Cách tiếp cận thống nhất trong thực hiện chính sách dân tộc

Việc bảo đảm nguyên tắc “Một chiến lược - Một đầu mối” là giải pháp căn cơ, giúp định hướng, phối hợp và giám sát hiệu quả chính sách dân tộc.

Chương trình MTQG phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 được Quốc hội khóa XIV thông qua tại Nghị quyết số 120/2020/QH14; giai đoạn 1 (2021-2025) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719).

Đây là bước cụ thể hóa chỉ đạo của Bộ Chính trị trong Kết luận số 65-KL/TW ngày 30/10/2019 về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 9 về công tác dân tộc trong tình hình mới. Trong đó, Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến đồng bào dân tộc thiểu số. Các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh vùng dân tộc miền núi phải toàn diện, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững và phát huy lợi thế, tiềm năng của vùng và tinh thần tự lực của đồng bào dân tộc thiểu số.

Một chiến lược cho tầm nhìn dài hạn

Tại Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình MTQG 1719 vào ngày 13/8, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam Đỗ Văn Chiến (hiện giữ chức Phó Chủ tịch Quốc hội) đã khẳng định, đây không chỉ là một chương trình MTQG, mà cao hơn là sự quan tâm sâu sắc, cụ thể, đặc biệt của Đảng, Nhà nước đối với đồng bào vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

“Tôi đề cập đến chữ đồng bào dân tộc thiểu số và vùng núi để nói sâu sắc rằng, không phải chỉ có bà con dân tộc thiểu số, mà người Kinh sinh sống ở những vùng này cũng được thụ hưởng những chính sách này” - ông Chiến nhấn mạnh.

Khi còn là Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc (nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo), ông Chiến được Thủ tướng Chính phủ ủy quyền trình bày Tờ trình về Đề án Tổng thể phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn (gọi tắt là Đề án Tổng thể) trong ngày làm việc đầu tiên của kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa 14 (ngày 21/10/2019).

Trước Quốc hội, ông Chiến nhấn mạnh, vùng dân tộc thiểu số và miền núi là nơi khó khăn nhất, chất lượng nguồn nhân lực thấp nhất, kinh tế-xã hội phát triển chậm nhất, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản thấp nhất, tỷ lệ hộ nghèo cao nhất. 

“Từ tình hình trên, rất cần thiết phải xây dựng Đề án nhằm thực hiện thắng lợi chủ trương của Đảng và Nhà nước: Các dân tộc bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng, giúp nhau cùng phát triển", ông Chiến khẳng định.

Đề án Tổng thể và Chương trình MTQG 1719 là bước chuyển có tính chiến lược trong tư duy làm chính sách dân tộc. Việc tích hợp và thiết kế theo nhóm mục tiêu và nhóm đối tượng đã khắc phục căn bản tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực trong thực hiện chính sách dân tộc của giai đoạn trước.

Với quan điểm đầu tư phát triển, Chương trình MTQG 1719 đã thống nhất nguồn lực vào một đầu mối, bảo đảm mục tiêu, nội dung, cơ chế điều hành rõ ràng, xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương. Qua đó, hiệu quả chính sách được nâng lên, nguồn lực được sử dụng minh bạch, tránh thất thoát và quan trọng hơn là tạo được sự chủ động cho chính quyền cơ sở và cộng đồng thụ hưởng.

Tại hội nghị tổng kết giai đoạn 1 ngày 13/8, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã khẳng định, việc thực hiện Chương trình MTQG 1719 không chỉ là trách nhiệm, nghĩa vụ mà còn là “mệnh lệnh của trái tim”, thể hiện “tình dân tộc, nghĩa đồng bào”, sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi - nơi còn nhiều khó khăn về hạ tầng giao thông, giáo dục, y tế, vệ sinh môi trường, sinh kế của người dân.

Một đầu mối để chính sách đến đúng địa chỉ

Sau 5 năm thực hiện, có 6 nhóm nhiệm vụ của Chương trình MTQG 1719 cơ bản đạt hoặc vượt kế hoạch đề ra. Trong đó, mục tiêu về tỉ lệ giảm nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số đạt bình quân 3,4%, vượt dự kiến chương trình là 3,2%; thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số đạt bình quân 45,9 triệu đồng, tăng 3,3 lần so với năm 2020; nhóm mục tiêu về giáo dục, lao động trong độ tuổi được đào tạo nghề đạt bình quân 54,8%, vượt mục tiêu chương trình là 50%.

Tại hội nghị tổng kết giai đoạn 1 ngày 13/8/2025, Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung đã nhấn mạnh, kết quả giảm nghèo và nâng thu nhập bình quân là bản lề, là nền tảng cho sự phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Những kết quả trong thực hiện Chương trình MTQG 1719 - một chương trình có khung chính sách rộng, lần đầu tiên triển khai, có dấu ấn nổi bật của cơ quan chủ quản là Bộ Dân tộc và Tôn giáo (trước ngày 1/3/2025 là Ủy ban Dân tộc). 

Vai trò “nhạc trưởng” của Bộ Dân tộc và Tôn giáo thể hiện rõ nét, trước hết ở công tác tham mưu, trình cấp thẩm quyền ban hành và xây dựng, ban hành các văn bản quy định cơ chế, hướng dẫn thực hiện Chương trình MTQG 1719.

Báo cáo tổng kết giai đoạn 1 cho thấy, từ năm 2021 đến năm 2025, đã có 2 nghị quyết của Quốc hội, 4 nghị định của Chính phủ, 32 quyết định của Thủ tướng (Bộ Dân tộc và Tôn giáo tham mưu, xây dựng 15 quyết định). Ngoài ra còn có 49 văn bản ban hành theo thẩm quyền của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, trong đó Bộ Dân tộc và Tôn giáo ban hành 16 văn bản.

Hệ thống văn bản này là cần thiết để vận hành Chương trình MTQG 1719 - một chương trình quy mô lớn từ tích hợp 118 chính sách, được thiết kế thành 10 dự án, 14 tiểu dự án, 36 nội dung, 137 nhiệm vụ.

Dù khối lượng công việc rất lớn, nhưng các chính sách của Chương trình MTQG 1719 đã đến “đúng địa chỉ”. Giai đoạn 1 có lộ trình thực hiện 5 năm (nhưng đến gần cuối năm 2022 mới bắt đầu triển khai), chương trình đã giải quyết các vấn đề cấp bách ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Cụ thể, kết thúc giai đoạn 1, Chương trình MTQG 1719 đã hỗ trợ đất ở cho 10.549 hộ, đất sản xuất cho 13.387 hộ và nhà ở cho 42.567 hộ; hỗ trợ chuyển đổi nghề cho 54.899 hộ; hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán cho 479.358 hộ; xóa mù chữ cho 95.033 người; hỗ trợ phát triển sản xuất cho 36.654 hộ; hỗ trợ đào tạo nghề và tìm kiếm việc làm cho 115.575 lao động…

So với các giai đoạn trước thì Chương trình MTQG 1719 “nhỉnh” hơn trong việc tiếp cận và giải quyết các nhu cầu bức thiết ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Như giai đoạn 2011-2015, theo Báo cáo số 35/BC-UBDT ngày 11/3/2016 của Ủy ban Dân tộc, các địa phương hỗ trợ đất sản xuất cho gần 12.000 hộ, đất ở cho gần 3.000 hộ, 2.634 người được đào tạo nghề, chuyển đổi nghề; hỗ trợ nước sinh hoạt cho gần 64.400 hộ…

Còn giai đoạn 2016-2020, do nhiều chính sách không bố trí được vốn để thực hiện nên các địa phương chủ yếu thực hiện Chương trình 135 giai đoạn 3. Đây là dự án thành phần (Dự án 2) thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020, do Ủy ban Dân tộc chủ trì. Vốn chương trình này chủ yếu tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu để phục vụ sản xuất, dân sinh ở các địa bàn đặc biệt khó khăn.