Điều gì xảy ra sau khi Thủ tướng Nhật từ chức?

Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru, 68 tuổi, ngày 7/9 thông báo từ chức chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền, đồng nghĩa sẽ rời chức vụ Thủ tướng sau chưa đầy một năm nắm quyền.

Ông đã chỉ đạo LDP tổ chức bầu cử để chọn ra lãnh đạo mới, nhưng quy trình bầu tân thủ tướng của Nhật sẽ trở nên phức tạp hơn so với trước đây. Nguyên nhân là vì LDP, đảng nắm quyền ở nước này trong hàng chục năm qua, và đối tác trong liên minh đã đánh mất thế đa số tại ở cả lưỡng viện quốc hội trong nhiệm kỳ của Thủ tướng Ishiba.

Đầu tiên, LDP sẽ phải bầu ra chủ tịch mới để thay thế ông Ishiba. Trong giai đoạn này, các nghị sĩ LDP và quan chức địa phương của đảng trên khắp Nhật Bản sẽ đề cử ứng viên từ ngày 8/9. Ứng viên thường phải nhận được 20 đề cử từ các nghị sĩ của đảng để đủ tư cách ra tranh cử.

Tiếp đó là giai đoạn tranh luận và vận động tranh cử của các ứng viên LDP trên khắp Nhật Bản, trước khi kết thúc bằng cuộc bỏ phiếu với sự tham gia của các nghị sĩ và đảng viên của LDP.

Căn cứ theo cuộc bầu cử năm 2024, số phiếu bầu ở vòng thứ nhất sẽ được chia đôi, một nửa cho các nghị sĩ của đảng, nửa còn lại được tỷ lệ hóa cho các đảng viên bình thường. Ứng viên nào giành được đa số trong tổng số phiếu sẽ trở thành chủ tịch đảng.

Nếu không ứng viên nào đạt được số phiếu quá bán, cuộc bầu cử sẽ bước sang vòng hai với sự tham gia của hai ứng viên giành được nhiều phiếu bầu nhất. Trong vòng hai, mỗi nghị sĩ của đảng sẽ có một phiếu, số phiếu cho các đảng viên bình thường giảm xuống còn 47, mỗi phiếu tương ứng với một tỉnh của Nhật.

Nếu xảy ra trường hợp hiếm hoi là hòa phiếu, người chiến thắng sẽ được quyết định bằng cách bốc thăm. Đây là điều chưa từng xuất hiện trong các cuộc bầu cử lãnh đạo đảng, song đã từng được áp dụng để chọn ra người đứng đầu nhóm nghị sĩ của LDP ở Thượng viện vào năm 2010.

Năm 2024, tổng cộng 9 ứng viên đã tham gia tranh cử và ông Ishiba giành chiến thắng trong vòng bỏ phiếu thứ hai.

Do LDP hiện không nắm thế đa số ở cả Thượng viện hay Hạ viện, tân lãnh đạo LDP sẽ không mặc nhiên trở thành thủ tướng mới. Năm 1994, LDP từng thành lập liên minh ba bên với đối thủ lớn nhất là đảng Xã hội Nhật Bản và một đảng nhỏ mới xuất hiện nhằm giành lại quyền lực, dẫn đến việc lãnh đạo đảng Xã hội Nhật Bản Tomiichi Murayama được bầu làm Thủ tướng.

Dựa trên tiền lệ lịch sử, Hạ viện quyền lực hơn sẽ bỏ phiếu bầu thủ tướng trước. Các nghị sĩ có thể đề cử bất kỳ ứng viên nào từ cơ quan này, trong đó có cả lãnh đạo phe đối lập.

Ứng viên nào được đa số ủng hộ trong vòng đầu tiên sẽ giành chiến thắng. Nếu điều này không xảy ra, cuộc bỏ phiếu sẽ bước vào vòng hai với hai ứng viên nhận được nhiều ủng hộ nhất.

Sau khi có kết quả ở Hạ viện, cuộc bầu cử sẽ tiếp tục diễn ra ở Thượng viện với quy trình tương tự. Điểm khác biệt là chỉ có thành viên ở Hạ viện mới đủ điều kiện trở thành Thủ tướng. Tân lãnh đạo Nhật Bản có thể kêu gọi tổ chức tổng tuyển cử sớm để tìm kiếm sự ủng hộ của toàn dân.

Trong số có các ứng viên tiềm năng để thay thế Thủ tướng Ishiba có Sanae Takaichi, 64 tuổi, đến từ LDP. Nếu được chọn, bà sẽ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản.

Bà Takaichi là thành viên kỳ cựu của LDP và từng giữ nhiều chức vụ như bộ trưởng nội vụ và bộ trưởng an ninh kinh tế, nhưng đã thất bại trước ông Ishiba trong vòng thứ hai của cuộc bầu cử lãnh đạo đảng năm ngoái.

Nổi tiếng với quan điểm bảo thủ như muốn sửa đổi hiến pháp hòa bình, bà Takaichi thường xuyên đến đền Yasukuni để tưởng niệm những người tử trận trong chiến tranh, bất chấp việc một số nước châu Á coi ngôi đền là biểu tượng của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản trong quá khứ.

Chính trị gia này còn nổi bật vì phản đối ngân hàng trung ương Nhật Bản tăng lãi suất, cũng như kêu gọi tăng chi tiêu để tạo động lực cho nền kinh tế.

Một ứng viên khác từ đảng LDP là Shinjiro Koizumi, 44 tuổi. Là hậu duệ của gia tộc chính trị đã điều hành Nhật Bản hơn một thế kỷ, ông Koizumi sẽ trở thành thủ tướng trẻ nhất trong thời kỳ hiện đại nếu lên nắm quyền.

Khi tham gia cuộc bầu cử lãnh đạo đảng năm ngoái, ông Koizumi thể hiện bản thân là nhà cải cách có khả năng khôi phục niềm tin của công chúng đối với LDP. Trong khi bà Takaichi đã rời khỏi chính quyền sau khi thất bại trước ông Ishiba, ông Koizumi vẫn ở lại với vai trò Bộ trưởng Nông nghiệp, phụ trách nỗ lực kiểm soát giá gạo đang tăng cao.

Một cái tên nữa thuộc đảng LDP là Yoshimasa Hayashi, 64 tuổi. Ông hiện là Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản, chức vụ quan trọng có vai trò là người phát ngôn của chính phủ. Chính trị gia này đảm nhận chức vụ trên từ tháng 12/2023, dưới thời cựu thủ tướng Fumio Kishida.

Ông Hayashi đã giữ nhiều vị trí khác nhau, trong đó có bộ trưởng quốc phòng, bộ trưởng nông nghiệp, ngoại trưởng và thường được chỉ định làm cái tên thay thế tạm thời sau khi quan chức đương nhiệm từ chức.

Chính trị gia này đã tham gia hai cuộc bầu cử lãnh đạo đảng LDP vào năm 2012 và 2024. Ông nhiều lần kêu gọi tôn trọng tính độc lập của ngân hàng trung ương Nhật Bản đối với chính sách tiền tệ.

Về phe đối lập, cựu thủ tướng Yoshihiko Noda, 68 tuổi, là lãnh đạo đảng Dân chủ Lập hiến trung tả, nhóm đối lập lớn nhất. Trên cương vị người đứng đầu chính phủ Nhật Bản giai đoạn năm 2011-2012, ông đã hợp tác với LDP để thông qua luật tăng gấp đôi thuế tiêu dùng lên 10% nhằm kiềm chế nợ công đang phình to, điều khiến ông được biết dến như người theo đường lối cứng rắn về tài chính.

Trong cuộc bầu cử Thượng viện hồi tháng 7, cựu thủ tướng Nhật Bản thay đổi quan điểm và kêu gọi cắt giảm tạm thời thuế tiêu dùng với mặt hàng thực phẩm. Ông cũng nhiều lần kêu gọi loại bỏ dần các gói kích thích kinh tế khổng lồ của ngân hàng trung ương.

Ứng viên cuối cùng là Yuichiro Tamaki, 56 tuổi, lãnh đạo đảng Dân chủ Quốc dân đối lập. Từng là quan chức Bộ Tài chính, ông đồng sáng lập ra đảng này vào năm 2018 và ủng hộ tăng thu nhập thực tế của người dân thông qua mở rộng các khoản miễn thuế và cắt giảm thuế tiêu dùng.

Ông cũng ủng hộ tăng cường năng lực quốc phòng, thắt chặt quy định về mua đất của người nước ngoài và xây dựng thêm nhà máy điện hạt nhân. Chính trị gia này kêu gọi ngân hàng trung ương thận trọng trong việc loại bỏ dần các gói kích thích kinh tế.

Phạm Giang (Theo Reuters, AP)