Nghề viết tiểu thuyết của Haruki Murakami

Sách do Nguyễn Hồng Anh chuyển ngữ, gồm 12 chương, đúc kết những quan điểm của Haruki Murakami với công việc viết tiểu thuyết, như cách rèn luyện năng lực sáng tác, xây dựng nhân vật, tạo tính độc đáo trong tác phẩm.

Tác giả cho rằng ai cũng có thể viết được, không cần phải là sinh viên khoa Văn mà chỉ cần có vở, bút và khả năng kể chuyện ở mức độ nhất định. Ông ví tiểu thuyết là thể loại ''giống như đấu vật chuyên nghiệp, chỉ cần có hứng thú thì ai cũng có thể dễ dàng gia nhập''. Tuy nhiên khi bước lên ''võ đài'', việc trụ lại không phải điều đơn giản. Ngoài tài năng, các cây bút cần có ý chí bền bỉ để có thể sáng tác trong thời gian dài, kết hợp yếu tố may mắn và vận mệnh. Thấu hiểu con đường làm nhà văn là ''cuộc chiến sinh tồn khắc nghiệt'', những người trong giới luôn cởi mở khi có cá nhân thuộc chuyên môn khác xuất hiện và muốn viết lách.

''Để trở thành nhà văn, ông nghĩ phải có những thói quen và rèn luyện thế nào?'' là câu hỏi Haruki Murakami thường nhận được trong các buổi giao lưu với người trẻ. Trước tiên, ông cho rằng phải đọc nhiều sách, coi đây là sự rèn luyện không thể thiếu. Khi còn trẻ, các cá nhân đừng ngần ngại đọc tất cả đầu sách, cho phép bản thân tiếp thu những cuốn kiệt tác hay thỉnh thoảng va vào dòng văn chưa xuất sắc.

Tiếp đến, mỗi người cần tập thói quen quan sát những hiện tượng xung quanh mình, suy ngẫm kỹ lưỡng, không vội đưa ra kết luận về giá trị của chúng. Theo Murakami, quan trọng là nắm bắt trạng thái của sự vật, sự việc để làm chất liệu cho hoạt động sáng tác. Tác giả cũng áp dụng cách này nhưng do bộ nhớ có hạn, ở phần lớn trường hợp, ông chủ động ghi nhớ một số chi tiết mình đặc biệt hứng thú. Có những người cần đến một cuốn sổ nhưng Murakami thích việc lưu giữ trong đầu. Những chi tiết nào cần nhớ tự khắc sẽ ở lại, đó là việc ký ức được đào thải tự nhiên.

Trong suy nghĩ riêng, Murakami nhận định viết tiểu thuyết cơ bản là công việc khá ''trì độn'', được thực hiện với tốc độ chậm, không phù hợp những ai mang tư duy nhanh nhạy. Nhà văn có thể giam mình cả ngày trong phòng để lựa chọn câu chữ, viết một dòng chính xác. Nếu không thích ứng được sự nhàm chán, người viết sẽ rời đi. Murakami từng chứng kiến những người lanh lợi - phần đông ở lĩnh vực khác - viết một, hai cuốn rồi biến mất khỏi văn đàn, dù tác phẩm của họ đều xuất sắc. Trong số tác giả cũng có người thông minh theo tiêu chuẩn xã hội và về mặt văn chương, nhưng với sự nhạy bén này, ''hạn sử dụng của một nhà văn'' chỉ khoảng chục năm, theo Murakami. Sau thời gian đó, họ cần tư chất vững chãi, ''sắc như dao rựa'' thay cho đầu óc bén nhạy.

Suốt sự nghiệp, Murakami sáng tác nhiều thể loại nhưng ông đặt ra nguyên tắc khi viết tiểu thuyết, nếu không có chuyện gì đặc biệt, ông chỉ chuyên tâm cho tác phẩm mình đang thực hiện. Việc này giúp tác giả đảm bảo những ''ngăn tủ'' thông tin chỉ được dùng cho tiểu thuyết. Sau giai đoạn ấy, chất liệu nào chưa dùng đến sẽ được ông tập hợp để viết tùy bút.

Một khi bắt đầu viết, nhà văn sẽ trở nên đơn độc, tự sắp xếp những thứ có trong đầu và triển khai chúng. Có lúc, họ thấy như đang ngồi dưới giếng sâu, không ai khen ngợi, giúp đỡ. Murakami cũng từng trải qua những ngày mệt mỏi, song nhờ nhẫn nại, ''hệt như người thợ xây xếp từng viên gạch lên nhau'', đến một thời điểm, ông nhận thấy: ''A phải rồi, sau tất cả thì mình là một nhà văn''.

Theo tác giả, để rèn được sự kiên trì cần một cơ thể dẻo dai. Nhiều người cho rằng công việc của nhà văn chỉ ngồi vào bàn viết chữ, gõ phím, đâu cần đến thể lực. Ông không khước từ định kiến nhưng chỉ ra để tập trung xây dựng bản thảo trong khoảng năm, sáu tiếng đòi hỏi một sức khỏe không tầm thường. Với tuổi trẻ, việc này không quá khó nhưng bước sang giai đoạn trung niên, khả năng phản xạ của con người sẽ yếu đi, độ tập trung kém, sức kiên trì cũng giảm.

Sau khi trở thành nhà văn chuyên nghiệp, Murakami bắt đầu chạy bộ. Hơn 30 năm nay, ngày nào ông cũng chạy hoặc bơi khoảng một tiếng. Nhờ vậy, trong khoảng thời gian đó, nhà văn chưa từng đổ bệnh, không đau lưng, đau chân. Mỗi năm một lần, ông tham gia chạy marathon và cuộc thi ba môn phối hợp. Việc duy trì lối sinh hoạt cũng giúp nâng cao năng lực nhà văn của ông, mỗi ngày tác giả đều cảm nhận khả năng sáng tạo của mình đã vững vàng, ổn định hơn trước.

Murakami không hô hào hãy sống đạo đức hay khắc kỷ, bởi điều này không có mối liên quan trực tiếp đến một tác phẩm văn học xuất sắc. Ông chỉ đề xuất thực tiễn rằng nên ý thức hơn về sức khỏe. Ngoài ra, sức mạnh thể chất và tinh thần nên giống hai bánh của một chiếc xe, cùng nhau hoạt động cân bằng mới sinh ra phương hướng đúng đắn nhất. Sách có đoạn: ''Sống (trong nhiều trường hợp) là cuộc chiến trường kỳ lê thê, đến mức chán ngấy. Nên nếu chỉ duy trì ý chí, hoặc linh hồn vững vàng lạc quan, mà không nỗ lực ngừng nghỉ đẩy cơ thể về phía trước thì trên thực tế, gần như khó mà làm được''.

Nghề viết tiểu thuyết cuốn hút bạn đọc nhờ giọng văn gần gũi của Haruki Murakami. Mỗi khi bàn một vấn đề, ông đều nêu ví dụ cụ thể được rút ra từ trải nghiệm cá nhân hoặc quan sát trong thực tiễn, không đặt nặng lý thuyết cao siêu. Chẳng hạn giai đoạn đầu, nhà văn chưa ưng ý với các sáng tác của mình nên chấp nhận những lời phê bình một cách nhún nhường. Sau này, sự hài lòng của Murakami đã ở mức độ nhất định, vẫn có ý kiến chỉ trích tác phẩm do ông thực hiện. Lúc này, ông ''vin'' vào câu nói của nhà thơ người Ba Lan Zbigniew Herbert nhằm được truyền dũng khí: ''Để tới được suối nguồn thì phải bơi ngược dòng. Chỉ có rác mới xuôi theo dòng chảy''.

Murakami cho rằng cuốn sách có thể được nhìn nhận như ''tiểu luận mang tính tự truyện'', song ông không viết với chủ đích như vậy mà chỉ muốn ghi lại cụ thể những tâm tư trên con đường hoạt động với vai trò nhà văn. Tác giả không chắc chắn việc tác phẩm sẽ trở thành cuốn cẩm nang cho người nuôi chí làm nhà văn hay không nhưng hy vọng mỗi người có thể xem xét, đánh giá phù hợp góc nhìn của bản thân.

Haruki Murakami, 76 tuổi, sinh tại Kyoto, lớn lên ở thành phố Ashiya, tỉnh Hyogo, Nhật Bản. Ông từng học về kịch tại Đại học Waseda, Tokyo, chưa từng trải qua một lớp đào tạo văn chương. Ông trở thành hiện tượng văn học vào năm 1987 khi cuốn tiểu thuyết thứ năm Rừng Nauy ra mắt. Sách của nhà văn được miêu tả như "văn hóa đại chúng" vì tạo ra cơn sốt khắp Nhật Bản và thế giới. Một số tác phẩm nổi bật của ông gồm Phía Nam biên giới, phía Tây mặt trời (1992), Kafka bên bờ biển (2002), 1Q84 (2009). Tháng 4/2023, tác giả ra mắt tiểu thuyết Thành phố và những bức tường không chắc chắn, được ông thực hiện trong gần ba năm đại dịch.

Murakami nhận Jerusalem Prize - giải dành cho các tác giả viết về tự do, hòa bình, vấn đề xã hội năm 2007. Với sức viết bền bỉ, nhà văn được trao giải thưởng lớn của Tây Ban Nha Princess of Asturias ở hạng mục văn chương vào tháng 5/2023.

Phương Linh