'Át chủ bài' UAV của Ukraine thách thức hạ tầng năng lượng Nga

Chiếm tới 80% số vụ tấn công vào cơ sở năng lượng Nga, máy bay không người lái (UAV) Liutyi đã vượt khỏi vai trò ban đầu là vũ khí du kích giá rẻ để trở thành nhân tố tiềm năng giúp Ukraine tạo đột phá mới trong ứng phó với Moscow.

UAV Liutyi xuất hiện từ nhu cầu cấp bách của Ukraine là tạo ra phương tiện tấn công sâu vào hậu phương của Nga với chi phí hợp lý, trong bối cảnh nguồn cung tên lửa hành trình hạn chế. Được chế tạo bằng sợi thủy tinh gia cố bằng lưới kim loại, mẫu UAV này kết hợp thuộc tính mô đun với hiệu suất khí động học, đảm bảo tầm bay xa và tính linh hoạt về trọng tải. 

Khác với các UAV cảm tử cỡ nhỏ, Liutyi được thiết kế lớn hơn, mang đầu đạn khoảng 50 - 75kg và có tầm bay dài hơn, với phạm vi hoạt động hiệu quả đến 1.000 km kể từ biên giới Ukraine. Hệ thống dẫn đường kết hợp INS (dẫn đường quán tính)/GNSS (định vị vệ tinh toàn cầu) thậm chí được cho có hỗ trợ nhận dạng mục tiêu bằng thị giác máy tính.

Điểm nổi bật của Liutyi không chỉ ở sức công phá, mà cả khả năng sản xuất hàng loạt. Khi một vũ khí được nhân rộng với chi phí giảm dần, nó chuyển từ công cụ bổ trợ thành “xương sống” của chiến dịch. Chính quá trình này biến Liutyi từ giải pháp tình thế sang một hệ thống có thể duy trì lâu dài trong kho vũ khí.

Tiềm năng trên tiền tuyến

Theo nhiều thống kê độc lập, UAV Liutyi thực hiện tới 80% các vụ tấn công của quân Ukraine vào các cơ sở lọc dầu và một số mục tiêu chiến lược khác trong lãnh thổ Nga. Tỉ lệ này phản ánh xu hướng chọn vũ khí triển khai rộng rãi khi một loại UAV chứng minh hiệu quả với chi phí vừa phải.

Tháng 6/2024, các lực lượng Kiev được tin đã dùng Liutyi để tập kích căn cứ không quân Mozdok của Nga ở bắc Ossetia, nơi có máy bay ném bom Tu-22M3 và máy bay đánh chặn MiG-31. Đến tháng 3 năm nay, mẫu UAV này cũng được sử dụng tấn công một trạm kiểm soát đường ống dẫn khí đốt ở vùng Saratov, nằm sâu 600km trong lãnh thổ Nga, gây nhiều ảnh hưởng đến nguồn cung năng lượng của xứ sở bạch dương.

Tháng 7 vừa qua ghi nhận 2 chiếc Liutyi xâm nhập sâu 1.400km vào lãnh thổ Nga để tấn công Nhà máy cơ điện Kupol ở Lzhevsk, nơi sản xuất chính của hệ thống phòng không Tor-M và UAV Harpiya.   

Dù không quyết định tất cả kết quả trên tiền tuyến nhưng những sự kiện trên cho thấy sự thay thế chức năng của Liutyi, từ chỗ chỉ hỗ trợ, UAV này đã trở thành lựa chọn chính cho những đòn tấn công sâu, buộc đối phương phải phát triển biện pháp đánh chặn và tác chiến điện tử chuyên biệt để ứng phó.

Theo các chuyên gia, một loại vũ khí khi chiếm thị phần áp đảo trong phân khúc nhiệm vụ sẽ mang lại hai tác động, hiệu quả ngắn hạn cao, nhưng đồng thời cũng làm tăng tốc quá trình thích ứng của đối phương. Do đó, lợi thế chỉ bền vững nếu song hành cùng cải tiến kỹ thuật và năng lực sản xuất.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã công bố kế hoạch sản xuất ít nhất 30.000 UAV tầm xa vào năm 2025, với sự tài trợ từ ngân sách của chính phủ nước này và các khoản đóng góp của quốc tế. 

Ukraine đang sử dụng Liutyi không chỉ một cách đơn lẻ để đánh trúng mục tiêu giá trị cao, mà còn theo cụm để bão hòa hệ thống phòng không của Nga. Trong nhiều trường hợp, UAV này còn phối hợp với các giải pháp tác chiến điện tử nhằm gây nhiễu radar hoặc đi kèm UAV trinh sát để điều chỉnh đường bay theo thời gian thực.

Chiến thuật “đa tầng” này biến Liutyi thành công cụ chiến đấu linh hoạt. Dù tỷ lệ tổn thất khi gặp lưới phòng không dày đặc là đáng kể, nhưng chúng vẫn chấp nhận được vì giá một UAV rẻ hơn nhiều so với tên lửa hành trình, trong khi xác suất gây thiệt hại không kém quá xa.

Điều quan trọng là Liutyi gắn liền với toàn bộ chuỗi tác chiến, từ thu thập tình báo, xử lý dữ liệu mục tiêu đến bảo dưỡng và tiếp tế. Nếu một khâu trong chuỗi bị gián đoạn, hiệu quả của UAV này sẽ giảm rõ rệt. Do đó, giá trị chiến lược của Liutyi không nằm ở bản thân thiết bị, mà ở việc nó có thể tích hợp trơn tru vào hạ tầng tác chiến hiện đại.

Góc nhìn đa chiều 

Liutyi hiện là một trong những UAV được Ukraine triển khai nhiều nhất trong các đợt tấn công vào hạ tầng năng lượng Nga, nhưng thực tế chiến trường cho thấy rõ giới hạn. Nga đang củng cố mạng lưới phòng không nhiều tầng, kết hợp các hệ thống phòng không Pantsir-S, S-400 với tác chiến điện tử.

Tháng 7/2025, trong một loạt cuộc tấn công vào khu vực Tatarstan, nhiều UAV Liutyi bị bắn hạ trước khi tiếp cận mục tiêu, buộc Ukraine phải huy động hàng chục chiếc để đảm bảo xuyên phá. 

Bài toán chi phí hiệu quả vì thế ngày càng đặt ra gay gắt, nếu phải tiêu hao nhiều UAV mới đánh trúng một mục tiêu, lợi thế kinh tế ban đầu sẽ suy giảm.

Một nhược điểm khác nằm ở chuỗi cung ứng. Dù Ukraine đã đẩy mạnh sản xuất nội địa, nhưng nhiều linh kiện quan trọng như động cơ và chip điều hướng vẫn phải nhập khẩu. Việc Nga tìm cách gây sức ép lên các tuyến cung ứng qua trung gian là rủi ro có thật, đặc biệt khi số lượng UAV triển khai ngày càng nhiều. Điều này khiến mặt trận công nghiệp trở thành một yếu tố sống còn không kém.

Giới quan sát nhận định, để duy trì vị thế chiến lược, Ukraine cần song hành cải tiến kỹ thuật như tăng khả năng kháng nhiễu, dẫn đường thông minh hơn cùng với đổi mới chiến thuật, tránh phụ thuộc vào một mô hình tấn công duy nhất. Liutyi không phải “vũ khí vạn năng”, nhưng với vai trò chủ lực trên tiền tuyến, UAV này đang trở thành nhân tố có thể tạo ra đột phá mới.