Hàng trăm hộ lắp điện mặt trời mái nhà không đăng ký có bị phạt?

Tình trạng hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời tự sản xuất, tự sử dụng đã không thông báo hay đăng ký với cơ quan chức năng xảy ra khá nhiều trong 5 năm trở lại đây. Vậy các trường hợp này có bị xử phạt hay không?

Chỉ 10% đăng ký

Ngày 22.9, trao đổi với PV Thanh Niên, ông Phạm Văn Hùng (P.Bến Cát, TP.HCM) cho hay gia đình đã gắn điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) để sử dụng hơn một năm qua, chưa thực hiện việc đăng ký với địa phương. "Tôi nghĩ chỉ bắt vài tấm pin để có ĐMT dùng cho máy bơm nước tưới vườn bưởi và đun bình nước nóng, nấu ăn... nên không cần thông báo. Vả lại, tôi không bán điện cho EVN thì đăng ký làm gì, buổi tối tôi vẫn xài điện nguồn từ lưới điện và trả tiền hằng tháng", ông phân trần.

Tương tự, hộ gia đình ông Phan Văn Vinh (Tây Ninh) cũng cho biết có đầu tư lắp khoảng 3 MWp ĐMTMN từ mùa hè năm ngoái, đến nay cũng chưa đăng ký. "Vừa rồi mấy anh bên điện lực có xuống kiểm tra, lưu ý phải đăng ký bổ sung với Sở Công thương để sau này không bị phạt", ông cho hay.

Thống kê của Tập đoàn điện lực VN (EVN), từ sau năm 2020 đến nay, đã có khoảng 1.300 MWp ĐMTMN được lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN, trong đó đa số hộ dân không thông báo hay đăng ký với cơ quan chức năng. Riêng tại khu vực phía nam, theo tìm hiểu của PV Thanh Niên, chỉ có 72 trường hợp (hộ gia đình, tổ chức, cá nhân) làm đúng quy định; trong khi đó số chưa làm đúng là gần 800 trường hợp. Tức là số có khai báo rõ ràng chiếm chưa tới 10% so tổng số lắp đặt ĐMTMN tự sản tự tiêu.

Trong khi đó, Nghị định 58 hướng dẫn luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới quy định: Khi người dân, doanh nghiệp lắp đặt hệ thống ĐMTMN, dù có nối lưới hoặc không thì cũng phải tiến hành các thủ tục cơ bản là thông báo hay đăng ký với cơ quan chức năng. Thế nên, để khắc phục những tồn tại trên và tránh những hệ lụy liên quan cháy nổ cũng như các yếu tố kỹ thuật gây rủi ro cho hệ thống điện, mới đây EVN đã đề xuất cần có chế tài xử phạt vi phạm hành chính cho việc không thông báo hay đăng ký khi lắp đặt ĐMTMN tự sản tự tiêu.

Câu hỏi đặt ra là ngành điện sẽ "xử lý" thế nào với hàng trăm trường hợp đã lắp ĐMTMN tự sản xuất, tự tiêu thụ mà không khai báo trước đây? Trao đổi với PV Thanh Niên, lãnh đạo một đơn vị điện lực ở phía nam cho biết: Hiện tại, các đơn vị điện lực khi kiểm tra, phát hiện nhiều hộ gia đình, doanh nghiệp có lắp ĐMTMN để tự sử dụng, không phát lên lưới điện quốc gia và chưa có thông báo. Đa số trường hợp chưa tuân thủ đúng quy định đăng ký này đều được điện lực cập nhật gửi về sở công thương địa phương để đôn đốc, thậm chí nếu có phạt vi phạm hành chính, thì ngành công thương phạt. Ngành điện lực chỉ nhắc nhở và báo cáo về cơ quan quản lý.

Chỉ cần cung cấp thông tin, không có gì phức tạp

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh của EVN, khẳng định việc dự báo phụ tải là vấn đề hết sức quan trọng. Đó là nguồn số liệu đầu vào để Công ty TNHH MTV vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO) lập kế hoạch vận hành trong cả ngắn và dài hạn. Với EVN, đó cũng là dữ liệu để ngành làm cơ sở chuẩn bị hạ tầng, từ lưới truyền tải cho tới các trạm phân phối, nhằm đảm bảo cung cấp điện cho người dân. Có nghĩa là việc đăng ký buộc phải làm vì đã có trong quy định tại Nghị định 58. Thứ hai là khai báo để ngành điện xác định quy mô nguồn ĐMTMN phục vụ công tác quản lý, vận hành và chuẩn bị nguồn cung tốt.

"Hiện EVN xây dựng hệ thống để người dân thông báo, đăng ký khá cẩn thận và dễ dàng. Người dân chỉ cần cung cấp thông tin về hệ thống ĐMTMN, chứ không phải thủ tục hành chính, không có gì phức tạp. Chỉ cần cung cấp thông tin là lắp đặt như thế này, công suất bao nhiêu mà thôi. Và đó là trách nhiệm của người dân, doanh nghiệp trên tinh thần hợp tác cùng có lợi", ông Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh.

Trao đổi với Thanh Niên, các chuyên gia năng lượng đều cho rằng việc đăng ký lắp ĐMTMN là cần thiết và "chỉ có lợi" bởi được tư vấn, hướng dẫn về an toàn thiết bị... Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh, cho rằng ĐMTMN tự dùng hiện chia làm hai nhóm, đó là hộ gia đình và doanh nghiệp, khu công nghiệp. Trong thực tế, các doanh nghiệp có nhu cầu lắp đặt tấm pin năng lượng mặt trời thường tuân thủ rất nghiêm việc đăng ký, khai báo bởi khoản đầu tư này lớn. Bên cạnh đó, khi lắp ĐMT, doanh nghiệp luôn mong muốn bán nguồn điện dư thừa lên lưới để tránh lãng phí và tăng hiệu quả đầu tư. Còn hộ gia đình lắp ĐMTMN không bán lên lưới thì nghĩ đơn giản hơn và thường băn khoăn "tôi đã lắp điện chỉ để dùng, tại sao phải đăng ký?". Theo ông Sơn, hiện tại chúng ta chưa có quy định cụ thể về tiêu chuẩn thiết bị, dẫn đến tình trạng nhiều hộ mua tấm pin trôi nổi, kém chất lượng, chọn nhà thầu thiếu kinh nghiệm... 

"Đó mới là nguy cơ tiềm ẩn cho sự cố cháy nổ mà chúng ta cần cảnh báo. Bởi nếu có bất kỳ sự cố nào xảy ra đối với hộ gia đình lắp ĐMTMN tự sản tự tiêu, không chỉ ảnh hưởng đến hộ đó mà còn trách nhiệm liên đới của các cơ quan quản lý ngành. Thế nên, việc đăng ký này rất quan trọng để ngành công thương có thể nắm dữ liệu nguồn, kiểm soát chất lượng hàng hóa, nhà thầu lắp đặt, hạn chế rủi ro cao nhất đến từ hàng kém chất lượng. Trong thực tế, các sự cố liên quan thiết bị lắp ĐMT không đạt chuẩn, gây chập, cháy nổ từng xảy ra", ông Hà Đăng Sơn cho biết.

Theo Quy hoạch điện 8 điều chỉnh, đến năm 2030, VN có thể đạt khoảng 14 triệu hộ gia đình tham gia lắp đặt ĐMTMN, chiếm khoảng 16% cơ cấu nguồn điện quốc gia (trung bình mỗi hộ từ 3 - 5 kW). Cục Điện lực (Bộ Công thương) cho biết đang xây dựng dự thảo quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ loại nguồn này, đặc biệt là các hộ gia đình lắp đặt ĐMTMN để tự sản xuất, tự tiêu thụ. Chính sách này dự kiến sẽ có các cơ chế hỗ trợ về tài chính, bao gồm hỗ trợ cố định từ nhà nước và cho vay từ ngân hàng. Bên cạnh đó, các công ty điện lực địa phương có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ hộ gia đình trong việc lắp đặt, đảm bảo tiêu chí kỹ thuật.