Những sóng gió của 'Người ăn chay'

Là tác phẩm đưa Han Kang ra thế giới, nhưng "Người ăn chay" cũng liên tục khiến chủ nhân giải Nobel Văn chương 2024 trải qua những tình huống "dở khóc dở cười".

Gồm 3 truyện ngắn: Người ăn chay, Vết chàm xanh và Ngọn lửa của cỏ cây (theo bản dịch của Kim Ngân), liên truyện xoay quanh nhân vật chính Young Hye - người phụ nữ tỉnh giấc từ cơn ác mộng và bắt đầu từ chối ăn thịt. Không ai hiểu rõ nguồn gốc của quyết định này, nhưng thay vì nhận được sự thấu hiểu của gia đình và người thân, Young Hye chỉ thấy ở họ hành động cưỡng ép cô ăn thịt trở lại.

Qua tác phẩm, Han Kang đã phơi bày xã hội Hàn Quốc hiện đại với tính nam gia trưởng, sự cô độc của người trưởng thành và chủ đề lớn trong các tác phẩm của cô - nguồn gốc bạo lực.

Han Kang nhận giải Booker Quốc tế 2016 cùng Deborah Smith (trái). Ảnh: PORT Magazine.

Bê bối xoay quanh bản dịch

Ra mắt lần đầu vào năm 2007, nhưng phải 9 năm sau, Người ăn chay mới chính thức gây tiếng vang khi chiến thắng giải Booker Quốc tế 2016. Sau khi Deborah Smith chuyển ngữ thành The Vegetarian, liên truyện được ban giám khảo đánh giá là “cô đọng, tinh tế và đầy ám ảnh, sẽ đọng lại rất lâu trong tâm trí và có thể là trong cả giấc mơ của chính độc giả”.

Tuy vậy sau thành tích này, trên tờ Korea Exposé, cây viết Charse Yun người Mỹ gốc Hàn đã dẫn bài nghiên cứu được trình bày tại một hội nghị ở Đại học Nữ sinh Ewha cho thấy “10,9% phần đầu của cuốn tiểu thuyết đã bị dịch sai; 5,7% văn bản gốc bị lược bỏ và đó chỉ mới xét truyện ngắn đầu tiên”. Từ đây dấy lên làn sóng thảo luận: Liệu chiến thắng của Han Kang có hoàn toàn xứng đáng không khi đó là một bản dịch thiếu trung thành?

Đáp lại điều này, Deborah Smith nói trên tờ LA Review of Books: “Nói bản dịch tiếng Anh của tôi là một 'cuốn sách hoàn toàn khác' so với bản gốc tiếng Hàn, tất nhiên, theo nghĩa nào đó, là hoàn toàn đúng. Không bản dịch nào có thể hoàn hảo theo nghĩa đen, bởi ngữ pháp, từ vựng của hai ngôn ngữ là không trùng khớp. Ngay cả dấu câu cũng có vai trò khác nhau - nên không thể có bản dịch nào không 'sáng tạo' cả".

Về phía Han Kang, trong cuộc phỏng vấn với Booker Foundation vào năm 2023, cô chia sẻ: “Tôi không tin dịch giả cố tình làm suy yếu bản gốc, cũng không tin cô ấy đã tạo ra một tác phẩm mới, hoàn toàn khác biệt [...] Từ ngữ, nhịp điệu, sự tinh tế, những tầng nghĩa, bối cảnh văn hóa sâu sắc của ngôn ngữ gốc... chỉ có thể tồn tại trong ngôn ngữ đó, và chắc chắn sẽ bị mất đi trong quá trình chuyển sang ngôn ngữ mới”.

Các tác phẩm của Han Kang đã được chuyển ngữ sang tiếng Việt. Ảnh: Hoàng Tùng.

Cô tiết lộ do quá mải mê viết Bản chất của người vào năm 2015 mà chỉ xem qua bản dịch một lần duy nhất được gửi cho mình trong khoảng từ 3 đến 4 tiếng mà không tra cứu từ điển. Khi ấy Han Kang đã phát hiện một số lỗi và trao đổi với dịch giả qua email. Sau sự việc kia, khi Smith dịch Bản chất của người và Trắng, nữ nhà văn đã đồng hành để mọi thứ sát sao hơn.

Han Kang nói: “Khi cuộc tranh luận sôi nổi về dịch thuật nổ ra, tôi ước gì mình đã dành nhiều thời gian hơn để xem xét bản dịch như đã làm với Bản chất của người. Có lẽ tôi nên thuê một chuyên gia để so sánh từng câu của nó với phiên bản gốc”.

Cấm khỏi thư viện trường học

Là giải thưởng văn chương danh giá nhất thế giới, Nobel Văn chương góp phần khẳng định vị thế của tác giả và đưa tác phẩm của họ đến gần hơn nữa với đông đảo độc giả. Han Kang không là ngoại lệ.

Tuy vậy không lâu sau vinh hạnh đó, hơn 10.000 phụ huynh đã ký tên phản đối việc đưa cuốn Người ăn chay vào thư viện trường học. Theo đó, đa số ý kiến cho rằng những chi tiết ở phần 2 (Vết chàm xanh) khi Young Hye trở thành người mẫu và thực hiện các tác phẩm vẽ trên cơ thể với anh rể mình, là không phù hợp.

Về phần mình, trong buổi gặp gỡ báo giới tại Stockholm chuẩn bị cho ngày nhận giải vào cuối năm ngoái, Han Kang chia sẻ: “Việc cuốn sách bị loại khỏi thư viện là một nỗi đau đối với người viết như tôi. Nhưng nếu nhìn sâu hơn một chút, hàng nghìn cuốn sách đã bị loại bỏ hoặc hạn chế đọc trong các thư viện Hàn Quốc trong vài năm qua”.

Tuy vậy các học sinh trung học Tây Ban Nha lại từng bình chọn đây là tác phẩm yêu thích của mình vào năm 2019. Sau khi được giải Booker Quốc tế, Han Kang tiết lộ đã đến Santiago de Compostela cùng dịch giả tiếng Tây Ban Nha để nghe các em học sinh chia sẻ cảm xúc về tác phẩm này.

Cô nói: “Cá nhân tôi nghĩ học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ở Hàn có thể gặp khó khăn khi đọc cuốn sách vì những khác biệt văn hóa. Ở những buổi thảo luận, khi các em mang Người ăn chay và Bản chất của người đến nhờ tôi kí, tôi cũng nói các em nên đọc Bản chất của người trước”.

Hình ảnh từ phim Vegetarian chuyển thể từ tiểu thuyết Người ăn chay (Han Kang) của đạo diễn Lim Woo-Seong. Ảnh: AsiaWiki.

Bản chuyển thể xa lạ

Năm 2009, Người ăn chay cũng được chuyển thể thành phim điện ảnh do đạo diễn Lim Woo-Seong cầm trịch, với sự xuất hiện của các diễn viên Chae Min-seo, Kim Hyun-sung và Kim Yeo-jin.

Tác phẩm đã được trình chiếu tại LHP Quốc tế Busan 2009, ra mắt khán giả không lâu sau đó và được gán nhãn 19+ (cách tính tuổi của Hàn Quốc vào thời điểm đó, tương đương với 18+ theo cách tính thông thường). Một năm sau, bộ phim được mời tham gia LHP Sundance năm 2010.

Tuy vậy về phía người xem, nhiều người cho rằng bộ phim đang quá tập trung vào các phân cảnh gây sốc, khiến bộ phim thoạt nhìn như một tác phẩm khiêu dâm hơn truyền tải được thông điệp của tác phẩm gốc. Bởi những điều này mà vào thời điểm ra mắt, bộ phim không tạo được cú hích. Theo dữ liệu của Hội đồng Điện ảnh Hàn Quốc, tác phẩm chuyển thể chỉ bán được hơn 3.500 vé tại các rạp chiếu trong nước, không đạt được thành công thương mại.

Năm 2011, Scars, cũng do Lim Woo-Seong đạo diễn, chuyển thể từ truyện ngắn đầu tay Tiểu Phật của Han Kang ra rạp. Phim từng được mời tham dự hạng mục Đạo diễn mới tại LHP Quốc tế San Sebastian ở Tây Ban Nha cùng năm. Theo số liệu, trong thời gian công chiếu tại Hàn Quốc, phim chỉ bán được 256 vé.

Nhưng ngay sau tin Nobel Văn chương của Han Kang, hai bộ phim trên đều được chú ý khi trở lại rạp.