Cuộc sống cùng cực dưới những túp lều tạm ở Gaza

"Ngay cả những tiêu chuẩn tối thiểu về phẩm giá con người và vệ sinh cũng không thể được duy trì trong điều kiện này", Samaher Saeed, thành viên tổ chức Viện trợ Y tế cho Palestine (MAP) tại Gaza, cho hay. "Nó không ổn định, không an toàn".

Theo giới quan sát, tình trạng quá tải, vệ sinh kém, thiếu lương thực, thuốc men đã biến các khu trú ẩn tạm bợ ở Gaza thành nơi bệnh tật sinh sôi. Để hiểu điều kiện sống trong những túp lều ở Gaza thực sự như thế nào, phóng viên Al Jazeera đã đến thăm một trại tị nạn tại thành phố Deir el-Balah, miền trung dải đất.

Không gian sống của người dân ở trại tị nạn này được chia thành khu vực ngoài trời và trong lều. Khu ngoài trời phục vụ các nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, như nhóm lửa nấu ăn, rửa bát, phơi quần áo hay vệ sinh. Khu trong lều chủ yếu dùng để ngủ và tránh nắng mưa.

Mỗi căn lều rộng khoảng 20 m2, với trung bình 10 người cùng chung sống, tương đương mỗi người có 2 m2 không gian cá nhân. Diện tích này thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn tối thiểu được Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người tị nạn (UNHCR) khuyến nghị là 3,5 m2 cho mỗi người và chiều cao 2 m nhằm đảm bảo thông gió.

Các túp lều đa phần được dựng từ chăn cũ, nilon và vải vụn, chằng buộc bằng dây thừng, chèo chống bằng cột kim loại và cột gỗ. Những vật liệu này không thể giúp che chắn mưa, không đảm bảo riêng tư, khiến người sống bên trong phải hứng chịu cái nóng oi bức của mùa hè cũng như cái lạnh giá tê tái mùa đông.

"Những túp lều được dựng lên từ đầu cuộc xung đột đã xuống cấp trầm trọng sau hai năm. Chúng không còn bảo vệ được người dân khỏi mảnh đạn hay thời tiết nữa", Saeed cho hay.

Theo một bà mẹ ở Gaza, cuộc sống lều trại vô cùng khổ cực. Họ phải sống chung với ruồi bọ, côn trùng và "cái nóng mùa hè ăn mòn cơ thể trẻ thơ".

Ở các góc lều, đồ dùng cá nhân được cất trong bao tải và thùng carton, còn quần áo được treo lên để tận dụng tối đa không gian. Việc này giúp họ có thể nhanh chóng thu gom đồ đạc khi bị lực lượng Israel yêu cầu sơ tán hay tiến hành không kích.

Đồ dùng nhà bếp, nồi và chảo được cất gọn trong một góc khác của khu vực sinh hoạt ngoài trời. Thùng nhựa dùng để chứa nguồn nước uống quý giá. Một bếp lửa thô sơ dùng để nấu ăn, cạnh đó là đống giấy bìa, củi để đun.

Do Israel đã đóng cửa hai bãi rác chính của Gaza là Juhor ad-Dik ở phía bắc và al-Fukhari ở phía nam, rác rưởi giờ đây chất thành đống lớn bên cạnh trại tị nạn mà không được thu gom.

Nơi để ngủ bên trong lều cũng rất tồi tàn. Thứ tốt nhất mà người dân có thể hy vọng tìm được là một tấm nệm mút mỏng để ngả lưng, nhưng không phải ai cũng có. Nhiều người buộc phải ngủ dưới đất.

Nhiều người buộc phải đào hố xí hoặc dùng xô để giải quyết nhu cầu vệ sinh. Trung bình 600 người sử dụng chung một hố xí, gấp 30 lần so với tiêu chuẩn tối thiểu. Chất thải nhiều lúc được đổ trực tiếp ra đường, gây ô nhiễm môi trường xung quanh.

Việc tiếp cận các dịch vụ vệ sinh cơ bản ở Gaza cũng bị hạn chế, đặc biệt với phụ nữ. Wafaa Nasrallah cho hay cô không đủ tiền mua băng vệ sinh và phải sử dụng vải, tã lót để thay thế. Bà mẹ hai con này là một trong nhiều phụ nữ không thể tiếp cận các vật dụng vệ sinh thông thường tại Gaza. Không ít người thậm chí còn dùng đến thuốc để chặn chu kỳ kinh nguyệt hoàn toàn.

Phụ nữ và trẻ em gái trong kỳ kinh nguyệt cũng không có đủ nước hay không gian riêng tư để vệ sinh. 85% cơ sở hạ tầng cấp nước và lọc nước của Gaza hiện không hoạt động, từ giếng khoan cho đến những cơ sở xử lý nước.

Dịch bệnh đang lan tràn trong các khu lán trại do tình trạng quá tải, thiếu vệ sinh và thiếu thuốc men. Theo một bài viết công bố hồi tháng 4 trên Tạp chí Y học, Phẫu thuật và Y tế Công cộng, Gaza đang đối mặt lượng lớn các ca bệnh truyền nhiễm, với 700.000 ca được báo cáo.

Nguồn nước ô nhiễm sẽ "làm lây lan các bệnh như tả hay kiết lỵ, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng", bài viết có đoạn. Tình trạng thiếu đói, quá tải, vệ sinh không đầy đủ, thực phẩm nhiễm bẩn và thiếu nước uống an toàn đều là những yếu tố nguy cơ cao gây ra bệnh tả.

Hình ảnh vệ tinh từ tháng 10/2023 đến tháng 9/2025 cho thấy giao tranh đã phá hủy toàn bộ khu dân cư trên khắp 5 tỉnh của Gaza, buộc khoảng hai triệu người phải di tản, chủ yếu về phía nam.

Bắc Gaza là tỉnh đầu tiên nhận được lệnh sơ tán từ quân đội Israel trong tuần đầu của cuộc xung đột. Khi ngày càng nhiều người dân bị đẩy về phía nam, một số người tin rằng Rafah sẽ an toàn, nhưng Israel vẫn tấn công vào thành phố này.

Hình ảnh vệ tinh từ tháng 11/2023, một tháng sau khi giao tranh nổ ra, đến tháng 12024 cho thấy một khu vực trại tị nạn ở Rafah đã bị san phẳng chỉ trong vòng hai tháng.

Sau đó, Israel tuyên bố al-Mawasi, khu vực ven biển hoang vắng ở phía nam Gaza vốn không có cơ sở hạ tầng, sẽ là "vùng nhân đạo" và ra lệnh cho hầu hết mọi người di chuyển đến đây. Chỉ sau vài tháng, nơi này đã chật kín hàng trăm nghìn người di tản. Dù vậy, Tel Aviv bị cáo buộc vẫn ném bom khu vực.

Hình ảnh vệ tinh khu vực bệnh viện Hamad ở Rafah chụp ngày 23/4 và 18/7 cho thấy những khu lều bạt và nơi trú ẩn quanh bệnh viện vẫn hiện diện vào tháng 4 nhưng đến tháng 7 hầu như đã biến mất.

Ảnh vệ tinh chụp trường Cao đẳng Cộng đồng Gaza tại Khan Younis ngày 19/12/2023 và 4/2/2024 cho thấy khu lều trại gần như không còn sau hai tháng và số phận những người di tản vẫn chưa rõ.

Khu sơ tán ở Jabalia vẫn còn lều bạt vào ngày 12/8/2024, nhưng gần như trống rỗng vào ngày 11/11 cùng năm.

Cơ quan kiểm chứng thông tin Sanad của Al Jazeera đã xác định được vị trí ít nhất 954 khu trại trú ẩn được thiết lập trên khắp Dải Gaza trong hai năm qua, dựa trên thông tin từ những nhóm địa phương và quốc tế đang điều hành những khu vực này.

Phần lớn chúng, 624 địa điểm, chiếm 65%, là những lều trại tự chế, thường được dựng từ đủ loại vật liệu tạm bợ. 282 khu trú ẩn khác nằm trong khuôn viên trường học và các tòa nhà được trưng dụng, 14 khu nằm trong bệnh viện, và 34 khu còn lại thuộc những cơ sở khác như trung tâm cộng đồng, nhà thờ Hồi giáo, tòa nhà hành chính địa phương hay nhà kho. Nhiều gia đình chen chúc trong một túp lều hay một lớp học, không đủ đồ đạc để ngủ, ăn uống, nấu nướng, hay giữ không gian riêng tư tối thiểu.

"Mọi người đang sống giữa môi trường đầy rẫy nguy hiểm, khốn cùng, gần cống rãnh, bãi rác hoặc nơi trú ẩn không an toàn, nhưng chúng tôi đơn giản là không có giải pháp thay thế nào khác", Saeed cho hay.

Vũ Hoàng (Theo Al Jazeera, AFP, Reuters)