Lỗ hổng trong thảm họa vỡ hồ giữa bão Ragasa ở Đài Loan

Siêu bão Ragasa ngày 23/9 càn quét Đài Loan, làm vỡ hồ chứa tại thượng nguồn sông Mã Thái An ở huyện miền đông Hoa Liên. Nước lũ kéo theo đất đá ồ ạt tràn xuống hạ lưu, cuốn phăng cây cầu bắc qua sông Mã Thái An và gây ngập lụt ở các thị trấn Vạn Dung, Quang Phục và Phượng Lâm khiến 15 người chết. Lực lượng cứu hộ đang đào bới lớp bùn dày để tìm kiếm 7 nạn nhân còn mất tích.

Theo giới quan sát, thảm kịch vỡ hồ đã bộc lộ nhiều lỗ hổng trong cách ứng phó bão của chính quyền hòn đảo.

"Không hề có cảnh báo hay chương trình phát thanh đặc biệt nào về nguy cơ ngập lụt", quản lý của một trường trung học ở thị trấn Quang Phục nói với BBC. Nhiều người dân địa phương cho biết họ bị bất ngờ khi nước lũ từ đập Mã Thái An tràn xuống, khiến một số khu vực không kịp sơ tán.

Hồ chứa trên thượng nguồn sông Mã Thái An cách các thị trấn ở hạ nguồn khoảng 11 km. Hồ hình thành từ ngày 21/7, sau khi bão Wipha gây sạt lở nghiêm trọng tại khu vực, đất đá rơi xuống hình thành một con đập cản trở dòng chảy. Phân tích của Reuters dựa trên ảnh vệ tinh cho thấy diện tích mặt hồ từ khi hình thành đến giữa tháng 9 đã tăng 5 lần. Hồ có chu vi 6,68 km, dài 2,3 km, chứa khoảng 91 triệu m3 nước.

Trước khi bão Ragasa ập đến, Cơ quan Lâm nghiệp và Bảo tồn Thiên nhiên Đài Loan (FANCA) đã lập nhóm khảo sát từ trên không, dựng mô hình và đánh giá rủi ro của hồ Mã Thái An. Họ đã cân nhắc gia cố con đập, rút bớt nước trong hồ, nhưng chưa thể thực hiện vì địa hình hiểm trở, nên đề xuất tập trung đề phòng thảm họa bằng phương án sơ tán.

Dù vậy, giáo sư địa chất học Chen Wen-shan, Đại học Đài Loan, cho biết giới chuyên gia đã cảnh báo về nguy cơ thảm họa trước khi bão Ragasa đến.

"Chúng tôi có thể ước tính lượng mưa khi bão đến và biết lần này khả năng cao nước tràn hồ, khiến một phần tường chắn sụp đổ. Việc lượng lớn nước tràn xuống hạ lưu cũng nằm trong tính toán của chúng tôi", ông Chen nói. "Giới chức không sơ tán người dân đúng cách là một nguyên nhân khiến thảm họa trở nên nghiêm trọng".

Ngày 22/9, một ngày trước khi Ragasa áp sát Đài Loan, giới chức Hoa Liên lệnh sơ tán gần 7.000 người, lập ba trung tâm lánh nạn. Tuy nhiên, yêu cầu sơ tán là "không bắt buộc" và các quan chức địa phương chỉ khuyến cáo người dân di chuyển lên khu vực cao hơn, Yang Hua-mei, ủy viên hội đồng Hoa Liên, nói.

Khuyến cáo này gây tranh cãi vì khiến nhiều người tin rằng nhà của họ đủ an toàn, không sơ tán và cuối cùng mất tích trong dòng nước lũ. Phe chỉ trích mô tả đây chỉ là "giải pháp tạm bợ". Cơ quan Nội vụ Đài Loan khẳng định nó nằm trong quy trình tiêu chuẩn.

"Trong các trận lũ, có ba hình thức sơ tán là trú nhờ người thân, di chuyển đến trung tâm chỉ định hoặc sơ tán lên tầng cao hơn hoặc vùng đất cao hơn. Biện pháp sơ tán lên tầng cao hơn thường được áp dụng trong tình huống gấp gáp để tranh thủ thời gian và cứu mạng người", cơ quan này lý giải.

Tuy nhiên, bình luận viên Lin Chih-chun cho rằng sơ tán bắt buộc sẽ phù hợp hơn. Trong số gần 7.000 người cần sơ tán, hơn 5.300 người đã chọn chuyển lên tầng cao. "Nhưng không thể trông chờ những người cao tuổi sống một mình sẽ luôn ở tầng hai hay tầng ba", ông Lin nói.

Truyền thông địa phương đưa tin nhiều nạn nhân là người cao tuổi. Hầu hết thi thể được tìm thấy ở tầng một các ngôi nhà, nơi nhanh chóng bị ngập khi nước lũ từ hồ Mã Thái An trút xuống.

Giới chức Đài Loan từng dự đoán trong kịch bản vỡ hồ chứa, nước lũ phải mất hai giờ mới đến khu vực có người sinh sống và chỉ những hộ ở ven sông mới bị ảnh hưởng. Nhưng thực tế, thị trấn Quang Phục đã ngập nước và bùn chỉ sau một giờ từ khi hồ chứa vỡ lúc hơn 15h.

"Có lẽ họ không ngờ được nước lũ lại mang theo lượng bùn lớn, đến nhanh và mạnh như vậy", Lu Jing-chien, phó giáo sư ứng phó thảm họa, Đại học Cảnh sát Đài Loan, bình luận.

Các chính trị gia ở Đài Loan còn đổ lỗi cho nhau về thảm họa, sau khi FANCA cho biết từ tháng 7 đến tháng 9, cơ quan này đã phát 16 thông báo khẩn cấp, bao gồm 9 cảnh báo đỏ liên quan đến hồ chứa.

"Nhưng lãnh đạo Hoa Liên lại ở nước ngoài, không triển khai kế hoạch ứng phó đã công bố hồi đầu tháng 9. Những thiệt hại về người này đáng lẽ có thể tránh được", nghị sĩ đảng Dân tiến (DPP) cầm quyền Wang Ting-yu nói.

Thị trưởng Hoa Liên Hsu Chen-wei, thành viên Quốc dân đảng (KMT) đối lập, đã đi công tác tới Hàn Quốc, Nhật Bản từ ngày 18/9 để thúc đẩy du lịch và trở về vào tối 22/9. Bà khẳng định chính quyền huyện đã hành động theo đúng hướng dẫn từ FANCA.

"Tất cả đều nỗ lực hết sức. Điều quan trọng nhất lúc này là cứu hộ và bảo vệ người dân", bà cho biết.

Phát ngôn viên chính quyền Hoa Liên bác thông tin họ đã phớt lờ khuyến cáo của FANCA. Ông cho biết 9 cảnh báo được phát từ khi hoạt động giám sát hồ chứa bắt đầu và không phải lệnh sơ tán khẩn cấp. Ông nhấn mạnh địa phương đã liên lạc với các gia đình cần sơ tán qua điện thoại, tin nhắn mạng xã hội và thông báo chính thức.

Cơ quan Nông nghiệp Đài Loan đã tổ chức nhiều cuộc gặp chuyên gia và họp liên ngành từ tháng 7, xây dựng 4 kịch bản vỡ hồ chứa gồm do dòng chảy tự nhiên, mưa bão, động đất và thẩm thấu. Giáo sư kỹ thuật xây dựng Shan Hsin-yu, Đại học Yang Ming Chiao Tung, đánh giá "khâu giám sát khá toàn diện, nhưng giới chức lại truyền đạt không rõ ý, khiến người dân không hiểu họ cần làm gì".

Sau bão Ragasa, chính quyền Đài Loan vẫn duy trì cảnh báo với hồ chứa. Lượng nước trong hồ đã giảm đáng kể nhưng nó vẫn có nguy cơ tạo ra một thảm họa khác.

"Xin không đến gần sông khi cảnh báo đỏ còn hiệu lực", ông Chen Chun-ji, lãnh đạo Cơ quan Nông nghiệp, trả lời báo giới ở Đài Bắc.

Lãnh đạo nhánh hành pháp Đài Loan Cho Jung-tai ngày 25/9 đã yêu cầu điều tra các trường hợp thiệt mạng do lũ. "Làm rõ những yếu tố này là điều cần thiết để hoàn thiện các quy trình sơ tán trong tương lai", ông Cho nói.

Như Tâm (Theo Focus Taiwan, Reuters, BBC)