Timor-Leste - từ quốc gia non trẻ đến thành viên thứ 11 của ASEAN

Hành trình Timor-Leste gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) bắt đầu từ thời điểm nước này trở thành quốc gia độc lập vào năm 2002 sau khi tách khỏi Indonesia.

Giới lãnh đạo Timor-Leste lúc bấy giờ tuyên bố gia nhập ASEAN là một "quyết định chiến lược". Họ nộp đơn xin gia nhập từ năm 2011 và trải qua 14 năm, Timor-Lester ngày 26/10 được kết nạp, trở thành thành viên thứ 11 của khối.

Timor-Leste, có diện tích khoảng 15.000 km2, được bao bọc bởi biển Timor ở phía đông nam, eo biển Wetar ở phía bắc, eo biển Ombai ở phía tây bắc và vùng Tây Timor thuộc tỉnh Đông Nusa Tenggara của Indonesia ở phía tây nam. Timor-Leste có dân số khoảng 1,4 triệu người, thủ đô là Dili, thành phố lớn nhất đất nước.

Timor-Leste là một trong những quốc gia non trẻ nhất thế giới. Đất nước sở hữu trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên khá lớn, đóng vai trò quan trọng với nền kinh tế quốc gia. Mỏ dầu khí Greater Sunrise, nằm ở biển Timor giữa Timor-Leste và Australia, là một trong những mỏ có trữ lượng lớn nhất khu vực.

Timor-Leste có lịch sử từng là thuộc địa của Bồ Đào Nha nên tiếng Bồ Đào Nha là một trong hai ngôn ngữ chính thức của nước này, cùng với tiếng Tetum. Ngôn ngữ này được sử dụng trong chính phủ, giáo dục, truyền thông và các hoạt động nghi lễ, giao tiếp.

Timor-Leste có lịch sử trồng cà phê lâu đời và canh tác cà phê đóng vai trò quan trọng trong sinh kế của nhiều nông dân và cộng đồng dân cư, là mặt hàng xuất khẩu quan trọng của quốc gia.

Là một quốc gia mới thành lập và còn đối diện nhiều thách thức về kinh tế, xã hội, hành trình gia nhập ASEAN của Timor-Leste không dễ dàng. Để trở thành thành viên ASEAN, Timor-Leste cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện và nghĩa vụ khối, trong đó có ba trụ cột chính là chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội. Mặc dù không có yêu cầu nào liên quan đến mức độ phát triển của quốc gia, một số nước từng phản đối Timor-Leste gia nhập vì cho rằng nền kinh tế nước này còn chưa xứng tầm.

Đến năm 2015, Timor-Leste đã hoàn thành ba yêu cầu chính: Quốc gia này nằm ở Đông Nam Á, được tất cả quốc gia thành viên ASEAN công nhận và đã mở đại sứ quán tại tất cả các nước thành viên ASEAN.

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 40 ở Campuchia hồi năm 2022, lãnh đạo các nước đã thống nhất ủng hộ về nguyên tắc kết nạp Timor-Leste là thành viên thứ 11 của khối và trao quy chế quan sát viên cho nước này.

Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới, năm 2012, Timor-Leste có dân số 1,2 triệu người và GDP là 1,29 tỷ USD, bằng 15% nền kinh tế nhỏ nhất ASEAN là Lào với GDP 9,2 tỷ USD. Vì thế, việc đẩy nhanh tiến trình Timor-Leste gia nhập ASEAN bị coi là quá vội vàng vào thời điểm đó. Năm 2024, GDP ước tính của nước này đạt gần 1,9 tỷ USD.

Phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN ở Kuala Lumpur hôm nay, Thủ tướng Timor-Leste Kay Rala Xanana Gusmao khẳng định việc gia nhập ASEAN là "dấu mốc lịch sử", hiện thực hóa khát vọng hội nhập của đất nước.

Tổng thống Timor-Leste Jose Ramos-Horta nhấn mạnh nước này sẽ tiếp tục là "người bạn trung thành và vững chắc của ASEAN", cam kết đóng góp vào hòa bình, ổn định và tình hữu nghị trên toàn khu vực. "Chúng tôi có thể có những điểm yếu, nhưng chúng tôi cam kết sẽ cải thiện và làm tốt hơn qua từng năm", ông nói.

Đại sứ Tôn Thị Ngọc Hương, trưởng phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam tại ASEAN, cho biết trong nhiều năm qua, Timor-Leste đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc hoàn thiện thủ tục pháp lý, cải thiện năng lực thể chế và chủ động tham gia các hoạt động của ASEAN, thể hiện tinh thần sẵn sàng đảm nhiệm các nghĩa vụ đi kèm với tư cách thành viên chính thức.

Việc kết nạp Timor-Leste không chỉ mở rộng không gian địa chính trị và kinh tế của ASEAN, mà còn thể hiện tinh thần gắn kết và chia sẻ trong quá trình phát triển khu vực.

Beni Sukadis, điều phối viên cao cấp của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược Indonesia, đánh giá việc kết nạp Timor-Leste là một cột mốc cho tính bao trùm và uy tín của ASEAN, đồng thời là minh chứng cho cam kết đoàn kết khu vực và tầm nhìn về một Cộng đồng Đông Nam Á đích thực.

Theo ông, với Timor-Leste, tư cách thành viên ASEAN mở ra cánh cửa hội nhập kinh tế, nâng cao vị thế ngoại giao và cơ hội tham gia sâu hơn vào các khuôn khổ hợp tác khu vực.

Với ASEAN, đây là bước củng cố tính chính danh và sức hấp dẫn, song cũng đòi hỏi nỗ lực lớn trong việc hỗ trợ "thành viên trẻ nhất" đáp ứng tiêu chuẩn về thể chế và năng lực điều hành.

Từ góc nhìn chiến lược, "thành viên thứ 11" không chỉ mở rộng địa lý ASEAN về phía đông, mà còn mở rộng cả tinh thần hợp tác và chia sẻ, hướng tới một cộng đồng thực sự bao trùm, nơi các quốc gia cùng kiến tạo tương lai chung.

Vũ Hoàng (Theo AFP, Reuters, TTXVN)