Giải mã bài toán đối phó UAV quân sự ngày càng tinh vi

Khi máy bay không người lái (UAV) ngày càng đóng vai trò quan trọng trong những cuộc xung đột vũ trang hiện nay, các bên tham chiến cũng đã tìm ra những biện pháp đối phó loại vũ khí này.

Đối phó UAV tác chiến

Trước tình trạng Nga gia tăng sử dụng UAV tấn công, quân đội Ukraine đã soạn một tài liệu hướng dẫn các binh sĩ trên bộ cách đối phó. Theo tài liệu đó, do Lục quân Úc dùng Google Dịch chuyển ngữ và đăng lại trên trang web The Cove của lực lượng này, các binh sĩ được khuyên hãy luôn nhớ đối thủ đang theo dõi mọi thứ ở tiền tuyến, từ các tòa nhà đến cây cối.

"Nếu làm theo những lời khuyên như đào hầm, ngụy trang bản thân cũng như vị trí và trang thiết bị của mình, hãy luôn nghĩ rằng mình đang bị theo dõi từ trên cao, bạn sẽ có thể tăng cường an toàn, sống sót và đánh bại kẻ thù", tài liệu có đoạn. Các binh sĩ được khuyên hãy hạn chế thay đổi mọi thứ xung quanh, che giấu thiết bị, vũ khí và số lượng máy bay chiến đấu thực tế tại vị trí.

Một cách khác để bảo vệ vị trí của mình là phủ lưới để có thể bắt được mọi thứ do UAV đối thủ thả xuống. Việc che phủ hào, khe hở và chiến hào sẽ không cho phép kẻ thù quan sát được sự di chuyển của đơn vị bạn, đồng thời giúp bạn tự mình thực hiện việc quan sát bí mật. Do đó, hãy khoét các lỗ (có lưới bảo vệ) trên trần nhà và sử dụng kính tiềm vọng và ống nhòm để quan sát trong khi ẩn mình, theo tài liệu.

Nếu một UAV đối thủ bay lơ lửng phía trên đầu bạn, rất có thể bạn đã bị phát hiện và UAV đó đang chuẩn bị nhả đạn. Trong trường hợp này, bạn cần phải tìm nơi ẩn núp ngay lập tức; nếu không thể làm điều đó ngay lập tức, thì hãy di chuyển nhanh chóng, thay đổi hướng di chuyển sau mỗi 7-10 m, chạy theo hình con rắn. Ngoài ra, nếu UAV đối thủ đang lơ lửng trên đầu, bạn có thể cố gắng bắn hạ UAV đó bằng vũ khí hạng nhẹ. Chạm vào một chiếc UAV đã rơi không phải là một ý kiến hay, vì nó có thể được gài mìn.

Cũng theo tài liệu của quân đội Ukraine, việc sử dụng khói có thể cần thiết trong trường hợp UAV đối thủ tấn công vào vị trí của bạn. Với sự trợ giúp của màn khói, bạn có thể tạm thời che giấu việc di chuyển và vị trí, che giấu việc sơ tán người bị thương và việc thực hiện các động tác. Một màn khói được bố trí hiệu quả có thể che phủ một khu vực rộng hơn một vị trí quan sát trong một thời gian dài.

Phương tiện tác chiến điện tử

Do UAV hiện được sử dụng ở khắp mọi nơi, tác chiến điện tử đã trở thành một phần thiết yếu của chiến tranh hiện đại. Các hệ thống tác chiến điện tử kết hợp một loạt các công cụ với một mục tiêu chính: phát hiện, phân tích và vô hiệu hóa các hệ thống điện tử của đối phương. Kết quả là đối phương mất liên lạc, mất quyền kiểm soát UAV và mất quyền truy cập vào hệ thống định vị, theo chuyên trang VGI-9.

UAV hiện đại dựa vào nhiều loại tín hiệu khác nhau. Hệ thống tác chiến điện tử được thiết kế để nhận dạng các tín hiệu đó và áp dụng biện pháp đối phó hiệu quả nhất. Một phương pháp phổ biến là gây nhiễu tín hiệu video, làm gián đoạn nguồn cấp dữ liệu video trực tiếp từ UAV đến người điều khiển. Một phương pháp khác là gây nhiễu GPS/GLONASS, gây nhiễu hệ thống dẫn đường của UAV, khiến nó mất phương hướng. Chiến thuật thứ ba là gây nhiễu tần số điều khiển, cắt đứt khả năng điều khiển UAV của người điều khiển. Kết quả là UAV mất liên lạc với người điều khiển. Những gì xảy ra tiếp theo có thể khác nhau, UAV có thể trở về căn cứ, rơi xuống, đứng yên tại chỗ hoặc thay đổi đường bay.

Vào tháng 6, quân đội Israel tiết lộ rằng họ đã chặn hàng chục UAV của Iran bằng các phương tiện tác chiến điện tử kể từ khi bắt đầu cuộc chiến với Iran, theo tờ The Times of Israel. Trong thời gian gần đây, IDF cho biết đơn vị này đã ngăn chặn hàng chục nỗ lực của Iran nhằm thực hiện các cuộc tấn công bằng UAV vào Israel, bằng cách sử dụng "các công cụ công nghệ tiên tiến để phát hiện và vô hiệu hóa các mối đe dọa trên không theo thời gian thực".

Trước đó, vào tháng 7.2024, Tư lệnh Lực lượng bộ binh Ukraine khi đó là ông Oleksandr Pavliuk khẳng định các đơn vị tác chiến điện tử của lực lượng này đã vô hiệu hóa hoặc phá hủy tổng cộng 7.916 UAV của Nga trong khoảng thời gian từ ngày 18-24.7, theo trang tin Ukrainska Pravda. Trong khi đó, Nga thường xuyên làm nhiễu UAV DJI Mavic gần tiền tuyến, buộc những người khiển UAV của Ukraine phải thích nghi bằng cách sử dụng các chiến thuật né tránh, chẳng hạn như cho UAV bay ở độ cao cực thấp để tránh bị phát hiện và gián đoạn, theo VGI-9.

UAV đánh chặn và cuộc cạnh tranh gay gắt

Cả Ukraine lẫn Nga đã phát triển một loạt các hệ thống tác chiến điện tử phi động lực ấn tượng, có khả năng phá vỡ hoạt động của UAV. Tuy nhiên, hai nước này đang chạy đua để phát triển và đưa vào sử dụng UAV đánh chặn, được thiết kế để nhắm mục tiêu và tiêu diệt UAV của đối phương thông qua tác chiến động lực, theo tạp chí Forbes.

Nhu cầu ngày càng tăng về UAV đánh chặn xuất phát từ số lượng và sự tinh vi ngày càng tăng của UAV trên chiến trường. Việc đưa vào sử dụng UAV sợi quang đã làm giảm hiệu quả của các thiết bị gây nhiễu truyền thống, vì loại UAV này có khả năng chống lại thiết bị tác chiến điện tử. Nhiều loại UAV cũng được tích hợp bộ xử lý trí tuệ nhân tạo (AI) tiên tiến, cho phép chúng hoạt động ở chế độ an toàn khi tín hiệu chỉ huy của chúng bị gây nhiễu. 

Ngoài ra, số lượng lớn UAV được triển khai đã bắt đầu áp đảo các hệ thống phòng không thông thường, vốn đắt đỏ và nguồn cung hạn chế. Những hoàn cảnh này đã tạo ra nhu cầu về một phương pháp chống UAV sử dụng động lực vừa phải chăng vừa có khả năng được sản xuất hàng loạt.

UAV đánh chặn đã nổi lên như một công cụ phòng không chủ chốt của Ukraine trong những tháng gần đây khi Nga mở rộng các cuộc tấn công bằng UAV vào ban đêm. Vào tháng 7, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đặt mục tiêu cho các công ty sản xuất 1.000 UAV đánh chặn mỗi ngày, thúc đẩy các nhà sản xuất mở rộng quy mô sản xuất để đối phó Nga, quốc gia đã đầu tư mạnh vào việc sản xuất UAV tấn công một chiều, theo báo Business Insider.

General Cherry, một công ty quốc phòng của Ukraine, đã phát triển một loại UAV đánh chặn giá 1.000 USD, được cho là đã bắn hạ hơn 300 UAV của Nga, theo tạp chí Forbes ngày 12.9. Ngoài ra, một nhóm tình nguyện viên Ukraine đã phát triển UAV Skyborn Rusoriz, được cho là đã bắn hạ hơn 400 UAV giám sát của Nga.

Nga cũng đã đẩy mạnh phát triển loại UAV đánh chặn động lực nhỏ gọn để ứng phó với các cuộc tấn công bằng UAV tầm xa ngày càng gia tăng của Ukraine, theo Forbes. Một trong những mẫu phổ biến nhất là hệ thống đánh chặn Yolka, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để đánh chặn UAV nhỏ từ khoảng cách lên đến một km.

Cũng như các công nghệ chống UAV khác, cuộc cạnh tranh giữa UAV tấn công và UAV đánh chặn tiếp tục diễn ra gay gắt. Cả Ukraine lẫn Nga đều đang mở rộng năng lực sản xuất, tạo ra một cuộc chạy đua không chỉ về công nghệ mà còn về số lượng. Bên nào có thể triển khai số lượng UAV đánh chặn hiệu quả lớn hơn sẽ có lợi thế bảo vệ lực lượng và cơ sở hạ tầng tốt hơn. Cùng lúc, bên nào có thể triển khai các đàn UAV với số lượng lớn hơn UAV đánh chặn sẽ giữ được lợi thế tấn công. Những tiến bộ trong công nghệ đánh lừa và tìm kiếm sẽ định hình thêm cuộc cạnh tranh này, khi mỗi bên đều tìm cách làm giảm hiệu quả từ hệ thống của bên kia, theo Forbes.

Để UAV đánh chặn phát huy hết tiềm năng, loại UAV này sẽ được tích hợp hoàn toàn với các lớp phòng thủ chống UAV khác, bao gồm tác chiến điện tử, hệ thống năng lượng định hướng và phòng không truyền thống. Sự tích hợp này cho phép UAV đánh chặn hoạt động như một lớp linh hoạt và tiết kiệm chi phí trong một kiến trúc phòng thủ rộng hơn, theo Forbes.

Dùng vũ khí laser tiêu diệt UAV

Ngoài những công nghệ đối phó UAV nói trên còn có một loại vũ khí khác. Đó chính là vũ khí laser. Hồi tháng 5, báo Business Insider đưa tin quân đội Israel đã sử dụng vũ khí laser mới để tiêu diệt UAV của đối phương, trở thành quốc gia đầu tiên làm được điều này trong một cuộc chiến. Đây là một bước tiến lớn trong việc triển khai và sử dụng các loại vũ khí thử nghiệm này, vốn đang được quân đội trên toàn thế giới phát triển để tăng cường khả năng phòng thủ chống lại UAV và tên lửa, giảm bớt áp lực lên các loại tên lửa và đạn đạo khác.

Bộ Quốc phòng Israel thông báo rằng các binh sĩ thuộc Lực lượng Phòng không Không quân Israel đã triển khai một nguyên mẫu hệ thống laser công suất cao và đã đánh chặn thành công các mối đe dọa của đối phương. Một hệ thống đánh chặn laser công suất thấp được Tiểu đoàn Phòng không 946 mới của Israel sử dụng đã bắn hạ khoảng 35 UAV của lực lượng Hezbollah trên bầu trời miền bắc Israel vào năm ngoái, theo The Times of Israel dẫn tuyên bố từ quân đội Israel.

Vũ khí laser mới nói trên do công ty quốc phòng Rafael Advanced Defense Systems có trụ sở tại Israel sản xuất. Đó là vũ khí năng lượng định hướng, chiếu một chùm tia sáng cực mạnh vào mục tiêu và sử dụng nhiệt để gây hư hại hoặc phá hủy mục tiêu; những quá trình này đòi hỏi độ chính xác cao và công suất lớn.

Bộ Quốc phòng Israel cho hay loại vũ khí laser này "bổ sung cho hệ thống Iron Beam mạnh mẽ hơn", một mạng lưới lớn hơn các hệ thống tương tự đang được phát triển. Iron Beam ước tính có giá 500 triệu USD và sẽ bổ sung thêm một lớp phòng không nhiều lớp của Israel, một lớp đặc biệt hữu ích cho việc chống lại các loại UAV do Hamas và Hezbollah sử dụng.

Vũ khí laser đã trở thành ưu tiên của quân đội trên toàn thế giới, đặc biệt là ở Trung Đông, nơi các quốc gia đang chạy đua để triển khai công nghệ này. Bên cạnh Israel, Ả Rập Xê Út đang sử dụng các hệ thống của Trung Quốc để phát triển năng lực phòng không laser, trong khi Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất đang phát triển hệ thống riêng của mình.

Giới chức cho rằng laser đặc biệt hữu ích để tiêu diệt các mục tiêu địch rẻ hơn như UAV, thay vì sử dụng các tên lửa đánh chặn đắt tiền. Điều này đã trở thành chủ đề chính trong những cuộc thảo luận xoay quanh các cuộc xung đột ở vùng biển quanh Trung Đông, nơi Mỹ đã chi hơn 1 tỉ USD tiền đạn dược để bắn hạ UAV của lực lượng Houthi ở Yemen.