Tỷ phú Ấn Độ nguy cơ lọt 'tầm ngắm' của Mỹ vì mua dầu Nga

Khi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent phát biểu tháng trước rằng "một số gia đình giàu có nhất Ấn Độ" đang hưởng lợi từ cuộc xung đột ở Ukraine, ông không nêu đích danh ai. Tuy nhiên, tại Ấn Độ, hầu như mọi người đều hiểu rằng Bộ trưởng Bessent đang ám chỉ tới tỷ phú Mukesh Ambani.

Ambani không chỉ giàu nhất Ấn Độ mà còn là người giàu nhất châu Á, với tài sản ròng ước tính trên 100 tỷ USD. Tập đoàn của ông, Reliance Industries, tác động đến gần như mọi mặt đời sống người dân Ấn Độ.

"Viên ngọc quý" trong đế chế Ambani là ngành tinh chế dầu thô, đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của Ấn Độ, cũng như xuất khẩu đi khắp thế giới. Những năm gần đây, Reliance đẩy mạnh mua dầu thô từ Nga với giá chiết khấu, đem lại lợi ích khổng lồ cho Ambani, đồng thời trở thành cứu cánh với Nga khi nước này bị phương Tây cô lập.

Giờ đây, khi Tổng thống Donald Trump trừng phạt Ấn Độ vì mua dầu Nga và yêu cầu New Delhi đa dạng hóa nguồn cung năng lượng của mình, tỷ phú này bất ngờ bị dồn vào trung tâm một cơn bão khủng hoảng.

Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), trụ sở ở Phần Lan, gần đây công bố phân tích cho thấy tập đoàn Reliance đã mua khoảng 33 tỷ USD dầu thô từ Nga kể từ khi xung đột ở Ukraine nổ ra hồi tháng 2/2022, chiếm khoảng 8% tổng doanh số bán dầu thô của Moskva.

"Đó là con số rất lớn với một công ty", Vaibhav Raghunandan, nhà phân tích của CREA, nói.

Tom Keatinge, giám đốc Trung tâm Tài chính và An ninh thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), cho rằng phần lớn số tiền này nhiều khả năng đã được Nga sử dụng cho cuộc chiến tại Ukraine. Đây cũng là cáo buộc mà Mỹ đưa ra khi tăng thuế với Ấn Độ vì không chấm dứt mua dầu Nga.

Reliance trong khi đó khẳng định "việc họ mua dầu Nga không phản ánh bất kỳ lập trường chính trị nào liên quan đến cuộc xung đột" và những giao dịch này "luôn tuân thủ đầy đủ mọi quy định quốc tế".

Dữ liệu hàng hải và thông tin tàu thuyền cho thấy kể từ tháng 11 năm ngoái, ít nhất 17 tàu chở dầu bị Liên minh châu Âu (EU) hoặc Anh trừng phạt vì có liên quan tới ngành năng lượng Nga đã cập cảng của Reliance ở Sikka, bang Gujarat, phía tây Ấn Độ.

Tại tổ hợp lọc dầu Jamnagar, cách cảng Sikka không xa, Reliance biến dầu thô thành dầu diesel và xăng, cung cấp nhiên liệu cho Ấn Độ và xuất khẩu sang châu Âu cùng nhiều khu vực khác trên thế giới. Dầu thô giá rẻ từ Nga ngày càng trở thành một phần quan trọng trong hoạt động tại cơ sở này.

Reliance không phủ nhận thông tin trên, nhưng giải thích rằng lệnh trừng phạt từ Anh và EU không có hiệu lực ngoài lãnh thổ. "Chúng không áp dụng cho các thực thể không thuộc Anh hay EU. Vì vậy, Reliance hoàn toàn có thể nhận dầu từ những tàu như vậy", tuyên bố của công ty có đoạn.

Dữ liệu cho thấy năm 2021, trước khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, Reliance chỉ mua khoảng 85 triệu USD dầu từ Nga. Song năm tiếp theo, con số tăng vọt lên 5,5 tỷ USD. Lượng mua của Reliance đạt đỉnh vào năm 2023 ở mức 11,7 tỷ USD và giảm xuống còn 9,8 tỷ USD vào năm 2024. Theo tính toán từ báo Washington Post, được xác minh bởi hai chuyên gia độc lập, từ ngày 1/1 đến 12/8 năm nay, lượng dầu Nga mà Reliance mua đã lên tới 6,2 tỷ USD.

Điều này cho thấy vai trò của Reliance đối với ngành xuất khẩu dầu mỏ Nga, vốn giúp nước này vượt qua loạt đòn trừng phạt từ phương Tây và duy trì chiến dịch tại Ukraine. Tháng trước, Tổng thống Trump nói việc Ấn Độ mua dầu "đang tiếp sức cho cỗ máy quân sự Nga". Ông sau đó tăng gấp đôi thuế suất đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ vào Mỹ lên 50%.

Chính phủ Ấn Độ nhấn mạnh hoạt động mua dầu của họ hoàn toàn không bất hợp pháp và lưu ý đến việc giới chức Mỹ trước đây từng khuyến khích họ mua dầu thô từ Nga để ổn định giá năng lượng toàn cầu.

Cuối năm 2022, nhằm gây sức ép lên Moskva, nhóm G7 và EU đã áp giá trần 60 USD/thùng đối với dầu thô Nga, cho phép chúng tiếp tục lưu thông nhưng hạn chế lợi nhuận Nga thu về. Ấn Độ lúc bấy giờ được các đồng minh phương Tây khuyến khích tận dụng mức giá thấp để mua dầu Nga nhằm giúp ngăn hỗn loạn diễn ra trên thị trường toàn cầu.

"Chúng tôi rất vui khi Ấn Độ có được món hời như vậy", bà Janet L. Yellen, khi đó là Bộ trưởng Tài chính Mỹ, phát biểu vào tháng 11/2022.

Bộ Ngoại giao Ấn Độ giờ đây chỉ trích mức thuế Tổng thống Trump tung ra là "không công bằng, không chính đáng và vô lý", khẳng định việc mua dầu Nga là "dựa trên các yếu tố thị trường".

Các nhà đàm phán Mỹ tuần trước có mặt tại New Delhi để thúc đẩy tiến trình đàm phán thương mại đang đình trệ, nhưng vấn đề dầu Nga vẫn là trở ngại lớn. Truyền thông Mỹ tháng qua đưa tin Tổng thống Trump đã nêu rõ rằng ông sẽ không phê duyệt một thỏa thuận thương mại với Ấn Độ trừ khi nước này cắt giảm mua dầu từ Nga.

Cả Tổng thống Trump lẫn các quan chức kinh tế hàng đầu chính quyền Mỹ đều chưa chỉ trích đích danh Reliance. Tuy nhiên, theo dữ liệu từ công ty theo dõi tàu Kpler, Reliance là bên mua dầu Nga hàng đầu tại Ấn Độ và có khả năng duy trì vị thế này trong nhiều năm tới.

Tháng 12/2024, công ty ký thỏa thuận mua 500.000 thùng dầu thô mỗi ngày từ tập đoàn dầu khí nhà nước Nga Rosneft theo một hợp đồng trị giá 13 tỷ USD mỗi năm, kéo dài trong 10 năm.

Theo Benjamin Hilgenstock, trưởng bộ phận nghiên cứu và chiến lược kinh tế vĩ mô tại Viện KSE thuộc Trường Kinh tế Kiev, "sẽ không có lý do gì để Ấn Độ thay đổi" chương trình mua dầu này trừ khi phương Tây mở rộng lệnh trừng phạt, khiến việc mua bán như vậy trở nên bất hợp pháp.

Tập đoàn Reliance là một đế chế khổng lồ, hoạt động đa ngành, từ bán lẻ, viễn thông, dịch vụ giải trí trực tuyến đến tài chính tiêu dùng. Tuy nhiên, theo số liệu từ công ty, phân ngành quản lý tinh chế dầu vẫn nổi bật nhất, chiếm khoảng 58% trong tổng doanh thu 125,3 tỷ USD của cả tập đoàn.

Theo Kpler, khoảng 50% lượng dầu thô nhập khẩu của Reliance tính tới tháng 8 năm nay đến từ Nga, giúp công ty tăng đáng kể lợi nhuận. Financial Times gần đây đưa tin kể từ năm 2022, Reliance đã kiếm thêm 6 tỷ USD nhờ mua dầu thô Nga với giá chiết khấu.

Reliance cho biết "việc Ấn Độ tăng cường mua dầu thô Nga sau năm 2022 đã giúp ổn định thị trường dầu mỏ toàn cầu và ngăn chặn các cú sốc nguồn cung". Công ty tuyên bố "những cáo buộc trục lợi là vô căn cứ và không có cơ sở".

Trong lúc khối tài sản tăng lên nhờ dầu thô Nga, tỷ phú Ambani đã tìm cách xích lại gần hơn với Tổng thống Trump. Ông dự lễ nhậm chức của ông Trump hồi tháng một, hai người bắt tay và trao đổi ngắn trong bữa tiệc chiêu đãi cấp nhà nước do Qatar tổ chức hồi tháng 5.

Con gái ông Trump, Ivanka, và chồng cô, Jared, là khách mời tại đám cưới xa hoa của con trai út ông Ambani vào năm ngoái. Theo Wall Street Journal, công ty bất động sản thuộc tập đoàn Reliance đã trả 10 triệu USD để được cấp phép sử dụng tên Trump ở Mumbai, mặc dù chi tiết dự án vẫn chưa rõ ràng.

Giới phân tích đánh giá với căng thẳng giữa Tổng thống Trump và Thủ tướng Modi hiện tập trung vào vấn đề dầu Nga, tỷ phú Ambani đang dần lọt vào tầm ngắm của Mỹ và bị đẩy vào thế khó.

Tại cuộc họp thường niên của Reliance hồi tháng 8, ông Ambani dường như ám chỉ căng thẳng đang gia tăng. "Không có gì thay thế được sức mạnh kinh tế. Bài học này được củng cố bởi những diễn biến địa chính trị gần đây", ông nói. "Ấn Độ phải đạt được sức mạnh kinh tế lớn hơn và phải làm điều đó với tinh thần khẩn trương", lặp lại lời kêu gọi gần đây từ Thủ tướng Modi về việc Ấn Độ phải tự lực hơn nữa.

Reliance nhấn mạnh cam kết hàng đầu của họ là "tuân thủ chính sách từ chính phủ Ấn Độ nhằm thúc đẩy an ninh năng lượng đất nước thông qua nhiều nguồn cung cấp năng lượng giá cả phải chăng và đáng tin cậy".

Peter Navarro, kiến trúc sư kinh tế trưởng của ông Trump, hôm 15/9 đưa ra những bình luận gay gắt, cáo buộc các công ty Ấn Độ "đi đêm với những đơn vị lọc dầu Nga ngay sau cuộc xung đột Ở Ukraine".

Trong một nỗ lực dường như nhằm xoa dịu căng thẳng, Tổng thống Trump tuần trước gọi điện chúc mừng sinh nhật lần thứ 75 của Thủ tướng Modi và cảm ơn "vì sự ủng hộ của ông trong nỗ lực chấm dứt xung đột Nga - Ukraine".

Giới chuyên gia cảnh báo chiến lược của ông Trump nhằm gây sức ép buộc Ấn Độ giảm nhập khẩu dầu Nga có thể thất bại. Theo Kush Amin, chuyên gia pháp lý tại tổ chức chống tham nhũng Transparency International, việc tăng thuế chỉ là một công cụ "thô sơ", có khả năng gây hại cho cả hai nền kinh tế Ấn Độ - Mỹ.

Các nhà phân tích cho rằng một cách tiếp cận nhắm mục tiêu, nhưng áp đặt các pháp trừng phạt thứ cấp đối với Reliance hoặc nhà máy lọc dầu của họ ở Jamnagar, có thể hiệu quả hơn.

"Nếu muốn tỷ phú Ambani ngừng làm việc này, chúng ta cần gây áp lực lên Reliance", Hilgenstock nói. "Chúng ta không nên đặt cược vào việc ai đó sẽ làm chỉ vì nghĩ rằng đấy là điều đúng đắn".

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)