Người Việt đang uống 'thuốc' gì mỗi ngày?

Nhiều người Việt sử dụng thực phẩm chức năng, thuốc giảm đau mà không qua hướng dẫn của bác sĩ. Ảnh: Adobe Stock.

Từ năm 18 tuổi, Thùy Dương (TP.HCM) bắt đầu chú ý đến ngoại hình hơn. Sau khi đọc và xem nhiều quảng cáo, cô tin rằng collagen là “bí quyết” giúp làn da căng mịn, đàn hồi và mái tóc chắc khỏe hơn.

Không ngần ngại chi tiền, cô sưu tập đủ loại thực phẩm chức năng bổ sung collagen từ Australia, Mỹ đến Hàn Quốc, mỗi đơn hàng có thể lên tới hàng triệu đồng. Có thời điểm, Dương uống đều đặn ba viên mỗi ngày, để dưỡng da, dưỡng tóc, nội tiết. Sau vài tháng, làn da cô thật sự thay đổi, sáng hơn, căng mịn.

Thế nhưng, đến năm 23 tuổi, cô phát hiện một khối u nhỏ ở cổ. Kết quả thăm khám cho thấy đó là u lành tính. Song, bác sĩ cảnh báo việc sử dụng collagen kéo dài ở một số người có thể kích thích sự phát triển của khối u do ảnh hưởng đến quá trình tăng sinh tế bào. “May mắn là tôi dừng lại kịp thời”, cô gái 25 tuổi thở phào.

Câu chuyện của Thùy Dương không phải là cá biệt. Vài năm gần đây, giới y khoa liên tục ghi nhận xu hướng đáng lo ngại, ngày càng nhiều người dân tự “kê đơn” cho chính mình. Từ thuốc giảm đau, kháng viêm cho đến thực phẩm chức năng, thuốc bổ... mọi thứ đều được sử dụng tùy tiện, không qua bất kỳ hướng dẫn hay theo dõi y khoa nào.

Vì sao người Việt chi tiền cho thực phẩm chức năng?

Tiến sĩ Chu Quốc Thịnh, quyền Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), cho biết thực phẩm chức năng hiện được chia thành bốn nhóm chính:

Trong ba nhóm đầu, doanh nghiệp bắt buộc phải đăng ký bản công bố sản phẩm. Riêng nhóm thực phẩm bổ sung, doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm về chất lượng, tự lưu hành và quảng cáo sản phẩm. Chính cơ chế này đã tạo điều kiện cho nhiều sản phẩm trôi nổi dễ dàng len lỏi ra thị trường.

Nhiều người vì mất ngủ hoặc căng thẳng đã tự tìm đến thuốc an thần hay các các sản phẩm bổ trợ mà không qua chỉ định, để rồi lệ thuộc, rối loạn thần kinh trung ương

Bác sĩ Mai Hùng Cường

Trao đổi với Tri Thức - Znews, bác sĩ chuyên khoa I Mai Hùng Cường, Trưởng đơn vị Tiêu hóa, khoa Nội Tổng quát, Bệnh viện Đa khoa Thủ Đức, cho biết đơn vị ngày càng tiếp nhận nhiều bệnh nhân trong tình trạng đã trở nặng, sau thời gian dài tự ý sử các loại thuốc giảm đau, thực phẩm chức năng (TPCN) được quảng cáo rầm rộ trên mạng.

Ông cho rằng tình trạng này không chừa ai, người trẻ, người trung niên hay người cao tuổi, mỗi nhóm đều có “niềm tin” riêng về những sản phẩm mình đang sử dụng. Giới trẻ thường tìm đến các loại giúp giảm cân, tăng cơ, làm đẹp hay tăng cường sinh lực. Người trung niên chuộng thuốc bổ gan, hỗ trợ tim mạch, tăng đề kháng, cải thiện tiêu hóa. Trong khi đó, người cao tuổi lại tin tưởng các sản phẩm hỗ trợ xương khớp, trí nhớ, thuốc kiểm soát huyết áp, thuốc điều trị bệnh tiểu đường.

Dù khác nhau ở mục đích, họ có một điểm chung là hầu hết đều dùng theo cảm tính, theo lời khuyên truyền miệng hoặc quảng cáo bắt mắt, mà quên rằng mỗi cơ thể đều có giới hạn riêng.

Kẹo rau củ Kera từng được quảng cáo cho người kén rau, nhưng sự thật là chỉ chứa lượng chất xơ rất thấp và có bổ sung thêm thuốc nhuận tràng - thành phần tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu dùng thường xuyên.

Niềm tin mù quáng vào “thuốc bổ” hay “thực phẩm chức năng an toàn tuyệt đối” không phải tự nhiên mà có. Theo bác sĩ Cường, nó bắt nguồn từ những lời mời gọi như “không cần thuốc”, “hiệu quả tức thì”, “thành phần thiên nhiên, lành tính” được lặp đi lặp lại khiến người tiêu dùng dễ xiêu lòng, tin rằng chỉ cần vài viên uống là có thể cải thiện sức khỏe.

Thực tế, nếu được sử dụng đúng liều lượng, theo hướng dẫn và chọn sản phẩm uy tín, chúng có thể mang lại lợi ích nhất định. Tuy nhiên, không ít người lại xem TPCN như “thuốc bổ vô hại”, nghĩ rằng dùng càng nhiều càng tốt, trong khi việc lạm dụng hoặc dùng sai cách hoàn toàn có thể gây tổn hại nghiêm trọng cho cơ thể.

Một yếu tố khác khiến thói quen này khó dứt là tâm lý muốn cải thiện sức khỏe nhanh chóng mà không phải mất công sức hay chi phí điều trị. Chính sự nôn nóng ấy đã khiến không ít người đặt niềm tin vào những sản phẩm rủi ro cho sức khỏe.

Cái giá khi dùng TPCN không rõ nguồn gốc

Theo bác sĩ Cường, hiện nay có nhiều loại thuốc và thực phẩm chức năng đang bị lạm dụng một cách đáng lo ngại. Riêng về thuốc, các loại giảm đau và hạ sốt như Paracetamol hay Ibuprofen là những cái tên quen thuộc, được nhiều người sử dụng mà không hề biết rằng việc dùng kéo dài có thể gây tổn thương gan, thận hoặc dẫn đến viêm loét dạ dày.

Thậm chí, nhiều sản phẩm TPCN “tự xưng” là thiên nhiên lại chứa hoạt chất ẩn, thậm chí pha trộn tân dược gây độc. Nhiều người vì mất ngủ hoặc căng thẳng đã tự tìm đến thuốc an thần hay các các sản phẩm bổ trợ mà không qua chỉ định, để rồi lệ thuộc, rối loạn thần kinh trung ương.

Làn da của một người bệnh sau khi dùng thuốc "giảm cân thải độc". Ảnh: Bệnh viện Quân y 175.

Bác sĩ Mai Hùng Cường cảnh báo việc tự ý sử dụng thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc còn có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng khác, mức độ ảnh hưởng tùy thuộc vào loại sản phẩm và tình trạng sức khỏe của mỗi người.

Nhiều trường hợp đã bị ngộ độc, dị ứng cấp tính do sử dụng sản phẩm chứa thành phần không rõ ràng hoặc có pha trộn tân dược bị cấm. Việc lạm dụng lâu dài các loại “thuốc bổ” không kiểm soát còn gây tổn thương gan, thận, rối loạn tiêu hóa và suy giảm chức năng cơ quan nội tạng.

Một số loại có thể tương tác với thuốc điều trị bệnh nền như tiểu đường, huyết áp hay tim mạch, khiến hiệu quả điều trị bị ảnh hưởng hoặc gây phản ứng nguy hiểm.

“Đáng lo hơn, việc dùng tùy tiện còn làm che lấp triệu chứng thật, khiến người bệnh chủ quan, không đi khám sớm, dẫn đến chẩn đoán muộn và điều trị phức tạp hơn”, ông lưu ý.

Một nghiên cứu do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) phối hợp với các nhà khoa học đăng trên New England Journal of Medicine cho thấy mỗi năm nước này ghi nhận khoảng 23.000 ca cấp cứu và hơn 2.000 ca nhập viện liên quan đến tác dụng phụ của thực phẩm chức năng. Phần lớn bệnh nhân là người trẻ từ 20 đến 34 tuổi, thường gặp các triệu chứng như đánh trống ngực, đau ngực hoặc tim đập nhanh sau khi sử dụng các sản phẩm giảm cân hoặc tăng năng lượng.

Xử trí thế nào khi đã dùng quá nhiều TPCN?

Bác sĩ Mai Hùng Cường lưu ý trong trường hợp người bệnh đã sử dụng thuốc hoặc thực phẩm chức năng, hướng xử lý sẽ được điều chỉnh tùy theo tình trạng cụ thể. Trước hết, bác sĩ cần nắm rõ loại sản phẩm mà người bệnh đã dùng, thời gian sử dụng và các triệu chứng đang gặp phải.

Sau đó, người bệnh sẽ được chỉ định thực hiện các xét nghiệm kiểm tra chức năng gan, thận, cùng các chỉ số huyết học để kịp thời phát hiện tổn thương tiềm ẩn. Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường, bác sĩ có thể yêu cầu ngừng sử dụng sản phẩm, điều trị triệu chứng hoặc cho nhập viện theo dõi. Trong những trường hợp nặng như ngộ độc cấp hay phản vệ, việc nhập viện khẩn cấp là bắt buộc để đảm bảo an toàn tính mạng.

Trước thực trạng lạm dụng thuốc và TPCN ngày càng phổ biến, bác sĩ Mai Hùng Cường khuyến cáo người dân tuyệt đối không nên tự ý sử dụng nếu chưa được tư vấn bởi bác sĩ hoặc dược sĩ.

Ông nhấn mạnh không nên tin tưởng hoàn toàn vào quảng cáo hoặc lời truyền miệng, dù sản phẩm được giới thiệu là “thiên nhiên” hay “an toàn tuyệt đối”. Người tiêu dùng chỉ nên mua các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, có nhãn phụ tiếng Việt và được Bộ Y tế cấp phép lưu hành.

“Cần hiểu rằng thực phẩm chức năng không phải là thuốc, không có tác dụng thay thế thuốc điều trị. Việc đặt kỳ vọng sai lệch vào chúng đôi khi không chỉ vô ích mà còn gây hại cho sức khỏe”, ông lưu ý.