Giải mã hình xăm 2.000 năm tuổi trên xác ướp Siberia

Công nghệ ảnh hồng ngoại độ phân giải cao giúp các nhà khoa học tái hiện chi tiết hình xăm 2.000 năm tuổi trên xác ướp một phụ nữ Pazyryk bị chôn vùi trong băng vĩnh cửu Siberia.

Mô hình 3D của xác ướp băng có hình xăm thuộc nhóm người du mục Pazyryk. Hình ảnh phía trên được tạo ra từ ảnh chụp quang phổ khả kiến và hình ảnh phía dưới được tạo ra từ ảnh chụp cận hồng ngoại. Ảnh: Antiquity.

Từ những biểu tượng bộ lạc cho đến tên người yêu cũ, nghệ thuật xăm mình đã xuất hiện trong nhiều nền văn hóa từ hàng nghìn năm trước. Tuy nhiên, việc nghiên cứu các hình xăm cổ đại luôn là thách thức, bởi phần lớn hình xăm trên các xác ướp bị phai mờ hoặc biến mất do quá trình phân hủy và ướp xác.

Nhưng giờ đây, một công nghệ hình ảnh hiện đại mang tên chụp cận hồng ngoại có độ phân giải cao đã giúp các nhà khoa học tái hiện chi tiết các hình xăm cổ xưa chưa từng thấy.

Nhóm nghiên cứu do nhà khảo cổ Gino Caspari từ Viện Nhân học Địa lý Max Planck (Đức) dẫn đầu đã áp dụng kỹ thuật này để phân tích hình xăm trên xác ướp một phụ nữ người Pazyryk - một tộc du mục sống ở vùng Altai, Trung Á cách đây khoảng 2 thiên niên kỷ.

Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Antiquity cho thấy, công nghệ mới không chỉ giúp “hiển thị” các hình xăm ẩn dưới lớp da đã sậm màu mà còn cho phép phục dựng lại cách thức, dụng cụ và tay nghề của nghệ nhân xăm thời xưa.

Mực cổ, công nghệ mới

Xác ướp người phụ nữ này từng được phát hiện vào giữa thế kỷ 20, nằm trong một ngôi mộ chung với một người đàn ông, chín con ngựa, một cỗ xe và nhiều tấm thảm tinh xảo.

Khi đó, làn da của xác ướp đã sẫm lại, khiến các hình xăm gần như không thể nhìn thấy. Nhưng dưới ánh sáng cận hồng ngoại, một thế giới nghệ thuật ẩn giấu hiện lên rõ nét.

Các hình xăm trải dài từ bàn tay đến cẳng tay của người phụ nữ gồm cả những họa tiết nhỏ như chim chóc và hình vẽ phức tạp hơn như cảnh săn bắn: những con thú giống hươu bị rượt đuổi bởi báo, hổ và một sinh vật bốn chân có mỏ, được cho là hình tượng chim thần Griffin trong huyền thoại.

Ảnh chụp cận cảnh độ phân giải cao các hình xăm trên một cánh tay của xác ướp băng. Một vết cắt được thực hiện khi chuẩn bị chôn cất chạy qua các hình xăm, cho thấy hình xăm không đóng vai trò cụ thể trong các nghi lễ tang lễ. Ảnh: Antiquity.

Phân tích chuyên sâu cho thấy hình xăm được tạo ra bằng phương pháp châm kim, tương tự kỹ thuật “hand poking” ngày nay chứ không phải phương pháp luồn chỉ mang màu dưới da (subdermal tattooing).

Nhóm nghiên cứu xác định nghệ nhân thời đó đã dùng cả dụng cụ đầu kim đơn và đa điểm để tạo nên những hiệu ứng khác nhau.

Thú vị hơn, một thành viên trong nhóm còn tự thử xăm lên chân bằng kỹ thuật châm tay truyền thống để quan sát quá trình lành da, từ đó hiểu rõ hơn về cách thức và độ phức tạp của kỹ thuật xăm thời cổ.

Di sản còn sống động với thời gian

Không chỉ là kỹ thuật, các hình xăm cũng tiết lộ phần nào tính cá nhân và trình độ của nghệ nhân. Cánh tay phải của xác ướp được cho là do một nghệ nhân lành nghề thực hiện với bố cục tinh tế, biết tận dụng đường nét cơ thể và phối cảnh, chi tiết sắc nét.

Trong khi đó, cánh tay trái có phần đơn giản, thiếu tinh tế, cho thấy có thể được thực hiện bởi người khác, hoặc bởi cùng một nghệ nhân nhưng ở giai đoạn đầu sự nghiệp.

Điều này dẫn đến giả thiết rằng nghề xăm hình trong xã hội Pazyryk xưa từng là một lĩnh vực chuyên biệt, đòi hỏi tay nghề và huấn luyện không khác gì các nghệ nhân hiện đại.

Những hình xăm nghệ thuật thể hiện tính cá nhân và trình độ của nghệ nhân. Ảnh: Antiquity.

David Lane, chuyên gia nghiên cứu văn hóa xăm mình hiện đại tại Đại học bang Illinois (Mỹ), nhận định rằng trình độ và dụng cụ được sử dụng chứng minh rằng xăm hình từng là một nghề được kính trọng và có giá trị trong xã hội cổ đại.

Dù không làm thay đổi hoàn toàn hiểu biết của giới khảo cổ về người Pazyryk, nghiên cứu này vẫn được đánh giá là bước tiến quan trọng.

Nhà khảo cổ người Nga Natalia Polosmak - người từng khai quật nhiều xác ướp Pazyryk, bao gồm xác ướp nổi tiếng “Nữ hoàng băng giá” năm 1993 - cho biết: “Thật tuyệt khi thấy những di tích này vẫn tiếp tục khơi gợi hứng thú từ các thế hệ nhà khoa học mới”.

Với Caspari và nhóm nghiên cứu, được tận mắt nhìn thấy những dấu vết nghệ thuật còn lưu lại trên da người sau 2.000 năm là một vinh dự hiếm có: “Đó là cái nhìn sống động vào quá khứ - nơi hội tụ kỹ thuật, biểu tượng và con người. Một minh chứng tuyệt đẹp cho sự trường tồn của nghệ thuật xăm trong lịch sử nhân loại”.