Tân Thủ tướng Nhật đối mặt 'bài toán Trump' trong thử thách đối ngoại đầu tiên

Vài tháng trước khi trở thành tân Thủ tướng Nhật Bản, bà Sanae Takaichi cho biết đã được mời gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Hồi tháng 11, ngay sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, một số người thân cận với ông Trump đã thúc giục bà tới Washington, theo bài đăng trên mạng xã hội X của bà Takaichi. Nhưng bà đã từ chối, cho rằng thủ tướng Shigeru Ishiba khi đó mới nên là chính trị gia Nhật Bản đầu tiên gặp lãnh đạo mới của Mỹ.

"Tuy nhiên, tôi đặt mục tiêu sẽ cố gắng nắm giữ vị trí cho phép tôi được gặp ông ấy một cách trang trọng vào một ngày nào đó", bà viết.

Và "ngày nào đó" đã thực sự đến. Ông Trump ngày 27/10 tới thăm Tokyo và gặp Nhật hoàng Naruhito, sau đó sẽ có cuộc gặp với bà Takaichi ngày 28/10. Cuối tuần qua, hai người đã điện đàm và ông Trump mô tả đó là cuộc nói chuyện "tốt đẹp". Ông nói với phóng viên trên Không lực Một rằng "bà ấy tuyệt vời, xinh đẹp và rất thân thiện".

Bà Takaichi tuần trước trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của đất nước với hình ảnh cứng rắn, những lời hứa về chính sách "Nhật Bản trước tiên".

Trong nước, bà phải đối mặt với những thách thức riêng, khi đảng Dân chủ Tự do (LDP) của bà đang cố gắng phục hồi sau những bê bối tham nhũng. "Bài kiểm tra" đối ngoại sắp tới có thể sẽ định hình cả tương lai chính trị và sự phục hồi của đảng. Tỷ lệ ủng hộ của bà hiện ở mức 71%, con số mà đội ngũ của Thủ tướng Nhật rất muốn duy trì.

Mỹ - Nhật được xem là một trong những mối quan hệ đồng minh vững chắc nhất. Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ 6 của Mỹ. Hai nước có hiệp ước phòng thủ chung, trong đó Mỹ đặt căn cứ trên lãnh thổ Nhật Bản và quốc gia châu Á này được bảo vệ dưới ô hạt nhân của Mỹ. Tuy nhiên, kinh nghiệm ngoại giao còn hạn chế của bà Takaichi cùng sự khó đoán của ông Trump khiến cuộc gặp đầu tiên của họ trở thành phép thử quan trọng, theo giới quan sát.

Các cuộc hội đàm dự kiến đề cập tới thuế quan, an ninh khu vực và chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản, tất cả đều là những điểm gây căng thẳng trong vài tháng qua. Trong nội bộ LDP, nhiều người lo ngại cam kết của Washington với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang suy yếu, khi Mỹ đòi hỏi nhiều hơn từ các đồng minh.

"Điều bà ấy không muốn làm là tạo cho ông Trump cơ hội thúc ép công khai về các vấn đề thương mại và quốc phòng", Yuki Tatsumi, cựu trợ lý đặc biệt về các vấn đề chính trị tại Đại sứ quán Nhật Bản ở Washington và hiện là giám đốc cấp cao Viện An ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cho hay.

Tatsumi thêm rằng nếu Thủ tướng Takaichi có thể thu hút ông Trump tập trung vào chương trình nghị sự mà bà mong muốn, trong đó nhấn mạnh "chúng ta sẽ sẵn sàng hành động và cùng nhau làm cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương an toàn, thịnh vượng và đảm bảo hơn", đó sẽ là "thắng lợi cho bà ấy".

Phong cách Abe

Bà Takaichi được kỳ vọng là "cơ hội tốt nhất của Nhật Bản" để xây dựng mối giao hảo với chính quyền ông Trump. Bà từng được cố thủ tướng Shinzo Abe, người có mối quan hệ thân thiết với ông Trump, cố vấn chính trị và ủng hộ trong nỗ lực tranh cử năm 2021 dù không thành công.

Các nhà phân tích cho biết bà Takaichi đang tìm cách thiết lập một mối quan hệ bền vững với ông Trump theo phong cách của ông Abe.

"Bà ấy đã nghiên cứu cách thủ tướng Abe ứng phó với Tổng thống Trump. Bà ấy học được rất nhiều điều từ ông ấy. Nếu hai người có thể gặp và nói về việc ông Shinzo Abe từng tuyệt vời thế nào, tôi nghĩ họ sẽ không còn bất đồng về bất kỳ điều gì", Shinsuke J. Sugiyama, cựu đại sứ Nhật Bản tại Washington trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, nói.

Ông Abe từng được coi là bậc thầy trong việc gìn giữ mối quan hệ với ông Trump. Khi ông chủ Nhà Trắng tới thăm Nhật Bản, ông Abe tiếp đón rất trọng thị, đưa ông Trump đi xem giải đấu sumo và trao cho ông vinh dự trở thành lãnh đạo quốc tế đầu tiên gặp mặt Nhật hoàng mới lên ngôi.

Giống như ông Abe, bà Takaichi cũng đã nói về sự cần thiết phải "cởi trói việc kìm hãm" quân đội Nhật Bản sau nhiều thập kỷ theo chủ nghĩa hòa bình hậu Thế chiến II. Bà dường như mong muốn thể hiện cam kết của mình trước ông Trump, người đã gây áp lực buộc các đồng minh phải tăng chi tiêu quân sự.

Dưới thời cựu thủ tướng Fumio Kishida, Nhật Bản cam kết nâng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP vào năm 2027. Bà Takaichi hiện muốn đẩy nhanh mốc thời gian đó lên tháng 3/2026, kêu gọi Nhật Bản "chủ động thúc đẩy củng cố cơ bản năng lực phòng thủ của mình" trong bài phát biểu đầu tiên tại quốc hội Nhật Bản tuần trước.

Nhưng cách thức hiện thực hóa mục tiêu vẫn chưa rõ ràng. Trong bối cảnh đồng yen đang suy yếu và việc bà Takaichi thúc đẩy cắt giảm thuế, tân Thủ tướng Nhật có thể gặp khó khăn trong việc cấp ngân sách cho các tham vọng của mình.

Bà cũng có thể tìm cách củng cố quyền giám sát của Nhật Bản đối với quỹ 550 tỷ USD mà Tokyo đồng ý đầu tư vào ngành công nghiệp Mỹ. Khoản đầu tư này là thỏa thuận mà Nhật Bản đàm phán hồi tháng 7 để đổi lấy việc chính quyền ông Trump giảm mức thuế đối ứng từ 25% xuống 15%. Tuy nhiên, ông Trump được cho là sẽ cố bảo toàn quyền lực của Mỹ trong việc quyết định cách chi tiêu số tiền đó.

Mối quan hệ với láng giềng Đông Á

Cách thức Thủ tướng Nhật Bản xử lý các mối quan hệ trong khu vực cũng sẽ định hình thành công của bà trong quan hệ với ông Trump. Hàn Quốc là một đồng minh quan trọng khác của Mỹ ở Đông Á. Trong khi đó, bà Takaichi vốn thể hiện lập trường theo hướng chủ nghĩa dân tộc về những vấn đề lịch sử với Hàn Quốc, nơi tác động của chủ nghĩa thực dân và vấn nạn nô lệ tình dục thời chiến của Nhật Bản vẫn còn ảnh hưởng đến quan hệ song phương cho tới ngày nay.

Tuy nhiên, kể từ khi nhậm chức, bà đang phát tín hiệu về một cách tiếp cận mềm mỏng hơn. Tại cuộc họp báo đầu tiên sau khi nhậm chức, bà ca ngợi một số sản phẩm nổi tiếng của Hàn Quốc.

"Tôi rất thích rong biển Hàn Quốc. Tôi cũng dùng mỹ phẩm Hàn và xem phim truyền hình Hàn", bà nói.

"Rõ ràng rằng hợp tác Nhật - Hàn là điều cần thiết trong thế giới bất ổn hiện tại. Nếu hai đồng minh của Mỹ thắt chặt quan hệ quốc phòng, nó sẽ giúp giảm bớt gánh nặng của Mỹ trong khu vực", Rintaro Nishimura, thành viên cấp cao tại công ty tư vấn The Asia Group ở Tokyo, nói.

Tuy nhiên, mối quan hệ khó cân bằng nhất có thể là với Trung Quốc. Misako Iwamoto, giáo sư danh dự của Đại học Mie, chỉ ra Nhật Bản đang "đi trên dây" trong quan hệ giữa Mỹ với Trung Quốc.

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản. Các nhà lãnh đạo trước đây, như ông Yukio Hatoyama năm 2009, đã nghiêng về phía Bắc Kinh hơn và gây ra sự phản đối từ Washington. Tuy nhiên, bà Takaichi đã thể hiện lập trường cứng rắn đối với Bắc Kinh, giống như ông Trump.

Đầu năm nay, bà Takaichi đến thăm Đài Loan và kêu gọi "hợp tác với hòn đảo để cùng nhau giải quyết các thách thức quốc phòng". Bắc Kinh lên án chuyến đi là "sự khiêu khích nguy hiểm", khi Trung Quốc lâu nay luôn coi Đài Loan là vùng lãnh thổ chờ thống nhất.

"Khác với ông Hatoyama, bà Takaichi được xem là chính trị gia cánh hữu kiên định", Iwamoto nói. "Nếu bà ấy có thể cải thiện quan hệ với Trung Quốc theo cách không mang tính bài Mỹ, điều đó sẽ không làm dấy lên nhiều lo ngại từ phía Washington".

Thanh Tâm (Theo CNN, Politico)