Giành lại lãnh thổ, thách thức nhiều chông gai của Ukraine

"Nga và Tổng thống Vladimir Putin đang gặp những khó khăn lớn về kinh tế, và đây là lúc Ukraine phải hành động. Sau khi chứng kiến những khó khăn kinh tế Nga gặp phải do chiến sự, tôi nghĩ với sự hỗ trợ của Liên minh châu Âu (EU), Ukraine đang ở vị thế có thể chiến đấu và giành lại toàn bộ lãnh thổ ban đầu", Tổng thống Mỹ Donald Trump đăng trên mạng xã hội Truth Social ngày 23/9.

Giới chuyên gia cho rằng tuyên bố này là sự đảo ngược hoàn toàn quan điểm của Tổng thống Trump, nhưng nó thực sự đặt ra thách thức lớn đối với Ukraine. Với tình hình chiến trường hiện nay, Ukraine chỉ có thể bắt đầu giành lại lãnh thổ khi có sự thay đổi lớn trong phản ứng của liên minh phương Tây đối với cuộc xung đột.

Nhiều người nói rằng không thể loại trừ hoàn toàn khả năng Ukraine đạt được những tiến bộ mang tính bước ngoặt về lãnh thổ trong tương lai, đặc biệt nếu nền kinh tế Nga "thấm mệt" vì đòn trừng phạt và Kiev được tăng cường đáng kể sức mạnh quân sự với hậu thuẫn từ các đối tác, trong đó có Mỹ. Dù vậy, đây dường như là viễn cảnh khó xảy ra, khi Tổng thống Trump gần như đã chuyển giao việc hỗ trợ Ukraine cho châu Âu.

"Tổng thống Trump tuyên bố Ukraine, với trợ giúp từ EU, có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ. Đằng sau tuyên bố lạc quan đáng ngạc nhiên này dường như là thông điệp ngầm về việc Mỹ sẽ giảm bớt can dự vào cuộc xung đột và giao trách nhiệm chấm dứt chiến sự cho châu Âu. Thà đối mặt với sự thật còn hơn là ảo tưởng", Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk ngày 25/9 viết.

Giới lãnh đạo châu Âu hoan nghênh bước thay đổi mới nhất của ông Trump nhưng hoài nghi liệu điều này có thể gia tăng áp lực lên Nga không, hay sẽ chỉ khiến một số quốc gia châu Âu vốn đã gánh vác trách nhiệm lớn phải làm nhiều hơn nữa.

"Nếu Washington đồng ý hỗ trợ Ukraine bằng 100% năng lực của mình thông qua việc viện trợ các vũ khí tiên tiến, trong đó có bom chùm và những hệ thống mới như HIMARS hay tên lửa ATACMS, thì tuyên bố từ Tổng thống Trump là hoàn toàn đúng sự thật", một quan chức cấp cao thuộc bộ chỉ huy quân sự Ukraine cho biết.

Theo ông, nếu Mỹ chuyển một lượng vũ khí lớn cho Ukraine, điều này sẽ giống như liều thuốc khích lệ tinh thần, qua đó cải thiện tốc độ tuyển quân cũng như hiệu suất chiến đấu, đồng thời giải quyết những vấn đề mà Kiev đã đối mặt lâu nay như tình trạng thiếu đạn dược, mở đường cho các bước tiến nhanh chóng trên chiến trường.

"Mỹ biết rõ ưu tiên của chúng tôi. Danh sách các vũ khí cần viện trợ đã được đặt trên bàn. Nếu họ có thể cung cấp theo danh sách đó, tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy được kết quả trước cuối năm nay", quan chức quân sự Ukraine nhấn mạnh.

Hạ nghị sĩ Cộng hòa Michael Turner, người vừa thăm Kiev tuần qua, khẳng định Kiev hoàn toàn có thể giành lại lãnh thổ. Nhưng chìa khóa để đạt được điều này là Mỹ cùng các nước châu Âu áp đặt thêm lệnh trừng phạt kinh tế và rào cản thương mại nghiêm khắc nhằm bóp nghẹt sản xuất công nghiệp của Nga, chặn đứng nguồn tài chính cho chiến dịch tại Ukraine.

"Chúng ta phải khóa vòi bơm cho nền kinh tế Nga", ông nói, thêm rằng Ukraine cũng sẽ cần tên lửa tầm xa do Mỹ cung cấp để đẩy lùi lực lượng Nga cùng "một cam kết toàn diện về việc tiếp tục viện trợ và hỗ trợ quân sự từ Washington".

Nhưng cam kết trên chưa bao giờ được đưa ra kể từ khi xung đột bùng phát hồi năm 2022 đến nay, trung tướng Ben Hodges, cựu chỉ huy lục quân Mỹ tại châu Âu, nhận xét. Dù ủng hộ Ukraine, NATO luôn ngần ngại hỗ trợ hết mình cho nỗ lực giành lại toàn bộ lãnh thổ của Kiev, trong đó có cả bán đảo Crimea.

"Nếu điểm khởi đầu của bạn là Ukraine phải từ bỏ lãnh thổ, bạn sẽ khó ban hành những chính sách giúp họ giành lại tất cả", tướng Hodges nói.

Các quan chức và nhà ngoại giao NATO những tháng gần đây đưa ra đánh giá ảm đạm về khả năng Ukraine giành lại được phần lớn lãnh thổ, chưa nói đến việc kiểm soát toàn bộ. Dù Ukraine đã có bước tiến lớn về phát triển máy bay không người lái (UAV), một cuộc phản công lớn sẽ là thử thách rất cam go với Kiev, khi họ vừa thiếu nhân lực và cả vũ khí.

Hầu hết giới chuyên gia đều cho rằng xung đột vẫn tiếp diễn nếu không có thay đổi lớn về ngoại giao hay nỗ lực viện trợ vũ khí.

"Đà tiến của Nga có thể chậm, nhưng nếu nhìn vào lực lượng mà họ đưa ra chiến trường, những cuộc tập kích quy mô lớn, bạn sẽ thấy động lực đang nghiêng về phía Moskva", một quan chức NATO giấu tên bình luận. Mặc dù vậy, người này cho biết các đồng minh không tin phòng tuyến Ukraine có thể sụp đổ và "mức độ viện trợ chắc chắn sẽ khiến cục diện thay đổi".

Điện Kremlin, trước sức kháng cự bền bỉ từ Ukraine, đang phải vật lộn để hiện thực hóa ngay cả các mục tiêu đã được điều chỉnh của Tổng thống Vladimir Putin, như kiểm soát trọn 4 tỉnh mà Nga tuyên bố sáp nhập hồi năm 2022. NATO ước tính với đà tiến hiện tại, Moskva sẽ không thể kiểm soát toàn bộ những khu vực này ngay cả trong ba năm tới.

Theo giới quan sát, các chiến dịch tấn công quy mô thường tiêu hao binh lực đáng kể và gây ra thương vong lớn. Đây chắc chắn là thách thức mà Ukraine phải đương đầu nếu họ cố gắng chuyển sang phản công giành lại lãnh thổ.

Anders Puck Nielsen, nhà phân tích quân sự tại Học viện Quốc phòng Hoàng gia Đan Mạch, cho rằng lợi thế về vũ khí đang nghiêng về phía Nga, điều khiến chiến dịch phản công của Ukraine, nếu diễn ra, sẽ càng trở nên khó khăn hơn. Nhưng ông lưu ý rằng Moskva có thể đối mặt tình trạng thiếu hụt nhân lực trong tương lai nếu nền kinh tế bị tổn hại đáng kể.

"Nhân lực của Nga sẽ không bền vững một khi họ cạn tiền", Nielsen nói.

Tuy nhiên, nhân lực cũng là điểm yếu tiềm tàng đối với Ukraine. Nhiều chuyên gia cho rằng ngay cả khi các bên ủng hộ đáp ứng được nguyện vọng về tài chính và vũ khí của nước này, Ukraine vẫn sẽ gặp phải tình trạng thiếu quân, gây ảnh hưởng đến sức chiến đấu.

"Thực tế chiến trường khắc nghiệt đang hiện rõ ở Donbass. Vài tháng qua, Nga đã đạt được bước tiến, từng km2. Và bất chấp hàng tỷ USD chúng ta viện trợ cho Ukraine, việc ngăn chặn họ đã được chứng minh là bất khả thi", một nhà ngoại giao NATO nói. "Chúng tôi nhận thấy Nga đạt được mục tiêu huy động quân dễ dàng hơn, khiến quân số ngày càng áp đảo Ukraine. Kiev cần phải huy động thêm quân và việc trang bị cũng như huấn luyện những lữ đoàn đó phụ thuộc vào chúng ta".

Mặt khác, việc chú trọng vào bộ binh đã giúp Nga giảm tốc độ mất mát trang thiết bị hạng nặng trong lúc họ nỗ lực đẩy mạnh sản xuất khí tài mới. "Họ đang kéo dài cuộc xung đột bằng cách thay đổi chiến thuật, dựa nhiều hơn vào những cuộc tấn công bộ binh. Họ có đủ máy bay cường kích yểm trợ bộ binh, đủ drone tự sát, đủ nhân lực", Matthew Saville, giám đốc khoa học quân sự tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), cho biết.

Ukraine hiện giữ được thế trận nhờ viện trợ quốc tế và đẩy mạnh sản xuất UAV. Thành công của nước này với các chiến dịch tập kích nhà máy lọc dầu bắt đầu tác động đến nền kinh tế Nga. Giá xăng ở Moskva đang tăng lên.

"Vấn đề là tổn thương như vậy đã đủ chưa?", Saville đặt câu hỏi. "Câu trả lời là chưa".

Cựu bộ trưởng quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov cho hay ông luôn tin Kiev có khả năng chiến thắng nếu các đối tác cung cấp viện trợ đúng loại, đúng thời điểm.

"Người tí hon đối đầu gã khổng lồ, đó là một câu chuyện nổi tiếng lâu nay. Người Ukraine rất dũng cảm, thông minh và sáng tạo. Chúng tôi đang sử dụng những chiến thuật khác nhau để bù đắp cách biệt về quân số", ông nói, khẳng định thắng lợi là khả thi với điều kiện Ukraine nhận đủ viện trợ và phương Tây siết chặt thêm trừng phạt lên Nga.

Song một số bên ủng hộ chính của Ukraine lâu nay vẫn tỏ ra do dự trước các biện pháp cứng rắn hơn nhằm vào Nga hoặc phải vật lộn để duy trì dòng tài trợ.

Theo Yan Matveyev, nhà phân tích quốc phòng độc lập người Nga, Moskva vẫn sẽ tiếp tục duy trì ưu thế nếu không có biến động lớn nào. "Nếu quân đội Nga không bị suy yếu nghiêm trọng, sẽ không có cuộc phản công lớn nào của Ukraine thành công", ông nhấn mạnh.

"Ukraine có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ bằng biện pháp quân sự, nhưng để điều đó xảy ra, giống như các cuộc xung đột lớn trước đây, đối thủ của họ phải cạn kiệt nguồn lực kinh tế", Matveyev nói.

Mikhail Zvinchuk, blogger quân sự nổi tiếng người Nga, cho hay mặc dù Tổng thống Trump đã thay đổi lập trường, thực chất không có bất kỳ bước chuyển biến nào trong quan điểm của Mỹ rằng châu Âu phải là bên gánh trách nhiệm chính hỗ trợ Ukraine.

Tuy nhiên, theo ông, Nga cũng đang gặp khó khăn trong việc phát huy lợi thế về nhân lực và thiết bị, bởi quân đội "không thể tung ra các đoàn thiết giáp băng qua những vùng đất xa lạ để tạo ra bước tiến bất ngờ".

"Thay vào đó, chúng ta cần tiếp tục gây áp lực và dần dần bào mòn lực lượng đối phương", Zvinchuk nói. "Đây là cách duy nhất giúp Nga giành chiến thắng. Khi dòng vũ khí, đạn dược cùng những khoản vay ngừng chảy đến tay Ukraine, lúc đó, Nga mới có thể nói rằng cuộc xung đột đã đạt đến bước ngoặt. Hiện tại chưa phải vậy".

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)