Hé lộ diện mạo thành Điện Hải sau cuộc tu bổ lịch sử

Di tích quốc gia đặc biệt thành Điện Hải (P.Hải Châu, TP.Đà Nẵng) đang đứng trước cuộc "lột xác" chưa từng có khi dự án tu bổ, phục hồi và tôn tạo giai đoạn 2 dự kiến triển khai vào cuối năm 2025, giúp đưa tòa thành trở lại gần với "bản gốc" cũng như mở thêm nhiều hạng mục độc đáo.

HỒI NGUYÊN DẤU TÍCH THÀNH CỔ

Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng Huỳnh Đình Quốc Thiện tỏ ra phấn khởi khi cung cấp cho PV Thanh Niên bản thuyết minh thiết kế bản vẽ thi công công trình tu bổ, phục hồi và tôn tạo di tích thành Điện Hải (giai đoạn 2). Bởi theo ông Thiện, sau 4 năm củng cố các tài liệu liên quan đến thành cổ, nhiều lần mở hội thảo tiếp thu ý kiến từ các chuyên gia và sở ngành liên quan, đến nay đã đầy đủ cơ sở khoa học để triển khai giai đoạn 2 của dự án.

"Giai đoạn 1, dự án đã được triển khai chủ yếu là các công việc phía bên ngoài vòng thành như: giải tỏa mặt bằng khu vực dân cư; phục hồi phần kè, hào phía bắc, tây, nam; tu bổ phần kè hiện trạng; xây dựng hệ thống kỹ thuật, xây dựng không gian đệm cho khu vực di tích… Ở giai đoạn 2, thành nội sẽ được phục dựng một cách bài bản trên diện tích 9.665 m²", ông Thiện nói.

Bản thuyết minh dẫn ý kiến của nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Trung Tiến cho biết căn cứ vào quy định của triều Nguyễn, có thể khẳng định kỳ đài thành Điện Hải xưa nằm ở mặt nam của thành, hướng vào trong nội địa. Với phân tích này, hướng chính của công trình sẽ là hướng nam - bắc, vị trí của kỳ đài sẽ nằm ở phía nam chếch đông và sát mặt tường hào phía nam của khu di tích, mặt thành chính sẽ là mặt thành phía nam. Mặc dù hướng vào chính trên thực tế hiện nay không thuận lợi về vị trí do có nhiều công trình án ngữ phía trước nhưng vẫn được gợi mở bởi các thành phần công trình quan trọng như cầu, cổng vào, kỳ đài…

Đơn vị tư vấn đề xuất vẫn sử dụng cổng vào hướng đông hiện nay (tức cổng nằm ở đường Thành Điện Hải) như lối vào chính do vị trí có nhiều thuận lợi cho việc đón tiếp, tổ chức tham quan du lịch và tập trung đông người. Khu vực thành nội chỉ bố trí nhà vệ sinh đáp ứng nhu cầu bức thiết tại nhà trưng bày và sẽ hạn chế bố trí khu vệ sinh ở nhiều nơi vì lý do đảm bảo yếu tố tâm linh của khu di tích. Nhà vệ sinh di động sẽ được bố trí thêm nhằm đáp ứng nhu cầu phục vụ theo từng thời điểm. Không gian lưu niệm, khu tổ chức chương trình nghệ thuật được bố trí dựa theo nội dung, tính chất và chuyên đề của nhà tổ chức.

Đáng chú ý, trong phương án này, các công trình như tượng đài danh tướng Nguyễn Tri Phương, miếu thờ… đều được bố trí nằm lệch về các góc và không nằm trên các trục chính. Miếu thờ quay mặt về hướng đông (theo hướng cũ của tượng đài) và nằm ở góc tây nam di tích, có quy mô nhỏ, đảm bảo không lấn át không gian chung của tổng thể khu di tích. Phía trước tượng đài là khoảng sân rộng có thể sử dụng trong các dịp nghi lễ tập trung đông người…

ĐIỂM ĐẾN HẤP DẪN

Từ bản thuyết minh dự án cũng như phối cảnh tổng thể kiến trúc, có thể thấy sau cuộc đại tu bổ giai đoạn 2, hiện trạng Bảo tàng Đà Nẵng vốn dĩ chiếm diện tích khá lớn ở nội thành (hiện đã có cơ sở mới) sẽ được hạ giải triệt để, nhằm phục dựng nhiều công trình khác, trong đó có cổng thành phía tây.

Theo tư liệu lưu trữ của Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO), bản vẽ năm Minh Mạng thứ 4 (ngày 2.7.1823), thành Điện Hải có 3 cửa đông, tây, nam. Trong chiến tranh, cổng tây đã bị sập. Vì các cơ sở khoa học để phục dựng kiến trúc cổng còn hạn chế nên ở giai đoạn 2 chưa đưa việc phục dựng cổng tây mà chỉ gắn biển và thuyết minh. TP.Đà Nẵng sẽ cho xây dựng mới cầu phía cổng tây nhằm gợi mở nhiều hơn về hình ảnh của tổng thể thành lũy xưa.

Về cổng phía đông, theo quy hoạch chung của TP.Đà Nẵng, đây là vị trí hết sức quan trọng trong việc kết nối với các khu vực xung quanh. Trên cơ sở tư liệu cũ, vị trí quy mô, kích thước, hình dạng phần tường còn lại sẽ cho phục hồi cổng phía đông trên cơ sở tham khảo thêm kiến trúc của cổng nam. Trong quá trình thực hiện sẽ tiếp tục nghiên cứu, thu thập thêm dữ liệu khoa học thông qua kết quả thám sát khảo cổ học để điều chỉnh phương án phù hợp. Đáng chú ý, với nhận định kỳ đài luôn là biểu tượng thiêng của bất kỳ thành lũy nào cũng như biểu trưng của chiến thắng và khẳng định chủ quyền, trong giai đoạn 2 sẽ cho phục dựng kỳ đài trong thành Điện Hải.

Theo phân tích của nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Trung Tiến, kỳ đài nằm ở phía nam thành, có quy mô khá lớn với các quy định, thông số rất cụ thể của triều đình nhà Nguyễn. Dựa trên các phân tích, hình ảnh tư liệu có được, nhóm tư vấn đề xuất hướng kỳ đài nằm ở hướng nam chếch đông, gồm 2 thành phần chính: phần đài (ngang 15,04 m, sâu 12,69 m, cao 2,82 m) có 2 cầu thang rộng 3,8 m đi lên từ hai phía đông và tây; phần cột cờ chính giữa đài có 2 đoạn (đoạn 1 cao 15,275 m, đoạn 2 cao 8,25 m).

Điểm thú vị là sau khi tu bổ, thành Điện Hải sẽ đưa ra trưng bày trong nhà để súng 12 khẩu thần công, 2 khẩu dựng trước kỳ đài; thu hồi 2 khẩu tại Thư viện Khoa học tổng hợp. Các nhà nghiên cứu cũng kỳ vọng trong quá trình khảo cổ và phục dựng, có thể phát lộ thêm những khẩu thần công khác.

Tượng đài danh tướng Nguyễn Tri Phương được xây dựng từ năm 1986 sẽ được giữ nguyên, chỉ tu bổ bệ tượng để tăng tính trang nghiêm. Ngoài ra, trong phương án này, TP.Đà Nẵng còn cho xây dựng miếu thờ (rộng 58 m²) nhằm tưởng nhớ công lao các anh hùng nghĩa sĩ; xây dựng nhà bảo vệ, nhà dừng chân…

Trong khuôn viên nội thành sẽ có nhà trưng bày và giới thiệu toàn bộ tư liệu, hình ảnh, hiện vật liên quan đến thành Điện Hải, kết hợp công nghệ hiện đại để mô phỏng, làm sáng rõ giá trị lịch sử di tích. Công trình xây ngầm hoàn toàn dưới lòng đất, kiến trúc hiện đại, không che chắn tầm nhìn tổng thể. Bên trong gồm phòng trưng bày chính, phòng trải nghiệm thực tế ảo 3D, phòng làm việc…

"Điểm nhấn là các không gian sa bàn 3D mô phỏng địa thế, lịch sử chiến đấu, kết hợp âm thanh - ánh sáng; phim 3D và trải nghiệm thực tế ảo tái hiện quá trình xây dựng thành, cũng như những trận chiến tiêu biểu, đặc biệt là trận đầu tiên khi Pháp tấn công Đà Nẵng. Không gian này sẽ giúp khách tham quan vừa tiếp cận tư liệu gốc, vừa "sống lại" không khí chiến trường, tăng sức hấp dẫn và giá trị giáo dục của di tích", Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng Huỳnh Đình Quốc Thiện cho hay.