Vì sao Nga yêu cầu quyền kiểm soát hoàn toàn vùng Donbass?

Trong lúc Nga, Ukraine, Mỹ và châu Âu bàn thảo về khả năng kết thúc chiến tranh, vùng Donbass ở miền đông Ukraine ngày càng trở thành tâm điểm chú ý.

Nằm ở phía đông nam Ukraine, khu vực Donbass (Donbas theo tiếng Ukraine) gồm hai vùng Donetsk và Luhansk. Từng là trung tâm công nghiệp, nơi đây nay trở thành chiến trường khốc liệt.

Từ khi Nga phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” cuối tháng 2-2022, lực lượng nước này đã kiểm soát phần lớn Donbass. Ngày 30-9-2022, Matxcơva tổ chức trưng cầu ý dân và tuyên bố sáp nhập bốn vùng Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson.

Ukraine và phương Tây bác bỏ kết quả này. Hiện Nga giữ toàn bộ Luhansk, phần lớn Donetsk cùng khoảng 75% Zaporizhzhia và Kherson, trong khi Ukraine vẫn kiểm soát các thành phố Sloviansk và Kramatorsk.

Tổng thống Nga Vladimir Putin coi việc giành toàn quyền kiểm soát Donbass là điều kiện tiên quyết cho bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào. Ngược lại Tổng thống Volodymyr Zelensky khẳng định Ukraine sẽ không bao giờ từ bỏ Donbass.

Vì sao Nga muốn Donbass?

Theo trang Politifact, có ba lý do chính khiến Nga quyết tâm kiểm soát Donbass.

Thứ nhất là kinh tế. Ông Mark F. Cancian, cố vấn cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết Donbass từng công nghiệp hóa cao vào giữa thế kỷ 20 nhưng sau Chiến tranh Lạnh đã suy thoái. Nơi đây có nhiều khoáng sản và đất nông nghiệp “thuộc loại tốt nhất thế giới”.

Thứ hai là chiến lược. Thành phố cảng Mariupol ở đông nam Donbass mở ra cửa ngõ Biển Đen. Với tư cách là chiến trường lâu dài nhất từ đầu xung đột, Donbass còn mang giá trị biểu tượng đặc biệt. “Đây là nơi cả hai bên đều khó lòng từ bỏ”, ông Erik Herron, nhà khoa học chính trị Đại học West Virginia, nhận định.

Thứ ba là nhân khẩu học. Donbass tập trung đông đảo cộng đồng nói tiếng Nga, nhiều người di cư từ thời Liên Xô. Giáo sư Alexander Motyl (Đại học Rutgers Newark, Mỹ) nhấn mạnh khu vực này từng giữ vai trò quan trọng trong huyền thoại xã hội chủ nghĩa Liên Xô, được xem là quê hương của hình mẫu “người Xô viết điển hình”.

Nga nhiều lần cáo buộc Kiev đối xử bất công với người nói tiếng Nga ở Donbass. Một số chuyên gia cũng cho rằng ý nghĩa của Donbass đối với Nga mang tính biểu tượng nhiều hơn thực tế. “Donbass rất quan trọng để hiện thực hóa tầm nhìn về ‘Russkiy Mir’ (Thế giới Nga) mà ông Putin theo đuổi”, nhà khoa học chính trị Matthew Schmidt nhận xét.

Liệu Ukraine có thể từ bỏ Donbass?

Chính phủ Ukraine kiên quyết giữ chủ quyền, và lập trường này được người dân ủng hộ.

“Các thỏa thuận đất đai không chỉ liên quan đến lãnh thổ, mà còn đến người dân sinh sống ở đó”, ông Herron nhấn mạnh.

Tuy vậy, vẫn có khả năng Kiev phải thừa nhận thực tế chiến sự để mở khoảng trống cho đàm phán. Lời kêu gọi ngừng bắn của Tổng thống Zelensky thực chất đồng nghĩa Nga tiếp tục kiểm soát các vùng hiện nắm giữ ở Donbass, dù Ukraine không từ bỏ tuyên bố chủ quyền lâu dài.

“Ukraine có thể chấp nhận thỏa thuận không nhượng lại chủ quyền nhưng công nhận tình hình thực tế. Đổi lại, Kiev sẽ cần những bảo đảm an ninh chắc chắn từ NATO”, ông Cancian nhận định.