chứng minh một cách toàn diện trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Theo bà, việc chỉ nhắm vào đồ uống đóng chai có thể tạo cảm giác thiếu công bằng trong khi các sản phẩm chứa đường khác lại không bị tác động.

Đại biểu đề nghị cần có đánh giá đầy đủ về tác động y tế, kinh tế và công bằng xã hội. Đồng thời, lộ trình áp dụng cần đủ dài để doanh nghiệp và người dân có thời gian thích nghi. Ngoài ra, cũng nên nghiên cứu cơ chế điều tiết theo hướng khuyến khích doanh nghiệp cải tiến công thức, giảm lượng đường, thay vì chỉ tập trung vào việc đánh thuế.

Từ góc độ khác, đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (đoàn Thái Bình) bày tỏ băn khoăn về cơ sở khoa học của đề xuất. Theo bà, hiện chưa có bằng chứng vững chắc để khẳng định nước giải khát có đường là nguyên nhân chính và duy nhất gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Việc chỉ áp thuế đối với nhóm sản phẩm đóng gói có hàm lượng đường trên 5 g/100 ml có thể gây hiểu nhầm và dẫn đến hành vi tiêu dùng thay thế không mong muốn.

Bà Dung kiến nghị lùi thời điểm áp dụng quy định này đến năm 2028 để tạo điều kiện cho doanh nghiệp nghiên cứu, điều chỉnh sản phẩm, đầu tư và đổi mới công nghệ. Đồng thời, lộ trình tăng thuế nên bắt đầu từ 3%, sau đó tăng dần lên 7% và 10%, nhằm giúp doanh nghiệp có đủ thời gian thích nghi.

Ngoài ra, cũng nên xem xét áp dụng các mức thuế khác nhau tùy theo hàm lượng đường trong sản phẩm để khuyến khích xu hướng tiêu dùng lành mạnh.

Theo ý kiến từ các chuyên gia y tế, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì và đồ uống có đường không phải là nguyên nhân chính. Các thực phẩm có chứa đường chỉ chiếm khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể, trong khi ngũ cốc chiếm 51,4%, thịt chiếm 15,5% và các thực phẩm khác là 22%.

Kết quả khảo sát từ Viện Dinh dưỡng Quốc gia cũng cho thấy tỷ lệ học sinh tiêu thụ các sản phẩm có đường khác như bánh kẹo, kem, chè lên tới hơn 50%, cao hơn nhiều so với tỷ lệ tiêu thụ nước ngọt (khoảng 16=21%). Đáng chú ý, trẻ em khu vực nông thôn lại có tỷ lệ tiêu thụ nước ngọt cao hơn so với khu vực thành thị.