Kế hoạch hòa bình mới thử thách khả năng ứng biến của ông Zelensky

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang đối mặt thời khắc quyết định vận mệnh đất nước. Cuối tuần trước, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump gửi cho ông một kế hoạch hòa bình 28 điểm mà nhiều người Ukraine và các đồng minh phương Tây mô tả là hoàn toàn thiên về phía Nga. Ông có 7 ngày để chấp nhận đề xuất, hoặc đứng trước nguy cơ bị Mỹ rút lại mọi hỗ trợ và đánh mất một trong những đối tác quan trọng nhất.

Bản kế hoạch được đưa ra vào thời điểm không thể khó khăn hơn với ông Zelensky, khi Ukraine đang chịu áp lực lớn chưa từng có từ hàng loạt thất bại trên chiến trường và một vụ bê bối tham nhũng rúng động quốc gia. Mọi chú ý giờ đây đổ dồn vào cách Tổng thống Zelensky phản ứng nhằm xoay chuyển tình thế bất lợi của Ukraine, như cách ông đã làm rất nhiều lần trước đây xuyên suốt gần 4 năm chiến sự.

Trong đề xuất này, Ukraine được yêu cầu nhượng lại vùng Donbass cho Nga, thừa nhận các lãnh thổ Nga đang kiểm soát, từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, tự giới hạn quy mô lực lượng quân đội để đổi lấy đảm bảo an ninh từ Mỹ. Nga trong khi đó gần như không phải đưa ra nhượng bộ nào đáng kể.

Tổng thống Zelensky đã công khai thừa nhận rằng đề xuất từ Mỹ đặt ra một trong những thách thức nghiêm trọng nhất từ trước đến nay đối với Ukraine. Tuy nhiên, nó cũng góp phần củng cố vị thế của ông ở trong nước, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.

Trước khi Nga mở chiến dịch ở Ukraine vào tháng 2/2022, Tổng thống Zelensky đã trải qua gần ba năm lãnh đạo đất nước khó khăn. Mọi thứ ông làm đều bị đem ra đánh giá bởi quá khứ từng là một diễn viên hài của ông.

Nhưng việc ông quyết định ở lại Kiev khi xe tăng Nga bao vây thủ đô Ukraine và quay những video thể hiện tinh thần không đầu hàng trên đường phố đã giúp ông thay đổi cục diện, củng cố tinh thần của người dân, vận động được ủng hộ từ quốc tế cũng như tập hợp quốc gia cùng đấu tranh, xây dựng hình ảnh một lãnh đạo thời chiến bản lĩnh.

"Khi bị dồn vào chân tường, ông Zelensky có xu hướng chuyển sang thế tấn công", Viktor Shlinchak, lãnh đạo Viện Chính sách Thế giới, trụ sở ở Kiev, nhận định.

Kể từ đó, ông đã đưa Ukraine vượt qua nhiều sóng gió nhờ khả năng ứng biến tuyệt vời giữa những thử thách khắc nghiệt của xung đột. Ông giúp ngăn chặn tình trạng thiếu hụt đạn dược thảm khốc bằng cách chuyển hướng sang sản xuất máy bay không người lái (UAV) ở trong nước, khôi phục ủng hộ của Mỹ dành cho Ukraine, thường bằng cách kiên trì vận động các nghị sĩ ở Washington và đưa ra những lời kêu gọi đầy cảm xúc.

Hồi tháng hai, sau khi bị Tổng thống Trump chỉ trích gay gắt tại Phòng Bầu dục dẫn đến việc Mỹ ngừng viện trợ quân sự cho Ukraine, Tổng thống Zelensky đã nhanh chóng hành động để làm dịu mối quan hệ với Washington. Dòng viện trợ sau đó được khôi phục và tỷ lệ ủng hộ ông ở trong nước cũng tăng vọt.

Mỗi lần như vậy, ông Zelensky đều xoay xở và trụ vững. Giới chuyên gia cho rằng điều này một phần nhờ vào kỹ năng truyền thông khéo léo. Năm nay, mỗi khi chịu áp lực từ chính quyền Mỹ, ông lại kết hợp kỹ năng đó với chiến thuật lấy lòng các đồng minh châu Âu nhằm lôi kéo họ đứng về phía Kiev, tạo thành một mặt trận thống nhất chống lại sức ép.

Ở vào tình thế có lẽ là ngặt nghèo nhất từ trước đến nay, ông Zelensky sẽ phải quyết định phản đối mạnh mẽ đến mức nào đối với một đề xuất dàn xếp có thể giúp dừng giao tranh nhưng lại khiến tương lai Ukraine trở nên bất định hơn. Để tìm ra lối thoát, ông cần ủng hộ mạnh mẽ từ các đối tác châu Âu và cả công chúng Ukraine.

Và đây chính là những gì ông Zelensky đã làm trong loạt cuộc điện đàm hồi cuối tuần để thảo luận về kế hoạch hòa bình mới.

Hôm 22/11, các quốc gia Liên minh châu Âu (EU) cùng Anh, Canada và Nhật Bản đã ra một tuyên bố chung yêu cầu cân nhắc lại những điểm gây phản đối mạnh mẽ nhất trong kế hoạch hòa bình với Ukraine, như việc thay đổi biên giới hay giảm quy mô quân đội nước này. Họ cho rằng đề xuất từ Mỹ sẽ khiến Ukraine dễ bị tấn công hơn trong tương lai.

"Tôi chưa từng thấy ai hoạt động hiệu quả như ông ấy khi vận động châu Âu cung cấp những thứ mà tôi không bao giờ nghĩ là có thể", Đại sứ EU tại Ukraine Katarina Mathernova nhận xét, thêm rằng truyền thông là "siêu vũ khí" của Tổng thống Zelensky, giúp ông đảm bảo được tài chính, vũ khí và ủng hộ ngoại giao từ đồng minh.

Khi ông Zelensky nhờ cậy châu Âu giúp đỡ, ông Trump đã chỉ trích cả hai trên mạng xã hội hôm 23/11. Đây được cho là dấu hiệu rõ ràng nhất về thách thức mà Tổng thống Ukraine đang phải đối mặt.

"Lãnh đạo Ukraine không hề bày tỏ chút lòng biết ơn nào với những nỗ lực của chúng tôi và châu Âu vẫn tiếp tục mua dầu từ Nga", ông Trump viết.

Trước khi kế hoạch hòa bình được đưa ra vào tuần trước, Tổng thống Zelensky đã bị dồn vào thế yếu về mặt chính trị. Ông gây ra giận dữ trong công chúng Ukraine khi tìm cách vô hiệu hóa các cơ quan chống tham nhũng đang điều tra những người thân cận của mình.

Sau khi những đồng minh của ông Zelensky bị cáo buộc tham gia vào một kế hoạch hối lộ quy mô lớn, các thành viên quốc hội đã kêu gọi bỏ phiếu bất tín nhiệm chính phủ. Một số thành viên đảng của ông ly khai và yêu cầu các quan chức hàng đầu Văn phòng Tổng thống từ chức.

Trong lúc dư luận Ukraine đang bức xúc và sôi sục với bê bối tham nhũng chạm đến vòng tròn thân cận quanh ông Zelensky và đe dọa làm tê liệt chính phủ, kế hoạch hòa bình với nhiều điểm bất lợi được ông Trump tung ra, thu hút hoàn toàn sự chú ý và cả nỗi giận dữ của họ.

Tổng thống Zelensky đã lập tức chớp lấy điều này để "biến nguy thành cơ", giúp ông trở lại với vai trò thành công nhất của mình: Người đoàn kết quốc gia.

Tối 21/11, đứng trước chính con phố nơi ông đã đưa ra thông điệp không khuất phục vào ngày thứ hai của cuộc xung đột cách đây gần 4 năm, ông Zelensky tiếp tục kêu gọi người dân đoàn kết.

"Tôi muốn nói với tất cả người dân Ukraine. Người dân của chúng ta, mọi công dân, chính trị gia, tất cả mọi người, chúng ta cần phải đoàn kết lại, lấy lại lý trí, dừng việc tranh cãi và dừng cả những trò chơi chính trị", ông nói.

Tổng thống Zelensky cho biết kế hoạch hòa bình từ Mỹ đang đặt Ukraine vào thế phải lựa chọn giữa việc từ bỏ ủng hộ của Washington hoặc "đánh mất phẩm giá" bằng cách chấp nhận các điều kiện Nga đưa ra.

Giới phân tích nhận với tuyên bố trên, ông Zelensky có lẽ muốn chuẩn bị tâm lý cho người dân Ukraine về những nhượng bộ có thể xảy ra, đồng thời tách mình khỏi kế hoạch bằng cách nhấn mạnh vào áp lực từ phía Mỹ. Tuy nhiên, có nhượng bộ không hay nhượng bộ ở mức độ nào lại là một câu hỏi khó khác đối với ông.

"Không một lãnh đạo Ukraine nào có quyền đồng ý với bất cứ điều gì tương tự. Nếu làm vậy, ông Zelensky sẽ không còn là Tổng thống khi trở về nhà", Nico Lange, cựu quan chức quốc phòng cấp cao Đức đang tham gia vào nỗ lực của châu Âu nhằm giúp đỡ Ukraine, bình luận.

Chính quyền Trump vẫn nắm giữ những đòn bẩy quan trọng nếu muốn gây áp lực buộc Ukraine chấp nhận thỏa thuận. Dù không còn chi tiền viện trợ cho Ukraine, Washington vẫn bán những loại vũ khí quan trọng cho Kiev thông qua một cơ chế chung với các đồng minh châu Âu.

Dù vậy, đòn bẩy này không phải là tối thượng trong một cuộc xung đột mà nhiều người Ukraine coi là mối đe dọa tồn vong.

"Bạn có thể từ chối chia sẻ thông tin tình báo, từ chối hỗ trợ vũ khí, nhưng điều đó sẽ không tạo ra khác biệt trong ngắn hạn vì quân đội Ukraine sẽ vẫn tiếp tục chiến đấu. Họ không có suy nghĩ đầu hàng", Chủ tịch Trường Kinh tế Kiev Tymofiy Mylovanov nói. "Để bất kỳ thỏa thuận nào được thông qua, phải có ai đó thuyết phục được người dân và quân đội ở Ukraine rằng tính mạng của họ sẽ an toàn và xung đột sẽ không tiếp diễn".

Theo giới quan sát, người dân Ukraine đã cho thấy họ sẵn sàng gác lại những bất mãn chính trị trong nước khi đối mặt thách thức từ bên ngoài.

Shlinchak, lãnh đạo Viện Chính sách Thế giới, cho rằng người dân Ukraine có khả năng ủng hộ Tổng thống Zelensky trong các cuộc đàm phán vì ông là "đại diện hợp pháp duy nhất của Ukraine, người thể hiện niềm tin của đa số rằng họ không thể ký vào một thỏa thuận đầu hàng do Nga đề xuất".

"Chúng ta không còn lãnh đạo hợp pháp nào khác, vì vậy, chúng ta không có lựa chọn thay thế", ông nói thêm.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)