Nỗi lo khiến các lãnh đạo châu Âu tới Washington gặp ông Trump

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 17/8 thông báo đã đến Washington để tham dự cuộc họp với Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng. Lần này, khi tới Phòng Bầu dục, ông sẽ có thêm người hỗ trợ.

Ít nhất 7 lãnh đạo châu Âu cũng đang bay đến Mỹ để tham dự cuộc họp, dự kiến diễn ra ngay sau cuộc gặp riêng giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky. Họ dường như muốn đảm bảo rằng "thảm họa" từng xảy ra hồi tháng hai khi ông Zelensky khẩu chiến với ông Trump tại Nhà Trắng sẽ không lặp lại. Họ cũng có mặt để đảm bảo liên minh xuyên Đại Tây Dương vẫn nguyên vẹn.

Việc Tổng thống Trump đột ngột thay đổi quan điểm về vấn đề then chốt là đạt được lệnh ngừng bắn ở Ukraine trước khi đàm phán về lãnh thổ hay an ninh đã khiến nhiều lãnh đạo châu Âu bất ngờ. Họ tự hỏi liệu ông có một lần nữa bị Tổng thống Nga Vladimir Putin tác động hay không.

Theo các chuyên gia, đây là động lực chính thúc đẩy Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Italy Giorrgia Meloni, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb và Tổng thư ký NATO Mark Rutte vội vã tới Nhà Trắng.

Điều họ mong muốn nhất từ cuộc gặp là đảm bảo rằng Tổng thống Trump không ngả về phía Nga và tìm cách ép buộc Tổng thống Zelensky đồng ý với một thỏa thuận có nguy cơ khiến Ukraine phải đánh đổi quá nhiều. Và họ cũng muốn bảo vệ lợi ích của chính châu Âu trước nguy cơ chúng bị suy yếu nếu Mỹ xa rời liên minh.

Trong cuộc điện đàm với ông Zelensky hôm 16/8, ông Trump đã đề xuất Mỹ có thể tham gia bảo đảm an ninh cho Ukraine hậu xung đột. Đây là bước thay đổi đáng chú ý so với lập trường trước đó của ông rằng châu Âu nên gánh vác trách nhiệm bảo vệ Ukraine, mặc dù chi tiết cụ thể chưa rõ ràng.

Tại cuộc họp báo hôm 17/8 ở Brussels, bà von der Leyen nhấn mạnh tầm quan trọng của các đảm bảo an ninh cho Ukraine cũng như yêu cầu phải tôn trọng lãnh thổ nước này. Tuy nhiên, bà lưu ý điều cốt yếu là phải "chấm dứt các cuộc tàn sát" và kêu gọi tổ chức thượng đỉnh ba bên Nga - Mỹ - Ukraine "càng sớm càng tốt".

Một nhà ngoại giao cấp cao châu Âu giấu tên đã mô tả về việc các đồng minh châu Âu của Ukraine đã lo ngại thế nào sau hội nghị thượng đỉnh ở Alaska giữa lãnh đạo Mỹ - Nga. Ông cho biết chưa từng thấy một cuộc họp nào giữa lãnh đạo châu Âu với Tổng thống Mỹ được sắp xếp nhanh chóng như thế kể từ Chiến tranh Iraq.

Theo nhà ngoại giao này, mối lo hàng đầu của họ khi ông Zelensky tới Mỹ là nguy cơ lặp lại cuộc đấu khẩu hồi tháng hai, khi Tổng thống Ukraine bị ông Trump "dội gáo nước lạnh" trước ống kính truyền hình tại Nhà Trắng.

Lúc bấy giờ, Tổng thống Trump đã nói rằng Ukraine "không có quân bài đàm phán nào" trong cuộc xung đột với Nga và về cơ bản là một quốc gia yếu kém nên phải chịu khuất phục trước yêu cầu từ đối phương vốn mạnh hơn nhiều.

Tổng thống Mỹ đã lặp lại thông điệp này vào tối 15/8, sau khi ông chủ Điện Kremlin rời Alaska. Ông nói với một phóng viên kênh Fox News rằng Ukraine sẽ phải nhận ra Nga là một quốc gia "quyền lực hơn" và đối mặt với quyền lực đó cũng đồng nghĩa với việc ông Zelensky cần cân nhắc nhượng bộ.

Hôm 18/8, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, người cùng Tổng thống Trump tham gia cuộc gặp với Tổng thống Putin tại căn cứ không quân ở Alaska, đã bác bỏ những ý kiến cho rằng nhóm các lãnh đạo châu Âu đến Washington để "bảo vệ" Tổng thống Zelensky.

"Họ không tới đây để đảm bảo rằng ông Zelensky không bị bắt nạt", Ngoại trưởng Mỹ nói trong cuộc phỏng vấn trên kênh CBS. "Chúng tôi mời họ tới".

Các quan chức châu Âu cho biết Tổng thống Trump đã nói với Tổng thống Zelensky rằng ông được tự do mời khách đến cuộc họp và sau đó Nhà Trắng gửi lời mời tới một số lãnh đạo châu lục.

Theo giới chuyên gia, cuộc gặp sắp tới chắc chắn sẽ là bài kiểm tra tính gắn kết của liên minh xuyên Đại Tây Dương. Giới chức châu Âu từ lâu tin rằng tham vọng lớn nhất Nga hướng tới là chia rẽ NATO, tách họ khỏi Mỹ và dưới chính quyền Trump, mối liên kết này đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Mỹ và các đồng minh châu Âu hiện theo đuổi những chiến lược đàm phán rất khác nhau về vấn đề Ukraine. Những khác biệt này kéo dài âm ỉ từ lâu, nhưng vài tuần trước hội nghị thượng đỉnh Alaska, chúng đã bùng phát công khai.

"Chúng ta đã xong với việc chi tiền vào cuộc xung đột ở Ukraine", Phó tổng thống Mỹ JD Vance tuần trước tuyên bố.

Châu Âu trong khi đó vẫn cam kết tiếp tục hỗ trợ Kiev. Họ đã thuyết phục được Tổng thống Trump hứa cung cấp vũ khí, miễn là Mỹ được trả tiền từ ngân quỹ của châu Âu.

Thông điệp của Washington rất rõ ràng: Bảo vệ Ukraine là vấn đề của châu Âu, không phải Mỹ. Chính quyền Trump sẵn lòng đóng vai trò là nhà cung cấp vũ khí vì lợi nhuận, nhưng dường như không thấy có trách nhiệm nào khác trong việc bảo vệ Ukraine, vì Kiev không phải thành viên NATO.

Đây dường như là rạn nứt mà Tổng thống Putin đã tìm cách khai thác ở Alaska một cách khéo léo. Sau ba giờ hội đàm, ông Trump đã tiếp nhận nhiều quan điểm của ông Putin. Ngay cả trước khi gặp trực tiếp lãnh đạo Nga, Tổng thống Mỹ cũng lên tiếng đảm bảo rằng đơn xin gia nhập NATO của Ukraine sẽ bị trì hoãn lâu dài.

Trước đây, ông thỉnh thoảng ngụ ý rằng Ukraine đã tự gây ra xung đột vì nộp đơn xin gia nhập NATO và Liên minh châu Âu (EU).

Sau hội nghị thượng đỉnh hôm 15/8, ông thậm chí còn đi xa thêm một bước. Tổng thống Trump trước đó thống nhất với các đồng minh châu Âu rằng Nga - Ukraine phải đạt lệnh ngừng bắn để chấm dứt đổ máu trước khi đàm phán thỏa thuận hòa bình, song ông đã từ bỏ quan điểm này và đứng về phía Tổng thống Putin.

"Việc ông Trump từ bỏ nỗ lực theo đuổi lệnh ngừng bắn, không còn đề cập đến 'hậu quả nghiêm trọng' mà ông từng đe dọa áp đặt với Nga nếu không chấm dứt giao tranh, đã đẩy liên minh vào tình thế nguy hiểm", James G. Stavridis, cựu đô đốc hải quân Mỹ từng đảm nhận vai trò tư lệnh tối cao của NATO nhiệm kỳ 2009-2013, nhận xét.

Đây chính là kiểu chia rẽ mà các lãnh đạo châu Âu đang tìm cách tránh. Tân Tổng thư ký NATO Rutte đã thường xuyên đến Washington gặp Tổng thống Trump để củng cố liên minh xuyên Đại Tây Dương. Ông quyết tâm ngăn chặn nguy cơ rạn nứt công khai từng xảy ra trước đây khi ông Trump suýt rút Mỹ khỏi NATO, gọi đây là một liên minh "lỗi thời" trong nhiệm kỳ đầu tiên.

Tại hội nghị thượng đỉnh NATO hồi tháng 6, ông Rutte đã nỗ lực thuyết phục các thành viên cam kết chi 5% GDP cho quốc phòng. Điều này đã mang lại chiến thắng sớm cho ông Trump và chứng minh rằng, dù muộn một thập kỷ, châu Âu đang nghiêm túc hơn trong việc chịu trách nhiệm về quốc phòng của chính mình. Tổng thống Trump khi đó rời hội nghị thượng đỉnh với lời khen ngợi dành cho NATO.

Sau đó, các lãnh đạo châu Âu đã thiết kế chương trình mua vũ khí của Mỹ cho Ukraine, nhằm thuyết phục ông Trump từ góc độ tài chính. Trong kịch bản này, Mỹ vẫn có thể là nhà cung cấp vũ khí cho Ukraine, nhưng không phải chịu bất kỳ tổn thất tài chính nào.

Chiến lược lôi kéo trên cho tới vài tuần trước vẫn phát huy hiệu quả, khi ông Trump chỉ trích ông Putin vì không thể hiện thiện chí đàm phán thực chất và vẫn tấn công dữ dội Ukraine. Ông tung ra các tối hậu thư cho Moskva và đe dọa áp đặt các lệnh trừng phạt thứ cấp lên những nước mua dầu Nga.

Lần đầu tiên kể từ khi ông Trump nhậm chức nhiệm kỳ hai, cách tiếp cận của Mỹ, trong đó có việc đe dọa trừng phạt Nga, và áp lực quân sự - kinh tế liên tục từ châu Âu, gần như hòa hợp. Giữa tuần trước, các lãnh đạo châu Âu đã nói chuyện với Tổng thống Trump và ông đồng ý giữ vững lập trường với Nga. Nhưng lập trường chung đó đã tan vỡ ở Alaska.

"Tất cả đều xác định rằng cách tốt nhất để chấm dứt cuộc xung đột khủng khiếp giữa Nga và Ukraine là đi thẳng tới một thỏa thuận hòa bình", Tổng thống Trump viết trên mạng xã hội sáng 16/8.

Việc ông Trump liên tục thay đổi quan điểm trái ngược với quyết tâm "trước sau như một" của ông Putin trong việc duy trì các mục tiêu chiến dịch ở Ukraine. "Hòa bình sẽ đến khi chúng tôi đạt được mục tiêu của mình", Tổng thống Nga tuyên bố vào cuối năm 2023.

Ngay cả khi đó, Tổng thống Putin vẫn kín đáo gửi tín hiệu rằng ông sẵn sàng thảo luận về lệnh ngừng bắn, nhưng chỉ khi nó đóng băng các chiến tuyến hiện có, nghĩa là Ukraine phải nhường quyền kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ cho Nga. Những đề nghị của ông lúc bấy giờ đã bị bác bỏ.

Nhưng giờ đây quân đội Nga đang đạt được những bước tiến đáng kể, vì thế ông Putin dường như không còn quan tâm đến một lệnh ngừng bắn nữa. Thực tế này cho thấy việc đạt được một thỏa thuận hòa bình ở thời điểm hiện tại khó có thể thành hiện thực. Ông Putin dường như tính toán rằng chiến lược tốt nhất là kéo dài đàm phán và trì hoãn một lệnh ngừng bắn chóng vánh.

Khi các quan chức châu Âu và Mỹ tập trung tại Nhà Trắng, họ sẽ có nhiều điều để thảo luận hơn. Châu Âu phải tìm cách khiến Tổng thống Trump đồng tình với các đảm bảo an ninh cụ thể cho Kiev, trong đó có việc triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine.

Trong cuộc thảo luận với các lãnh đạo châu Âu sau hội nghị thượng đỉnh Alaska, Tổng thống Trump lần đầu tiên gợi ý rằng ông có thể sẵn lòng tham gia nỗ lực đó, mặc dù nhiều người tin rằng ông sẽ đóng góp bằng thông tin tình báo từ Mỹ, chứ không phải quân đội.

Tại London ngày 17/8, sau cuộc họp trực tuyến với các lãnh đạo châu Âu khác, Thủ tướng Anh Starmer đã ra tuyên bố ca ngợi Tổng thống Trump vì "cam kết cung cấp đảm bảo an ninh cho Ukraine".

Thông điệp từ lãnh đạo Anh dường như nhằm ràng buộc Tổng thống Mỹ vào nỗ lực này. Tuyên bố tái khẳng định Anh và các quốc gia châu Âu sẵn sàng "triển khai lực lượng bảo đảm an ninh ngay khi các hành động thù địch chấm dứt nhằm giúp bảo vệ bầu trời, vùng biển cũng như tái thiết các lực lượng vũ trang Ukraine".

Nhưng nỗ lực đó có thành công hay không vẫn phụ thuộc phần nhiều vào Mỹ và Washington chưa bao giờ đưa ra một tuyên bố cụ thể như vậy.

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters, AP)