Những thách thức với Hàn Quốc sau 'Kỳ tích sông Hán'

Hàn Quốc được coi là một hình mẫu phát triển kinh tế, từ một nước nghèo sau chiến tranh, phải phụ thuộc vào bên khác để đảm bảo an ninh quốc gia, đã vươn lên thành trung tâm công nghệ, giải trí và sáng tạo toàn cầu. Với tài nguyên thiên nhiên hạn chế, Hàn Quốc chỉ có thể dựa vào con người, yếu tố then chốt cho sự tăng trưởng phi thường, được mô tả là "Kỳ tích sông Hán".

Nhưng sau giai đoạn bùng nổ và chuyển mình thành một siêu cường công nghệ, Hàn Quốc đang đối mặt với một số bất lợi như xuất khẩu suy giảm, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng trên thế giới, cùng với đó là dân số già đi nhanh chóng vì tỷ lệ sinh thấp kỷ lục, doanh nghiệp hạn chế đầu tư. Một số mảng tối bắt đầu bộc lộ tại nền kinh tế số 4 châu Á, tiềm ẩn hệ lụy về sau nếu không sớm được khắc phục.

Một trong những thách thức lớn với Hàn Quốc hiện nay là duy trì lực lượng lao động ổn định, đặc biệt là với nhóm từng nhiều lần mất việc hoặc gặp rắc rối trong quá trình làm việc.

Từ năm 1995, nước này vận hành chế độ trợ cấp thất nghiệp, cho phép người lao động nhận tối đa 60% mức lương trung bình của ba tháng làm việc cuối cùng. Hệ thống được thiết kế nhằm hỗ trợ tài chính tạm thời và giúp người lao động nhanh chóng trở lại thị trường việc làm.

Khoản trợ cấp này là "cứu cánh" với nhiều người, như Choi, 33 tuổi, nghỉ việc sau khi bị chủ nợ lương nhiều tháng. Choi nhận gần 2 triệu won mỗi tháng trong vòng nửa năm.

"Nó giúp tôi có thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng cho bước đi tiếp theo", anh nói với Korea Times. Tuy nhiên, chương trình này lại đang vô tình tạo ra một hệ lụy cho nền kinh tế.

"Mức sàn trợ cấp thất nghiệp được tính theo lương tối thiểu. Lương tối thiểu những năm gần đây tăng đáng kể nên mức sàn trợ cấp thất nghiệp tăng theo, lên 1,93 triệu won, tương đương 97,3% mức trần", Liên đoàn Doanh nghiệp Hàn Quốc (KEF) cho biết hồi tháng 9.

Chênh lệch không đáng kể giữa mức trần và mức sàn này làm mất đi tính công bằng theo thu nhập trước thất nghiệp, khi người từng có thu nhập cao lại không nhận được nhiều hơn đáng kể so với người thu nhập thấp. Ngoài ra, nó còn tạo ra nghịch lý là người nhận trợ cấp thất nghiệp trên thực tế lại có thu nhập cao hơn người nhận lương tối thiểu, vì mức nhận sau thuế của họ chỉ là 1,87 triệu won.

"Tăng trợ cấp thất nghiệp có thể giúp người mất việc ổn định tài chính, nhưng dễ khuyến khích hành vi trái đạo đức", Viện Pi-Touch cảnh báo hồi tháng 3. "Mức sàn trợ cấp thất nghiệp cao hơn lương tối thiểu sau thuế là điều bất thường và đáng báo động. Hàn Quốc là quốc gia duy nhất trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) có hiện tượng này".

Hệ thống này còn bị chỉ trích vì lỏng lẻo, khi tỷ lệ phê duyệt trợ cấp thất nghiệp lên đến 99,7%, theo KEF. Người lao động chỉ cần tham gia bảo hiểm ít nhất 180 ngày trong 18 tháng trước đó là đủ điều kiện và không bị giới hạn số lần nhận trợ cấp thất nghiệp. Số người nhận lặp lại, từ ba lần trở lên trong 5 năm, tăng từ 100.491 năm 2021 lên 112.823 năm 2024.

Sự lỏng lẻo này tạo điều kiện cho các hành vi gian lận. Hồi tháng 9, nhiều người ở Daejeon bị phát hiện đi du lịch nước ngoài nhưng vẫn khai báo "đang tìm việc" để nhận trợ cấp thất nghiệp. Các nền tảng như YouTube còn công khai chia sẻ "mẹo" nghỉ việc mà vẫn đủ điều kiện nhận tiền.

"Nhiều trợ lý y tá mà chúng tôi tuyển dụng đã nhanh chóng nghỉ việc để nhận trợ cấp. Chúng tôi lại tuyển mới và họ lại nghỉ tiếp, cứ lặp đi lặp lại. Chúng tôi rất muốn biết liệu có cách nào tránh được những 'kẻ lợi dụng trợ cấp thất nghiệp' như vậy hay không", một quan chức bệnh viện Hàn Quốc nói với Chosun Daily.

Tình trạng này khiến chi phí cho chính sách an sinh ngày càng phình to. Theo Bộ Lao động Hàn Quốc, tổng trợ cấp thất nghiệp tháng 9 là 1.100 tỷ won, tăng 10,9% so với cùng kỳ năm trước. Đây là tháng thứ 8 liên tiếp mức chi trả vượt 1.000 tỷ won, vượt mức kỷ lục 7 tháng trong đại dịch Covid-19.

Ngân sách chính phủ Hàn Quốc cũng chịu áp lực, vì sẽ phải tăng hỗ trợ cho quỹ trợ cấp.

Thị trường lao động Hàn Quốc còn đang chịu ảnh hưởng gián tiếp từ các chaebol. Đây là các tập đoàn gia đình lớn mạnh từ những năm 1960, khi Hàn Quốc dành nhiều chính sách ưu đãi để tăng cường xuất khẩu, thúc đẩy kinh tế, giúp đất nước thoát nghèo.

Chaebol sau đó trở thành động lực tăng trưởng GDP chính, nhưng lại ảnh hưởng tới tính cạnh tranh và khả năng đổi mới của nền kinh tế. Năm 2024, 5 chaebol lớn nhất là Samsung, SK, Hyundai Motor, LG và Lotte đóng góp tới 40% GDP Hàn Quốc.

Làm việc cho chaebol trở thành mục tiêu của đa số thanh niên Hàn Quốc, bởi điều này biểu tượng cho vị thế và sự ổn định. Công thức chung là học thật giỏi, vào đại học hàng đầu rồi trau dồi kỹ năng, bằng cấp để xin vào các chaebol sau khi tốt nghiệp. Xu hướng này giúp Hàn Quốc có tỷ lệ thanh niên học đại học cao nhất trong OECD.

Dù vậy, lộ trình này cũng đẩy nhiều người rơi vào ngõ cụt, bởi số việc làm tại các chaebol chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số việc làm cả nước. Trong trường hợp bị từ chối, họ có hai lựa chọn: làm việc ở nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) hoặc tiếp tục chờ cơ hội ở chaebol.

Người làm ở SME thường là hợp đồng ngắn hạn và dễ bị sa thải hơn. Do đó, nhiều thanh niên Hàn Quốc tốt nghiệp đại học chấp nhận chờ xin việc ở những tổ chức lớn, hình thành một thế hệ "chỉ nghỉ ngơi", bị gắn mác "lười biếng".

"Chúng tôi nhắm đến những công ty lớn, bởi đó mới là phần thưởng xứng đáng cho 12 năm đèn sách vất vả. Những công ty lớn ít nhất có chế độ đãi ngộ tử tế, còn SME có văn hóa làm việc độc hại. Mỗi ngày trên Blind, ứng dụng dành cho dân công sở, người ta đều đăng những câu chuyện kinh hoàng. Tôi không muốn làm ở những nơi như vậy", Park Min-jin, 26 tuổi, nói với Korea Herald.

Hệ quả là dù nền kinh tế có nhiều vị trí tuyển dụng, tỷ lệ thanh niên có việc làm ở Hàn Quốc vẫn thấp hơn mức trung bình của OECD.

Hồi tháng 7, số lượng thanh niên Hàn Quốc 20-30 tuổi "chỉ nghỉ ngơi" tăng lên mức kỷ lục 421.000 người, cao hơn 58% so với 10 năm trước đó. Trong số này, nhóm có bằng cao đẳng hoặc cao hơn chiếm 38,3%.

Liên đoàn Công nghiệp Hàn Quốc (FKI) hồi tháng 8 công bố báo cáo cho biết những thanh niên 20-30 tuổi "nhàn rỗi" đã khiến kinh tế nước này thiệt hại 53 nghìn tỷ won (38,3 tỷ USD) trong giai đoạn 2019-2023. Tình trạng này cũng khiến ngân sách Hàn Quốc mất một nguồn thu tiềm năng từ thuế thu nhập.

Một mảng tối khác trong nền kinh tế Hàn Quốc là làn sóng triệu phú "tháo chạy" khỏi nước này, đặc biệt là Seoul, khi tăng trưởng chậm lại cùng với các yếu tố bất lợi về mặt chính sách.

Số người Hàn Quốc giàu có di cư ra nước ngoài đã tăng gấp 6 lần trong ba năm qua, ước tính lên khoảng 2.400 người trong năm nay, theo công ty tư vấn di trú đầu tư Henley & Partners của Anh. Con số này cao thứ tư, sau Anh, Trung Quốc và Ấn Độ.

Làn sóng rời đi của giới thượng lưu Hàn Quốc được dự báo kéo theo khoảng 15,2 tỷ USD tài sản chảy ra nước ngoài. Và điều đáng lo ngại là xu hướng này đang tăng.

Ken Lee, doanh nhân Hàn Quốc đang sống tại Singapore, điều hành công ty tư vấn di trú Lee Kim Alliance. 5 năm nay, công việc của ông bùng nổ khi hỗ trợ những người giàu, có tài sản từ 10 đến vài trăm triệu USD, rời Hàn Quốc.

"Cách đây 20 năm, rất ít người giàu chọn di cư. Nhưng hiện nay, nhu cầu này tăng vọt", ông Lee nói. Chỉ trong nửa đầu năm nay, số yêu cầu tư vấn đã gấp đôi trung bình hàng năm, với khách hàng chủ yếu từ các tập đoàn lớn như LG, Lotte và Samsung.

Tại nền kinh tế số 4 châu Á, nợ hộ gia đình dao động ở mức 90-100% GDP đè nặng lên tiêu dùng. Doanh số bán lẻ giảm liên tục ba năm, chuỗi giảm dài nhất kể từ 1995. Đồng won giảm xuống mức thấp nhất so với USD kể từ 2009 và triển vọng xuất khẩu u ám.

Những yếu tố này khiến tài sản của giới siêu giàu ở Hàn Quốc bị bào mòn. Theo Forbes, tổng tài sản ròng của 50 người giàu nhất Hàn Quốc giảm từ 115 tỷ USD xuống còn 99 tỷ USD trong năm qua.

Ngoài kinh tế suy yếu, giới chuyên gia cho rằng còn hai lý do nữa khiến giới siêu giàu Hàn Quốc rời đi là thuế cao và những biến động về chính trị. Tại Hàn Quốc, thuế thu nhập cá nhân cao nhất là 45% và thuế thừa kế lên đến 50% đối với tài sản trên 3 tỷ won, khiến người giàu tìm cách bảo vệ tài sản để chuyển giao cho thế hệ sau.

"Điểm đến của họ phản ánh điều này. Chọn Dubai để bảo vệ tài sản", giáo sư kinh tế Lee Yoon-soo, Đại học Sogang, nói, thêm rằng thành phố tại UAE có hệ thống ngân hàng tốt và miễn thuế.

Vancouver ở Canada và Los Angeles ở Mỹ cũng là những điểm đến hàng đầu, với cộng đồng người Hàn Quốc đông đảo, nhiều trường học chất lượng và cơ hội đầu tư cao. Một số lựa chọn phổ biến khác gồm Australia, New Zealand và Singapore.

"So với Seoul, những nơi này có thể mang lại cuộc sống tốt hơn. Điều quan trọng nhất là môi trường thuế ổn định và mạng lưới toàn cầu", theo ông Lee.

Chính trường Hàn Quốc cũng tiềm ẩn nhiều bất ổn. Cuộc khủng hoảng thiết quân luật tháng 12/2024 làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư trong nước cũng như nước ngoài.

Sau khi nhậm chức hồi tháng 6, tân Tổng thống Lee Jae-myung được kỳ vọng mang đến những chính sách mới cho tương lai đất nước, phó giáo sư kinh tế Kang Min-wook, Đại học Hàn Quốc, cho hay.

Chính quyền Tổng thống Lee đã thông qua gói kích thích trị giá 31,8 nghìn tỷ won vào tháng 7, và lập nhóm chuyên trách vào tháng 8 để xây dựng chiến lược tăng trưởng kinh tế trung và dài hạn.

"Nếu chúng ta định hướng lại chính sách, Seoul có thể trở lại là thành phố được giới nhà giàu ưa thích một lần nữa", ông Kang nói.

Tuy nhiên, dân số già của đất nước vẫn là một thách thức lớn. Hàn Quốc đang có 20,3% dân số trên 65 tuổi và dự báo sẽ vượt 40% vào năm 2050. Gần 40% số này được xếp vào diện nghèo tương đối, tức là sống với thu nhập dưới một nửa mức trung bình. Đây là tỷ lệ cao nhất trong các nước OECD.

Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc cảnh báo dân số cao tuổi cứ tăng mỗi điểm phần trăm sẽ làm giảm 5,9% hiệu quả chi tiêu chính phủ cho tăng trưởng GDP.

"Vì vậy, tăng trưởng GDP của Hàn Quốc sẽ càng ngày càng kém hơn", giáo sư Lee nhận định. Ông nhấn mạnh do dân số già hóa, chi tiêu ngân sách cho phúc lợi và lương hưu sẽ tăng, trong khi số lượng người và doanh nghiệp đóng góp vào nguồn thu thuế ngày càng giảm.

Việc dùng tiền thuế để hỗ trợ số lượng người cao tuổi ngày càng tăng không phải là điều giới giàu mong muốn, theo Woo Yoon-seuk, Phó Chủ tịch Chiến lược của Hiệp hội Nghiên cứu Chính sách Hàn Quốc. Điều này càng khiến Hàn Quốc gặp nhiều khó khăn hơn trong nỗ lực thu hút giới nhà giàu trở lại.

"Nếu quay lại, tôi sẽ phải nộp một nửa tài sản đã tích lũy ở Singapore khi chuyển cho các con ở Hàn Quốc", Ken Lee nói. "Tôi chỉ thường xuyên về thăm Hàn Quốc. Tôi nghĩ mình sẽ không quay lại sống ở đó".

Như Tâm (Theo Korea Times, JoongAng, Chosun, CNA)