'Hạc trắng xòe cánh': Chân dung một đô thị đa văn hóa

Trong tiểu thuyết "Hạc trắng xòe cánh", Tawada Yoko khắc họa một Berlin hội nhập đa dạng dòng chảy văn hóa qua quan sát của nhân vật dịch giả gốc Nhật Misa.

Hạc trắng xòe cánh xoay quanh một phụ nữ Nhật theo chồng sang Freiburg du học rồi chuyển đến Berlin, sau đó anh chọn hồi hương còn cô tiếp tục định cư tại Đức. Sống một mình giữa thành phố thủ đô và không thực sự có một người đặc biệt thân thiết, nhưng dịch giả lấy bút danh là Misa hữu duyên về đường bè bạn, tiếp xúc với những người từ đa dạng quốc tịch, gốc gác và nền văn hóa.

Mở đầu câu chuyện, cô vừa chuyển nhà đến một khu mới. Tại đây, Misa này gặp gỡ và kết bạn với bác M. Người đàn ông cao niên này đưa đến cho cô bạn thua mình 40 tuổi hai mối quan tâm mới trong cuộc sống: sáng tác của nhà văn Đức sống vào cuối thế kỷ 18 - đầu thế kỷ 19 Heinrich von Kleist, và lớp học thái cực quyền.

Tiểu thuyết viết bằng tiếng Nhật của tác giả Tawada Yoko Hạc trắng xòe cánh xuất bản trọn vẹn lần đầu năm 2023 sau khi đăng báo dài kỳ. Bản dịch tiếng Việt của An Nhiên, San Hô books và Nhà xuất bản Văn học ấn hành.

Khác với hai tác phẩm của Tawada được giới thiệu tại Việt Nam trong mấy năm gần đây là Hiến đăng sứ và Chàng chó, Hạc trắng xòe cánh lấy bối cảnh cố định ở thời hiện đại, viết theo lối hiện thực và vắng bóng những yếu tố kỳ dị. Câu chuyện chủ yếu kể theo trình tự thời gian tuyến tính, đan xen với những hồi ức vụn vặt của Misa.

Cuộc sống của Misa bình lặng trôi qua, nhưng ở đó bản thân cô đang thay đổi từng ngày vì tác động âm thầm của vòng tròn xã hội xung quanh.

Bác M vốn gốc Đức nhưng sinh ra ở Đông Phổ, trước khi chiến tranh kết thúc thì buộc phải về Đức. Tiết lộ của ông về việc từng chịu phân biệt đối xử ở cả hai nơi thôi thúc Misa tìm hiểu sâu hơn về phần lịch sử đó và đối sánh với quê hương Nhật Bản, qua đó bắt gặp không ít góc nhìn thú vị.

Những người bạn khác của Misa di cư đến Đức với lý do khác nhau, có hoàn cảnh sống, công việc khác nhau, nhưng không một ai là không mang theo một phần bản sắc gốc gác: sư phụ Chen gốc Hoa dạy thái cực quyền, Rosalinde hưởng nền giáo dục Anh ngữ nhưng vẫn luôn tiếc nuối khi nhớ về tuổi thơ sống ở Manila mà trong nhà không có sách ngôn ngữ bản xứ để đọc, Alyona người Nga thừa kế gia tài kếch xù của chồng - gia đình dường như phát lên giàu sau khi Liên Xô tan rã… Trong cuộc sống thời bình ở một thành phố hiện đại vẫn không khó để nhìn thấy dư âm của chiến tranh và lịch sử nhập cư lâu đời.

Bác có nghĩ mình có thể đưa ra lời chứng lịch sử với tâm thế bình lặng, không phiến diện, không pha trộn bất mãn và tức giận này kia về cuộc đời mang tính cá nhân, và không thiên vị dân tộc mình không ạ?

Trích Hạc trắng xòe cánh, Tawada Yoko, An Nhiên dịch

Câu chuyện phản ánh thực trạng không chỉ của riêng Berlin mà nhiều thành phố lớn trên thế giới nói chung, khi số lượng người nhập cư liên tục tăng trong vài thập kỷ vừa qua. Một thống kê cuối năm 2024 cho thấy 22,5% cư dân đăng ký thường trú tại Berlin là người nhập cư, nhưng đây vẫn chưa phải là tỉ lệ cao nhất ở Đức, chưa kể dòng chảy di cư phức tạp vốn đã len lỏi khắp châu Âu từ nhiều thế kỷ trước.

Từng ấy con người là từng ấy câu chuyện khác nhau, mang vác theo cả văn hóa và tâm thức cộng đồng cũ cùng hội về vùng đất này, nhưng kỳ diệu thay vẫn tìm được một điểm dung hòa để neo đậu vững vàng mà trụ lại mái nhà mới, như con hạc giữ thăng bằng trên một chân giữa hồ. Hơi thở di dân không nằm ở những cảnh cùng cực, mà nằm trong nhịp sống đã vào nếp.

Ở một đất nước phương Tây đón nhận đa dạng dòng chảy văn hóa, Misa không phải luôn luôn giữ ý dè chừng như tại một quốc gia Á Đông coi trọng lễ nghi truyền thống. Lối sống của cô đã hòa hợp vào nơi đây đến mức, hầu như mọi chi tiết nhắc đến Nhật Bản đều dáng dấp một quá khứ xa xôi, như vọng âm của một không - thời gian khác, dù vẫn ánh lên tình cảm dịu dàng. Tuy vậy, cô vẫn giữ thói quen nói chuyện với những đồ gia dụng trong nhà bằng chất giọng Kansai, phải chăng vì không có ai để chia sẻ thứ tiếng mẹ đẻ?

Tác giả Tawada Yoko. Ảnh: New Directions Publising.

Bên cạnh khác biệt và hội nhập văn hóa, tiểu thuyết cũng đề cập đến những vấn đề như biến đổi khí hậu, lừa đảo công nghệ và những nhân vật thuộc nhóm người yếu thế như người đồng tính, người khuyết tật một cách tự nhiên, không khuôn ép. Trong một thế giới không ngừng chuyển động, vẫn có bánh nướng, trà đạo, những pho từ điển giấy cũ kỹ chưa gì thay thế được ở thư viện công...

Liên văn bản cũng là yếu tố được tác giả ứng dụng khéo léo trong tiểu thuyết này. Cuốn sách nhắc đến các văn hào Nhật Kawabata Yasunari, Dazai Osamu, Tanizaki Junichiro,... Bản thân nhan đề Hạc trắng xòe cánh không chỉ lấy cảm hứng từ một thức trong thái cực quyền, mà còn gợi nhắc truyện cổ tích Nhật Tiên hạc đền ơn. Alyona là hóa thân của nhân vật cùng tên trong Tội ác và Trừng phạt của đại văn hào Nga Dostoevsky. Cô chủ tiệm bánh Backer là ẩn dụ hòng “xét lại” truyện cổ Grimm Hansel và Gretel. Ngoài ra còn có những lồng ghép khéo léo về điện ảnh, âm nhạc…

Cuộc sống của Misa những tưởng đã trở thành quen thuộc và điển hình trong bối cảnh toàn cầu hóa, song ẩn dưới lớp ngôn từ điềm tĩnh, tiết chế của Tawada Yoko là hàng loạt xung động lăn tăn gợi nhiều suy ngẫm. Cuối cùng thì đời người hãn hữu dẫu dốc toàn lực theo đuổi một kiến giải cho một câu hỏi duy nhất về cuộc sống, có lẽ vẫn là không đủ. Chi bằng cứ chầm chậm nhấm nháp từng chút cái thường nhật tĩnh lặng mà thi vị, đồng thời không quên mở rộng lòng mà khám phá thế giới.

Tawada Yoko sinh năm 1960 tại Nhật Bản, từng đến Đức năm 19 tuổi. Năm 1982, bà tốt nghiệp đại học chuyên ngành Văn học Nga tại Đại học Waseda, cùng năm chuyển đến sống ở Hamburg, Đức. Năm 1990 bà lấy bằng Thạc sĩ Văn học Đức đương đại và năm 1990 là bằng Tiến sĩ Văn học Đức. Tawada sáng tác từ năm 1987 bằng cả tiếng Nhật lẫn tiếng Đức và từng nhận nhiều giải thưởng tại Nhật Bản, Đức và quốc tế. Một số tác phẩm của Tawada Yoko đã xuất bản tại Việt Nam: Mắt trần (2009), Chàng chó (1993; đoạt giải Akutagawa lần thứ 109), Hiến đăng sứ (2014), Hạc trắng xòe cánh.