Vì sao TT Putin đề cập hiệp ước hạt nhân trước thềm thượng đỉnh?

Dù hội nghị tại Alaska thảo luận về vấn đề Ukraine, ông Putin lại bất ngờ nhắc tới khả năng ký hiệp ước hạt nhân mới với Washington, mở ra nhiều câu hỏi về chiến lược đối ngoại và đối đầu Mỹ - Nga thời gian tới.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tham dự cuộc họp với người đứng đầu Cơ quan Thuế vụ Liên bang Daniil Yegorov tại Điện Kremlin ở Moscow, Nga ngày 13/8. Ảnh: Reuters.

Ngay trước thềm hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết hai nước có thể đạt được một thỏa thuận mới về vũ khí hạt nhân như một phần trong nỗ lực rộng hơn nhằm củng cố hòa bình.

Thượng đỉnh bàn về Ukraine, vì sao nói chuyện hạt nhân?

Hiện ông Putin đang chịu áp lực từ phía Tổng thống Trump về việc chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 3 năm rưỡi ở Ukraine - vấn đề mà Moscow cho rằng gắn liền với một loạt thách thức an ninh, đẩy căng thẳng Đông - Tây lên mức cao nhất kể từ Chiến tranh Lạnh.

Theo Reuters, không chỉ trong vấn đề Ukraine, nếu thượng đỉnh đạt tiến triển hướng tới một hiệp ước kiểm soát vũ khí mới, ông Putin thậm chí có thể khẳng định rằng mình đang tham gia vào các vấn đề hòa bình mang tầm rộng hơn.

Điều này có thể giúp thuyết phục ông Trump rằng đây chưa phải lúc áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với Nga và khách hàng mua dầu mỏ hay những mặt hàng xuất khẩu chủ lực khác của nước này - điều mà nhà lãnh đạo Mỹ từng cảnh báo.

Đề xuất về hiệp ước hạt nhân mới cũng có thể nằm trong chiến lược rộng hơn nhằm cải thiện quan hệ với Washington, bao gồm thương mại và hợp tác kinh tế - lĩnh vực mà Điện Kremlin cho rằng còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác.

Những điểm nóng về hạt nhân

Theo Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ, Nga hiện có khoảng 4.309 đầu đạn hạt nhân trong kho quân sự, Mỹ có khoảng 3.700; Trung Quốc đứng thứ ba với khoảng 600 đầu đạn.

Việc Nga sở hữu số lượng vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới giúp nước này duy trì vị thế vượt xa tiềm lực quân sự thông thường hay sức mạnh kinh tế, đồng thời cho phép ông Putin đối thoại với ông Trump ở thế “ngang tầm” khi bàn về an ninh.

Hiệp ước New START, ký năm 2010 dưới thời Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev, giới hạn mỗi bên chỉ được triển khai tối đa 1.550 đầu đạn hạt nhân chiến lược và 700 tên lửa đạn đạo hoặc máy bay ném bom tầm xa. Vũ khí chiến lược được thiết kế nhằm tấn công các trung tâm quân sự, kinh tế và chính trị của đối phương.

Bản đồ vũ khí hạt nhân của các quốc gia trên toàn cầu. Màu hồng nhạt thể hiện quốc gia có hơn 50 vũ khí hạt nhân, màu hồng đậm: trên 100, trên 500 và màu tím: trên 1.000 vũ khí hạt nhân. Biểu đồ: Washington Post.

Hiệp ước có hiệu lực từ năm 2011, được gia hạn thêm 5 năm vào năm 2021 dưới thời Tổng thống Joe Biden. Năm 2023, ông Putin tuyên bố đình chỉ tham gia nhưng Nga vẫn tuân thủ giới hạn đầu đạn. Hiệp ước sẽ hết hạn vào ngày 5/2/2026 tới. Giới phân tích cảnh báo nếu không được gia hạn hoặc thay thế, cả hai bên có thể vượt mức giới hạn.

Tháng trước, lần đầu tiên ông Trump tuyên bố muốn duy trì các hạn chế của hiệp ước: “Đó không phải là thỏa thuận bạn muốn để nó hết hiệu lực. Chúng tôi đã bắt đầu làm việc về vấn đề này. Khi dỡ bỏ các giới hạn hạt nhân, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng”.

Tháng này, ông Trump cho biết đã điều hai tàu ngầm hạt nhân Mỹ áp sát Nga với lý do đáp trả những phát ngôn “đe dọa” trên mạng xã hội của cựu Tổng thống Nga Medvedev về hạt nhân. Điện Kremlin dù không đặt nặng tầm quan trọng của động thái này nhưng cảnh báo “mọi người cần hết sức thận trọng” với ngôn từ hạt nhân.

Ngoài ra, một cuộc chạy đua vũ trang mới đang hình thành ở mảng tên lửa tầm ngắn và tầm trung - loại vũ khí cũng có thể mang đầu đạn hạt nhân. Năm 2019, trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump rút Mỹ khỏi hiệp ước cấm toàn bộ loại tên lửa này, cáo buộc Moscow vi phạm, điều mà Nga bác bỏ.

Mỹ dự kiến từ năm 2026 sẽ triển khai ở Đức các hệ thống vũ khí từng chủ yếu đặt trên tàu, như tên lửa SM-6, Tomahawk và tên lửa siêu vượt âm mới. Nga gần đây tuyên bố không còn tuân thủ bất kỳ hạn chế nào về việc bố trí tên lửa tầm trung.