Những người di cư mắc kẹt trong hành trình tìm 'giấc mơ Mỹ'

Cesar Atencio và Lina Arias vội vã cùng hai con nhỏ tới biên giới Mỹ hồi tháng một với hy vọng đến kịp trước khi Tổng thống Donald Trump thực hiện lời hứa trấn áp nhập cư. Băng qua sa mạc Chihuahua của Mexico vào một buổi sáng lạnh giá, họ bị các thành viên băng đảng giả dạng cảnh sát chặn lại và bắt cóc để đòi tiền chuộc.

"Họ nói với chúng tôi cả tin tốt lẫn tin xấu. Tin xấu là cho chúng tôi: ông Trump đã trở thành Tổng thống và đóng cửa biên giới. Tin tốt là cho họ: những kẻ buôn lậu sẽ tính phí cao hơn trong mỗi chuyến đưa người và ma túy vào Mỹ", Arias, 27 tuổi, kể lại.

Các biện pháp kiểm soát biên giới cứng rắn và cam kết trục xuất hàng loạt người di cư của chính quyền Trump đã lần đầu tiên chặn đứng dòng người di chuyển đến biên giới Mỹ - Mexico sau nhiều thập kỷ. Giới chức Mỹ cho biết lượng người di cư tại biên giới đã giảm 93% so với một năm trước, xuống còn khoảng 7.800 người trong tháng 7.

Các quốc gia, từ Ecuador đến Costa Rica hay Guatemala, cũng "khép cửa" hơn với người di cư. Những người chậm chân đang mắc kẹt trên khắp khu vực.

Rất ít người chọn hồi hương, vì họ muốn tránh tình trạng bạo lực, căng thẳng chính trị và lạm phát tăng cao ở các quốc gia như Venezuela, Haiti, Ecuador. Những người muốn quay về thường thiếu tiền hoặc giấy tờ cần thiết. Các nhân viên cứu trợ và quan chức Liên Hợp Quốc ước tính có vài trăm nghìn người di cư bị mắc kẹt chỉ riêng ở Mexico.

"Chúng tôi muốn tìm một nơi an toàn, nhưng tất cả cánh cửa đều đóng sập", Atencio, 32 tuổi, nói.

Theo hồ sơ của công tố viên Mexico, những kẻ bắt cóc đã thả Atencio cùng vợ con anh sau gần một tháng để đổi lấy khoản tiền chuộc 1.000 USD. Từ đó, họ sống tại một khu tạm trú ở thành phố biên giới Ciudad Juárez, nơi Atencio làm công nhân xây dựng và giao đồ ăn để nuôi sống gia đình.

Những trường hợp giống như họ đang đặt ra thách thức chính trị ngày càng lớn với các lãnh đạo Mỹ Latin, trong đó có Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum. Bà đã tìm cách gây thiện cảm với Tổng thống Trump bằng cách tham gia nỗ lực kiềm chế dòng người di cư bất hợp pháp vào Mỹ và tăng cường nỗ lực chống băng đảng ma túy ở biên giới.

"Toàn bộ vấn đề này giống như một con quái vật đang lớn lên trước mắt chúng ta nhưng chúng ta lại chẳng thể làm gì nhiều", Román Domínguez, mục sư điều hành một khu tạm trú đang chứa khoảng vài chục người di cư ở Ciudad Juárez, gần cây cầu đi bộ tới El Paso, bang Texas của Mỹ, cho hay.

'Không còn gì để mất'

Atencio rời khỏi Venezuela vào năm 2018 vì áp lực kinh tế. Anh vượt biên sang Colombia và làm tại các nhà hàng, một trong số ít công việc không cần hộ chiếu hay giấy khai sinh.

Anh gặp Arias, dọn về sống chung với cô và xây dựng gia đình. Trong hai năm, anh làm việc cho một quán ăn ở Apartadó, thành phố nhỏ bị các băng đảng hoành hành tại miền bắc Colombia. Gia đình anh đã chứng kiến vô số người di cư đi qua thành phố trên đường tới Mỹ.

Kiệt sức vì đồng lương thấp và tình hình tội phạm tràn lan, họ quyết dấn thân vào dòng người di cư. Cặp vợ chồng gói ghém mọi thứ rồi lên đường. Họ giấu khoản tiền tiết kiệm 1.150 USD trong những chiếc dây buộc tóc nằm lẫn với quần áo. Đêm trước ngày khởi hành vào tháng 4/2024, họ thì thầm với nhau trên giường: "Mình không còn gì để mất".

Cả nhà 4 người tham gia một đoàn di cư băng qua rừng Darién Gap ở Panama, lội sông, leo núi. Atencio địu đứa con nhỏ nhất, Simón, trên ngực. Nhưng họ tụt lại phía sau và lạc đường, chiếc lều của họ bị sập dưới cơn mưa xối xả.

Sau một tuần trong rừng, họ tiếp tục di chuyển qua Trung Mỹ bằng xe buýt. Khi đến thành phố Tapachula ở miền nam Mexico vào tháng 7/2024, một băng đảng đã giam họ trong 4 ngày. Hai vợ chồng phải trả vài trăm USD để đổi lấy tự do.

Sau một tháng, tại Mexico City, họ mua rồi bán lại kẹo cùng kem que trên đường phố để kiếm tiền cho chặng đường tiếp theo. Tháng một năm nay, họ gom đủ tiền để cùng những người di cư khác đi nhờ xe lửa chở hóa chất và kim loại phế liệu hướng tới biên giới Mỹ.

Họ phải giữ chặt hai con trai khi đoàn tàu di chuyển. Angel, 4 tuổi, kể chuyến tàu có lần còn va chạm với một con bò, khiến máu và nội tạng văng tung tóe lên người họ. Những người di cư nhanh chóng nhảy xuống lấy bất kỳ miếng thịt nào có thể dùng làm bữa ăn. Atencio nhặt được một chiếc chân và họ dùng nó để nấu súp tại điểm dừng tiếp theo.

Căng thẳng và cái lạnh của hành trình khiến hai cậu bé mất đi cảm giác thèm ăn. Arias cảm thấy tội lỗi vì đã đưa con đi cùng. "Tôi là người lớn, tôi tự đưa ra lựa chọn này", cô nói. "Nhưng bọn trẻ chỉ biết đi theo chúng tôi".

Những tháng tiếp theo, họ đã hai lần đi hàng trăm km về phía bắc nhưng đều bị các quan chức di trú Mexico chặn lại tại chốt kiểm soát và buộc phải quay trở về.

Sau khi ông Trump tái đắc cử nhiệm kỳ hai vào tháng 11 năm ngoái, Atencio và Arias quyết định đánh liều một lần cuối cùng. Theo tài liệu của các công tố viên, vào ngày 12/1, họ lại bị bắt cóc. Các thành viên băng đảng bắt Atencio nấu ăn và quét dọn nhà kho, nơi gia đình anh bị giam cùng hàng chục người di cư khác.

Băng đảng gửi tin nhắn cho mẹ của Atencio ở Venezuela, kèm theo hình ảnh đã bị chỉnh sửa khiến anh trông như bị đánh đập dã man. Chúng đòi 2.500 USD để thả mỗi người trong gia đình.

Sau 25 ngày, gia đình Atencio chuyển khoản 1.000 USD. Băng đảng này bỏ họ lại bên vệ đường ở một khu vực hẻo lánh, nơi cảnh sát tìm thấy và đưa gia đình đến Ciudad Juárez. Hiện tại, họ quá sợ hãi nên không dám đi xa khỏi khu nhà tạm trú. Một hàng rào gần đó ngăn cách thành phố với khu trung tâm El Paso của Texas.

Mắc kẹt

Chính phủ Mexico đang duy trì một chương trình cung cấp nơi ở, việc làm và tư vấn cho những công dân nước này bị trục xuất khỏi Mỹ. Tuy nhiên, những dịch vụ như vậy chỉ dành riêng cho công dân Mexico, không phải người di cư từ các quốc gia khác, khiến tổ chức từ thiện và chính quyền địa phương phải tự tìm cách hỗ trợ những người bị mắc kẹt.

Vào một ngày gần đây, khoảng 20 người di cư đã lấp đầy khu nhà tạm trú của mục sư Domínguez. Một số chạy trốn khỏi các mối đe dọa ở quê nhà tại Nam Mỹ. Những người khác rời Mỹ sau khi ông Trump trở lại nắm quyền vì lo sợ nguy cơ bị chính quyền bắt.

Vài người trong nhóm đang vận hành một chiếc máy nhào bột do Domínguez mua để làm bánh donut bán trên phố. Trước đây, những người di cư thường tìm được công việc tại các nhà máy dọc biên giới, nơi sản xuất phụ tùng bán sang Mỹ. Nhưng những biện pháp thuế quan của Tổng thống Trump đã khiến nhu cầu sụt giảm, vì thế việc làm cũng giảm theo.

"Những người này, họ chắc chắn không muốn đi xa đến vậy để rồi bị mắc kẹt ở đây", Domínguez nói. "Chúng ta nên làm gì để giúp họ?".

Ông lo ngại những người di cư tuyệt vọng muốn vào Mỹ sẽ tìm tới những cách đắt đỏ và rủi ro hơn. Domínguez cho biết một gia đình người Guatemala sống tại khu tạm trú của ông gần đây đã trả 7.000 USD cho đường dây buôn người để sang bên kia biên giới. Một năm trước, số tiền bỏ ra chỉ khoảng 2.000 USD.

Các nhóm cứu trợ ít khi thành công trong việc thuyết phục người di cư ở lại Mexico thay vì mạo hiểm vượt biên. 10 năm trước, nhiều người Haiti đã định cư tại thành phố Tijuana của Mexico, tạo nên một khu "Tiểu Haiti". Sau khi chính quyền Joe Biden cấp quy chế bảo vệ tạm thời cho những người Haiti không thể trở về quê hương vì xung đột băng đảng, nhiều người đã lên đường đến Mỹ.

Những thay đổi gần đây buộc người di cư phải xem xét lại kế hoạch của mình, nhưng không ít người vẫn ấp ủ thực hiện hành trình đến với "giấc mơ Mỹ" trong tương lai.

"Đó là sức hút của Mỹ. Nền kinh tế, công việc, USD, ước ao đến Mỹ luôn luôn tồn tại", Jeremy MacGillivray, phó trưởng đại diện Tổ chức Di cư Quốc tế thuộc Liên Hợp Quốc tại Mexico, cho hay.

Tương lai vô định

Hồi tháng ba, Atencio tìm được việc thợ mộc ở Ciudad Juárez với mức lương tối thiểu, khoảng 20 USD mỗi ngày. Anh tiết kiệm để mua chiếc xe máy cũ và những tuần gần đây, Atencio chuyển sang chạy cho ứng dụng giao đồ ăn, kiếm tới 50 USD một ngày.

Số tiền giúp anh mua chiếc váy cưới màu trắng mà Arias mặc khi họ kết hôn vào tháng 6 tại văn phòng đăng ký dân sự của thành phố. Simón và Angel không có mặt vì trẻ em không được phép vào tòa nhà. Chỉ có 4 tình nguyện viên từ tổ chức Hành động vì Quyền con người Tích cực, tham dự buổi lễ.

Đám cưới được tổ chức nhờ nhóm này nộp đơn yêu cầu văn phòng đăng ký dân sự miễn cho gia đình Atencio việc cung cấp các giấy tờ bắt buộc, như giấy khai sinh mà anh không có.

Karla Gutiérrez, người đứng đầu cơ quan đăng ký, chủ trì đám cưới. Bà cho biết cơ quan vẫn phê duyệt cho một số trường hợp ngoại lệ nhằm ngăn các gia đình di cư có nhiều quốc tịch bị chia cắt. "Có rất nhiều trường hợp như vậy", Gutiérrez nói.

Sau đám cưới, Atencio và Arias trở về khu tạm trú để ăn trưa cùng khoảng 50 người di cư tại đây. Kết thúc bữa ăn, anh nhanh chóng quay trở lại với chiếc xe máy để đi giao pizza và burger.

Cặp vợ chồng nói họ dự định ở lại Ciudad Juárez đến cuối năm, tiết kiệm tiền cho điểm đến tiếp theo với hy vọng tìm được một nơi ổn định trước khi các con đủ tuổi đi học. Atencio vẫn mơ ước được sống ở Mỹ, tuy nhiên gia đình Arias ở vùng nông thôn Colombia đang giục cô trở về.

"Chúng tôi nên chờ ông Trump mãn nhiệm hay nên cố đến một nơi nào khác như Tây Ban Nha hay Canada? Tôi thật sự không biết nữa", Atencio nói sau cuộc đi dạo với gia đình ở biên giới. Gần đó, một chiếc xe tăng của Mỹ đang đậu trên đỉnh đồi nhìn xuống bức tường ngăn cách.

Arias trả lời chồng, lặp lại một câu nói mà cô thấy xuất hiện ngày càng nhiều trên các trang mạng xã hội gần đây: "Hãy xem liệu giấc mơ Mỹ có thể chuyển thành giấc mơ Mỹ Latin không".

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)