Chụp chiếu tràn lan, chẩn đoán hay trục lợi? - Kỳ 1: 'Ma trận' tầm soát ung thư, đột quỵ

Ngày càng nhiều phòng khám, bệnh viện quảng cáo rầm rộ các gói tầm soát ung thư, đột quỵ với xét nghiệm, chụp chiếu. Không ít người hiểu lầm việc tầm soát này là cần thiết, gây tốn kém nhưng hiệu quả là dấu chấm hỏi.

Dù không có yếu tố nguy cơ (độ tuổi, di truyền, lối sống...), người dân đi tư vấn tầm soát ung thư vẫn được một số phòng khám chỉ định thực hiện các xét nghiệm, thậm chí chụp CT, MRI...

Quảng cáo gây hiểu lầm

Tận dụng cảnh báo về sự gia tăng bệnh ung thư và đột quỵ, cộng với tâm lý lo lắng, một số phòng khám tích cực chạy quảng cáo các gói tầm soát ung thư, đột quỵ giá cao với lời chào mời hấp dẫn.

Điểm chung những lời quảng cáo này khiến người xem hiểu nhầm, ngộ nhận rằng ai cũng cần tầm soát ung thư, chẳng hạn: "Tầm soát ung thư sớm, chủ động bảo vệ sức khỏe", "Tầm soát ung thư để phát hiện sớm các bệnh lý khi chưa có triệu chứng", "30% người khỏe mạnh cũng có nguy cơ đột quỵ", "Bạn có thể ra đi bất cứ lúc nào"...

Chi phí các gói tầm soát này được treo giá vài trăm đến vài triệu đồng, nhưng thực tế sau tư vấn có thể lên đến hàng chục triệu đồng vì làm thêm các xét nghiệm, chụp chiếu hình ảnh như MRI, CT-Scan...

Theo quảng cáo của phòng khám C.P. (TP.HCM), độ tuổi nên tầm soát ung thư là từ 20 tuổi trở lên, thời gian tầm soát là "định kỳ 6 tháng hoặc 1 năm/lần". Có ba gói tầm soát ung thư tại phòng khám cho cả nam và nữ, gồm: tiêu chuẩn, nâng cao, chuyên sâu, với giá từ vài triệu lên đến hàng chục triệu đồng.

Có mặt tại phòng khám này tại chi nhánh quận Tân Bình, nữ nhân viên tư vấn giá tầm soát ung thư đã tăng thêm vài trăm ngàn so với quảng cáo, nhưng nếu tầm soát ung thư từ 3 người trở lên thì sẽ được giảm 25%/gói.

Người này còn tư vấn khách hàng nên chọn gói tầm soát nâng cao và chuyên sâu với giá gần chục triệu đồng vì sẽ có nhiều xét nghiệm máu chuyên về ung thư, cũng như có thêm chụp CT, trong khi gói tiêu chuẩn thì không.

Cùng tầm soát ung thư, các quảng cáo về gói tầm soát đột quỵ cũng "trăm hoa đua nở". Mở đầu lời quảng cáo của hệ thống y khoa quốc tế B. (đóng tại TP.HCM) là câu hỏi "Ai có nguy cơ đột quỵ?". Phần trả lời là "đột quỵ có thể tấn công bất kỳ ai". Hơn 12 triệu đồng là giá tầm soát trọn gói mà nhân viên ở đây tư vấn cho khách hàng.

Một bệnh viện tư nhân tại TP.HCM quảng cáo "sở hữu" nhiều "siêu cỗ máy" cao cấp và hiếm để tầm soát đột quỵ như: MRI 3 Tesla, CT 768 lát cắt, máy DSA cao cấp... giúp phát hiện những bất thường nhỏ nhất ngay cả khi chưa hoặc không có triệu chứng. Nơi đây giới thiệu có 4 gói tầm soát, trong đó gói cơ bản là khảo sát các nguy cơ thường gặp ở người bình thường.

Với nhiều lần thăm khám và điều trị bệnh, anh K.Q. quan sát thấy nhiều bác sĩ chỉ khám qua loa, hỏi đôi ba câu rồi dễ dàng đưa ra chỉ định cho người bệnh thực hiện các xét nghiệm, chụp chiếu, kể cả trẻ em. Vợ anh Q. cũng từng trải qua nhiều lần chụp chiếu, làm các xét nghiệm giá cao vì lo lắng triệu chứng đau đầu thường xuyên tái phát nên yêu cầu tầm soát. Nhận kết quả bình thường, vợ anh Q. mới thôi lo lắng.

Gây hoang mang, tốn kém

Trao đổi với Tuổi Trẻ, bác sĩ Nguyễn Triệu Vũ - trưởng khoa tuyến vú Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM - cho rằng có những quảng cáo trong số này mang tính kinh doanh là chính, thiếu khoa học và không giúp ích cho người tầm soát. 

Việc lạm dụng các phương tiện hình ảnh như chụp cắt lớp toàn thân nhằm tầm soát ung thư cũng không mang lại hiệu quả tốt và chưa được tổ chức nào khuyên dùng.

Theo bác sĩ Vũ, không có bộ xét nghiệm, chụp chiếu nào có khả năng phát hiện được hết tất cả các loại ung thư. Vì ung thư diễn tiến theo thời gian nên việc xét nghiệm tại một thời điểm có thể không phát hiện được.

Bác sĩ Nguyễn Hữu Hòa - chuyên khoa ung bướu, cố vấn chuyên môn phòng khám Pasteur Đà Nẵng và mạng lưới ung thư vú Việt Nam - cho rằng không khó để bắt gặp những quảng cáo y tế đánh mạnh vào nỗi sợ bệnh tật, đặc biệt là ung thư. Từ đó, người dân hoang mang đi khám, làm hàng loạt xét nghiệm, chụp chiếu, tầm soát, sinh thiết...

Điều đáng buồn là có những nơi làm ngay mà không hỏi rõ lý do vì sao người bệnh đến khám. Dù người bệnh yêu cầu gì, điều đầu tiên nhân viên y tế là phải rõ họ có triệu chứng và bất thường gì mới đi khám, sau đó hỏi bệnh chi tiết, khám lâm sàng kỹ.

Nếu bỏ qua bước này, tức là xét nghiệm trước, hỏi bệnh sau thì dẫn đến lạm dụng xét nghiệm cận lâm sàng, phát hiện "bất thường lành tính" không liên quan, chẩn đoán sai hoặc bỏ sót...

"Sai lầm không nằm ở người bệnh, mà nằm ở hệ thống y tế. Y học không phải để ép bệnh nhân vào chuỗi dịch vụ xét nghiệm, điều trị và tái khám vô tận mà không rõ ràng lợi ích", bác sĩ Hòa nêu quan điểm.

Về tầm soát đột quỵ, bác sĩ Nguyễn Huy Thắng - chủ tịch Hội đột quỵ TP.HCM - cho rằng thực tế nhiều người lầm tưởng tầm soát đột quỵ là phải chụp MRI, CT, làm các xét nghiệm... với chi phí cao, nhưng thực tế hiệu quả vẫn là dấu chấm hỏi. Hiện không có nước nào, ngay cả Hoa Kỳ cũng không khuyến cáo người bình thường chụp MRI để tầm soát đột quỵ.

Theo khuyến cáo, người trên 50 tuổi hoặc trẻ hơn nếu đang có yếu tố nguy cơ kèm theo mới cần tầm soát đột quỵ. Việc làm quá nhiều các gói tầm soát gây tốn kém, không mang lại hiệu quả, đặc biệt khi áp dụng trên phổ rộng những người khỏe mạnh hoàn toàn. Riêng chụp MRI sọ não chỉ nhằm vào nhóm nguy cơ cao, áp dụng sàng lọc rộng rãi là không cần thiết.

Người dân muốn tầm soát đột quỵ nên gặp bác sĩ chuyên khoa để đánh giá yếu tố nguy cơ, không trông chờ một phương pháp nào có thể phòng ngừa đột quỵ suốt đời. "Hầu hết trường hợp đột quỵ đều có nguyên nhân do có bệnh nền trước đó. Rất hiếm khi đột quỵ xảy ra trên một người không có bệnh lý nền nào trước đó", PGS Huy Thắng nhấn mạnh.