Phương Tây có thể đảm bảo an ninh 'kiểu NATO' cho Ukraine thế nào

Trong cuộc họp ở Washington hôm 18/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các lãnh đạo châu Âu đã thảo luận về "đảm bảo an ninh" nhằm ngăn Nga tiếp tục tấn công sau khi các bên đạt thỏa thuận hòa bình.

Vấn đề đảm bảo an ninh cho Ukraine đã nổi lên như một phần trọng tâm cho bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào giúp chấm dứt xung đột, khi Tổng thống Mỹ gặp thượng đỉnh với người đồng cấp Nga Vladimir Putin hay trao đổi với ông Zelensky và các lãnh đạo châu Âu.

Sau khi chiến sự nổ ra vào năm 2022, Ukraine đã nộp đơn xin gia nhập NATO, với hy vọng điều này sẽ mang lại cho họ bảo đảm an ninh theo Điều 5 trong hiệp ước của khối.

Điều khoản này quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên của khối cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả. Tuy nhiên, ông Trump gần đây tuyên bố việc Ukraine trở thành thành viên NATO là điều "phi thực tế".

Tiến trình gia nhập NATO của Ukraine đang bị trì hoãn nhưng Steve Witkoff, đặc phái viên của Tổng thống Donald Trump, hôm 17/8 nói rằng Mỹ có thể tham gia vào "các biện pháp bảo vệ tương tự Điều 5" cho Ukraine và Nga đã đồng ý với đề xuất này.

Tổng thống Trump hôm 18/8 gọi việc Nga đồng ý để Mỹ và các nước châu Âu cung cấp đảm bảo an ninh cho Ukraine là một bước tiến quan trọng, song ông không đi sâu vào chi tiết, đồng thời hạ thấp những kỳ vọng rằng Ukraine sẽ nhận được mức độ bảo vệ ngang bằng các thành viên của NATO.

"Tôi không biết có thể định nghĩa nó là 'theo kiểu NATO' hay không", ông nói.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga cho biết Moskva không bao giờ chấp nhận ý tưởng đưa quân đội từ các quốc gia thành viên NATO vào lãnh thổ Ukraine.

Tổng thống Zelensky muốn Ukraine được đảm bảo an ninh ở mức tối đa sau khi đất nước ông gần đây liên tục hứng chịu các cuộc tấn công dữ dội từ Nga và thất thế trên chiến trường.

"Mọi thứ", ông Zelensky nói, nêu lên kỳ vọng của mình về những gì nên có trong các đảm bảo an ninh đối với Ukraine. "Mọi thứ" có thể bao gồm binh sĩ, khí tài phương Tây trên thực địa, chia sẻ thông tin tình báo và cam kết cung cấp thiết bị quân sự.

Khi mọi thứ chưa rõ ràng, hiện tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về việc Mỹ và châu Âu có thể đảm bảo an ninh cho Ukraine như thế nào. "Điều 5 hiệp ước NATO không phải giải pháp cho mọi vấn đề. Người ta cố tình tạo ra nó với tính mơ hồ", Michael O'Hanlon, chuyên gia cấp cao tại Viện Brookings, trụ sở ở Washington, lưu ý.

Theo ông, với tính chất mơ hồ như vậy, Mỹ hoàn toàn có nhiều cách, với nhiều mức độ khác nhau, để cung cấp bảo đảm an ninh cho Ukraine "theo kiểu NATO".

Frederick Fleitz, thành viên Viện Chính sách Nước Mỹ trên hết (AFPI), tổ chức tư vấn được thành lập để thúc đẩy chương trình nghị sự đặt nước Mỹ lên hàng đầu của Tổng thống Trump, đang cùng Keith Kellogg, đặc phái viên Mỹ về Ukraine, vạch kế hoạch đảm bảo an ninh cho Kiev.

Fleitz từng nói với Reuters rằng "trang bị vũ khí tận răng cho Ukraine" là một phần trong các đảm bảo an ninh như vậy. Điều này có thể đạt được thông qua thỏa thuận của ông Trump về việc bán vũ khí Mỹ cho NATO, sau đó để NATO chuyển chúng tới Ukraine.

Phát biểu với báo chí sau cuộc gặp Tổng thống Trump và các lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng hôm 18/8, Tổng thống Zelensky cho biết các bên đã thảo luận về phương án Kiev mua lượng vũ khí có tổng trị giá 90 tỷ USD của Washington bằng nguồn tiền của châu Âu.

"Chúng tôi không cho không gì cả. Chúng tôi đang bán vũ khí", ông Trump nói tại Phòng Bầu dục hôm 18/8. Theo Tổng thống Mỹ, châu Âu sẽ là bên dẫn đầu trong việc xây dựng tuyến phòng thủ đầu tiên cho Ukraine và Mỹ đảm nhận vai trò hỗ trợ.

Thủ tướng Anh Keir Starmer đã đề cập đến việc triển khai một lực lượng được tuyển chọn từ "liên minh những nước sẵn lòng" tới Ukraine sau khi có lệnh ngừng bắn hoặc thỏa thuận hòa bình. Nhưng hiện chưa có thông tin chi tiết nào về hình thức cụ thể của lực lượng đó hay ai sẽ góp quân.

Một ý tưởng để thực hiện phương án này là thành lập "lực lượng gìn giữ hòa bình" đầy đủ, có vũ trang, để hỗ trợ quân đội Ukraine. Lực lượng này sẽ chỉ thực hiện chức năng phòng thủ, tạo thành "bức tường răn đe", có thể buộc Nga phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi mở chiến dịch tấn công mới và đối đầu với binh lính từ các nước thành viên NATO.

Vấn đề là để xây dựng được năng lực răn đe đáng tin cậy, lực lượng này cần đến hàng chục nghìn binh sĩ, điều sẽ rất khó khăn với các nước châu Âu đang lâm vào tình cảnh thiếu quân, thiếu ngân sách quốc phòng và không muốn đẩy quân nhân của mình vào tình thế mạo hiểm.

Phương án thứ hai là châu Âu thành lập một lực lượng "dây bẫy" có quy mô nhỏ hơn rất nhiều. Lực lượng này không đủ sức xây dựng phòng tuyến mạnh mẽ, nhưng sẽ đóng vai trò như sợi dây có khả năng kích hoạt phản ứng bùng nổ của NATO nếu lực lượng Nga vượt qua. Tuy nhiên, đây là lý thuyết chưa được kiểm chứng và có thể là canh bạc rất lớn với châu Âu, theo bình luận viên David Sanger của NYTimes.

Phương án thứ ba với châu Âu là thành lập một lực lượng quan sát viên, quy mô chỉ vài trăm binh sĩ, với nhiệm vụ chính là giám sát, báo cáo các hành động quân sự sắp xảy ra. Nhưng với mức độ phát triển của công nghệ do thám hiện nay, vai trò này có thể được thực hiện bằng vệ tinh, camera mặt đất, và lực lượng quan sát viên sẽ không đủ lớn để tiến hành bất kỳ hoạt động phòng thủ nào.

Ông Trump chưa cam kết bổ sung binh sĩ Mỹ vào lực lượng đảm bảo an ninh ở Ukraine, dù nó có hình thức thế nào. Quyết định về hình thức, quy mô của lực lượng nhiều khả năng sẽ phụ thuộc vào nội dung của thỏa thuận hòa bình, nếu các cuộc đàm phán tiến xa đến mức đó.

Luke Coffey, thành viên cấp cao tại Viện Hudson, trụ sở tại Washington, cho rằng khả năng thực tế nhất mà Mỹ có thể thực hiện là chia sẻ với châu Âu thông tin tình báo, tiến hành tuần tra Biển Đen và bố trí lực lượng Mỹ bên ngoài Ukraine để có thể triển khai kịp thời khi khủng hoảng nổ ra.

Coffey nhận định đây là cách tiếp cận trung lập mà giới hoạch định chính sách chính thống ở Washington có thể ủng hộ và mang lại hỗ trợ ý nghĩa từ Mỹ cho Ukraine mà không làm cạn kiệt nguồn lực của Washington.

Ông phản đối đề xuất ký thỏa thuận an ninh song phương giữa Washington và Kiev, lưu ý rằng việc Mỹ đưa quân đội tới thực địa để bảo vệ Ukraine thậm chí còn phi thực tế hơn kết nạp Ukraine vào NATO.

Theo Mark Episkopos, nghiên cứu viên thuộc chương trình Âu - Á của Viện Quincy, các đảm bảo an ninh tương tự Điều 5 hiệp ước NATO dành cho Ukraine có thể trông giống như những biện pháp hỗ trợ mà phương Tây đang thực hiện với Kiev, nhưng "kèm vài bước tiến xa hơn".

Những bước tiến này có thể gồm thiết lập vùng cấm bay, cung cấp vũ khí tiên tiến hơn và triển khai hạn chế quân đội châu Âu ở hậu phương, ông nói. "Đóng góp của Mỹ có thể tập trung vào hậu cần, hỗ trợ trên không, viện trợ quân sự hay cung cấp dữ liệu mục tiêu. Tất cả đều là những vai trò quan trọng không đòi hỏi binh lính Mỹ phải có mặt trên thực địa".

"Đề xuất đó không đảm bảo rằng binh lính phương Tây sẽ chiến đấu để bảo vệ Ukraine, nhưng nó cũng không đóng hẳn cánh cửa can thiệp, tạo ra một kiểu mơ hồ chiến lược mà bản thân nó có thể là rào cản đối với Nga", Episkopos giải thích.

Vũ Hoàng (Theo Hill, WP, Reuters)