Khảo luận về phát triển quốc gia của GS Trần Văn Thọ

Phát triển kinh tế luôn gắn liền với văn hóa và giáo dục là thông điệp độc giả có thể cảm nhận qua tác phẩm "Hồi ức đến tương lai" của GS Trần Văn Thọ và những trao đổi thú vị xoay quanh cuốn sách.

Phát triển bền vững là trăn trở của các chuyên gia kinh tế. Vấn đề này trở thành chủ đề thảo luận sôi nổi tại buổi giao lưu giới thiệu sách Hồi ức đến tương lai của GS Trần Văn Thọ (diễn ra tại TP.HCM chiều 31/5). Với sự tham gia của tác giả cùng chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan và chuyên gia công nghệ Võ Quang Huệ, các sinh viên, chương trình trở thành cuộc đối thoại liên thế hệ về phát triển đất nước, về con đường của Việt Nam trong bối cảnh mới.

Vai trò bền bỉ của trí thức trong kiến tạo chính sách

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, gần hai thập niên sau khi Tổ chuyên gia tư vấn về cải cách kinh tế và cải cách hành chính (về sau có tên Ban Nghiên cứu và Tổ Nghiên cứu về kinh tế đối ngoại) giải thể vào năm 2006, những thành viên kỳ cựu của nhóm vẫn tiếp tục dõi theo hành trình phát triển của đất nước và thường xuyên có những đóng góp, đề xuất, cả công khai qua phương tiện truyền thông lẫn giao tiếp thân mật ở những sự kiện quốc tế. GS Trần Văn Thọ thuộc số những tiếng nói năng nổ nhất.

Từ trái qua: nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, GS Trần Văn Thọ và chuyên gia công nghệ Võ Quang Huệ tại buổi giao lưu ra mắt sách Hồi ức đến tương lai. Ảnh: Hồ Lam.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan hồi tưởng: “Khi tổ tư vấn giải tán, chúng tôi ngồi lại với nhau để ngẫm lại và thấy rằng chỉ 10% kiến nghị của nhóm được chính phủ tiếp thu và thực thi, trở thành chính sách. Nhưng đặt trong bối cảnh chính phủ do Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Phan Văn Khải dẫn dắt phải lắng nghe từ nhiều nguồn, các bộ ban ngành, người đứng đầu địa phương, doanh nghiệp nhà nước chứ không riêng gì tổ tư vấn chúng tôi, thì ấy đã là thành công”.

Trong hành trình ấy, thành tựu lớn nhất thúc đẩy sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Chủ trương trao quyền cho người dân và doanh nghiệp kinh doanh, đề xuất này góp phần mở đường cho tinh thần kinh tế thị trường, khiến đây trở thành con đường "không thể đảo ngược" và từng bước giúp Việt Nam chuyển đổi mô hình, xóa đói giảm nghèo và duy trì mức tăng trưởng kinh tế ấn tượng vào cuối thập niên 1990, đầu 2000.

“Người dân được làm kinh tế hợp pháp trên tài sản của mình, như người nông dân tự khai thác mảnh đất của họ. Trả lại quyền này theo đúng Hiến pháp là một thành công bước ngoặt”, bà Chi Lan khẳng định.

Đối ngoại cũng đạt được nhiều thành tựu nổi bật, trong đó có phần đóng góp không nhỏ của những kiều bào ở nước ngoài chưa bao giờ thôi trăn trở về quê hương như GS Trần Văn Thọ cùng các vị Trần Quốc Hùng, Nguyễn Văn Việt, Nguyễn Ngọc Giao, Trần Hải Hà, Trần Hữu Dũng… qua những bức tâm thư gửi về.

Cuốn sách Hồi ức đến tương lai không chỉ là hồi ký cá nhân, mà còn như một khảo luận về phát triển quốc gia. Trong đó, GS Trần Văn Thọ không ngừng đặt câu hỏi và gửi đi thông điệp xuyên suốt: Phát triển bền vững không chỉ là con số tăng trưởng hay lộ trình hội nhập, mà là phát triển hài hòa giữa 5 trụ cột kinh tế - xã hội - môi trường - văn hóa - giáo dục, như nhà thơ Trần Việt Phương, tác giả tập Cửa mở và cũng là thành viên của tổ tư vấn, từng khẳng định.

Là hành trình từ ký ức của một trí thức xa xứ trở về, bằng ngôn ngữ chính luận sâu sắc kết hợp cùng giọng văn tùy bút đậm chất trữ tình, Hồi ức đến tương lai thấm đẫm tinh thần trách nhiệm công dân.

Cuốn sách cho thấy chân dung đầy nhân văn của một trí thức giàu cốt cách văn hóa: GS Trần Văn Thọ không chỉ là học giả kinh tế sắc sảo, mà còn là con người của văn chương và giai điệu quê hương. Ông từng tìm đến dấu tích Tự lực văn đoàn, nhớ mãi tủ sách của người thầy đã đưa ông vào thế giới tri thức. Tấm lòng hướng về nguồn cội của giáo sư là điều khiến ông Võ Quang Huệ trân trọng nhất.

Để giàu trước khi già

Không phủ nhận những thành tựu của đất nước sau mấy thập niên đổi mới, nhưng bà Phạm Chi Lan cũng nhắc rằng không nên dựa vào một vài con số mà chủ quan. Những thập niên về trước khi kinh tế Việt Nam đạt tăng trưởng 9%, người làm chính sách phải tự nhắc nhở: xuất phát điểm của ta thấp, 2,6% cũng mới chỉ bằng 1% của nước khác. Ta đi 3,4 bước mới bằng 1 bước của họ, do đó phải tiếp tục tăng tốc.

Một độc giả tại tọa đàm đặt câu hỏi: Liệu Việt Nam có thể trở thành nước thu nhập cao trước khi bước qua “thời kỳ dân số vàng”? Trước câu hỏi này, GS Trần Văn Thọ khái quát lại bối cảnh: Việt Nam đang ở nhóm thu nhập trung bình cao. Theo tính toán đơn giản, thời kỳ dân số vàng của Việt Nam kéo dài khoảng 50 năm từ thập niên 1980 đến 2030-2032, tức chúng ta còn khoảng 7 năm. Còn mục tiêu ta đặt ra là năm 2045 trở thành nước thu nhập cao.

Ông dẫn lại kinh nghiệm Nhật Bản - đạt thu nhập cao 20 năm trước khi kết thúc giai đoạn dân số vàng. “Việt Nam muốn đạt được điều đó thì phải đặt mục tiêu từng năm, giữ được đà phát triển, và khi đã đạt được thu nhập cao thì phải tiếp tục đi lên, chứ không dừng lại”, GS Thọ nói.

Trong kinh tế vĩ mô, xác định ngành có lợi thế cạnh tranh động - tức ngành mà trong vài thập niên tới có nhu cầu lớn, và quốc gia có những nguồn lực nhất định để nắm bắt - đóng vai trò quyết định với thành công của một đất nước. Muốn vậy phải có tầm nhìn cơ cấu kinh tế tương lai, có chính sách cụ thể, và hiểu rõ được đặc thù kỹ thuật và tính chất quy mô kinh tế của từng ngành - điều mà Nhật Bản đã làm tốt, theo GS Thọ.

Kỹ sư Võ Quang Huệ, chuyên gia gắn bó lâu dài với Tập đoàn Bosch, cố vấn cấp cao tại Vingroup, phấn khởi trước việc chính phủ nhiều lần nhấn mạnh đặt trọng tâm vào chuyển đổi số, khoa học công nghệ, phát triển tư nhân, thấy đây là "luồng gió mới đáng mừng". Song với kinh nghiệm kết nối học thuật và kinh doanh Việt - Đức, ông nhắc ta cần thận trọng về mức độ khả thi: "Muốn tận dụng tốt đầu tư nước ngoài thì phải xem xét kỹ lưỡng đâu là điều thực sự nằm trong khả năng của mình. Nhiều doanh nghiệp thì không thực sự hiểu chuyển đổi số là gì. Chúng ta có kỹ sư, lập trình viên giỏi thì phải biết tận dụng đúng cách trong phát triển AI".

Không quốc gia nào có mô hình mà Việt Nam có thể "bắt chước" nguyên vẹn. Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chỉ ra rằng cán bộ, doanh nghiệp Việt Nam không thiếu những chuyến công tác học tập, tu nghiệp ở nước ngoài. "Bài học đã có, nhưng điều quan trọng là học về có làm, có áp dụng được vào thực tế đất nước hay không", bà nhận định.

Một điều bà cũng thường xuyên nhắc nhở các doanh nghiệp là: “Không thể chờ đợi môi trường hay chính sách vĩ mô, mà doanh nghiệp trước nhất phải biết tự cứu mình, thấu hiểu điểm mạnh, điểm yếu của mình, thừa nhận và học tập, đứng lên từ thất bại. Học tập suốt đời không chỉ là khẩu hiệu”.