Đi tìm bản sắc Việt thời toàn cầu hóa

Không đứng ngoài làn sóng toàn cầu hóa, nhiều bạn trẻ chủ động tìm về cội nguồn qua âm nhạc, sách vở, trang phục, để chạm tới bản sắc Việt theo cách của riêng mình.

Chị Võ Thị Mai Chi, tác giả sách "Chung một Ngôi nhà", tin giới trẻ không hề hờ hững với văn hóa dân tộc, chỉ cần có công cụ phù hợp để họ chạm vào bản sắc Việt.

Trong thời đại toàn cầu hóa, câu hỏi “bản sắc Việt là như thế nào?” không còn là mối bận tâm của riêng giới nghiên cứu. Ngày càng nhiều người trẻ thể hiện mong muốn tìm hiểu bản sắc dân tộc, nhưng lại thiếu những cánh cửa phù hợp để tiếp cận.

Tác phẩm Chung một Ngôi nhà do NXB Kim Đồng phát hành, ra mắt ngày 23/8 tại TP.HCM, là nỗ lực của nhóm tác giả trẻ nhằm mang văn hóa 54 dân tộc đến gần hơn với thế hệ mới. Đó cũng là câu chuyện của những người trẻ đang trên đường đi tìm bản sắc Việt.

Bản sắc Việt giữa thế giới toàn cầu hóa

Không ít bạn trẻ thể hiện sự quan tâm qua âm nhạc, thời trang, nghệ thuật hay du lịch nhưng để hiểu sâu và đúng về văn hóa dân tộc, họ vẫn thiếu những cánh cửa tiếp cận hiệu quả, theo chia sẻ của các diễn giả tại buổi ra mắt sách Chung một Ngôi nhà.

Với tác giả Võ Thị Mai Chi, sự quan tâm đến bản sắc dân tộc không phải là điều xa vời. Chị lạc quan cho rằng giới trẻ hiện nay rất quan tâm tới văn hóa Việt Nam, thể hiện qua những trào lưu như MV Bắc Bling hay sự kiện trình diễn trang phục Việt “Bách hoa bộ hành”. Theo chị, chính sự chủ động tìm về cội nguồn ấy đã tạo nên bản sắc của thế hệ hiện tại, một nguồn sức mạnh giúp người trẻ đủ tự tin để nói với thế giới: “Tôi là người Việt Nam”.

Ấn phẩm mới nhất trong bộ Bản sắc Việt giới thiệu sinh động về 54 dân tộc anh em bằng tranh minh họa và ngôn ngữ dễ tiếp cận. Ảnh: NXB Kim Đồng.

Để lý giải cho hai chữ "bản sắc", tác giả Mai Chi không dùng định nghĩa học thuật mà chọn cách liệt kê những biểu tượng đời thường, từ cột cờ Lũng Cú, mũi Cà Mau, hồ Gươm, chùa Cầu, lễ hội cồng chiêng Tây Nguyên, cho đến áo dài, phở, bánh mì. “Đó là những thứ để mình có thể liên tưởng khi nói đến Việt Nam, là những cái để mình khoe được trước bạn bè quốc tế”, chị chia sẻ.

Từ góc nhìn học thuật, ThS Phan Đình Dũng, một trong ba cố vấn nội dung của cuốn sách, cho rằng mỗi dân tộc thiểu số ở Việt Nam đều mang một căn tính văn hóa riêng biệt, góp phần hình thành nên tổng thể đa dạng và hài hòa của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Ông lưu ý, tuy có nhiều điểm khác biệt, các dân tộc vẫn chia sẻ những nét tương đồng, tạo nên sự gắn kết xuyên suốt chiều dài lịch sử.

Một trong những đặc điểm nổi bật, theo ông, là tinh thần đoàn kết, nhất là trong hoàn cảnh khó khăn. Tính khoan dung cũng được nhấn mạnh như một yếu tố quan trọng giúp người Việt thích nghi và chung sống hài hòa trong một cộng đồng đa dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh thế giới nhiều biến động.

ThS Dũng đồng thời bày tỏ sự quan tâm đến việc thế hệ trẻ hiện nay dễ bị ngợp trong biển thông tin số, trong khi những tri thức văn hóa nền tảng lại không dễ tiếp cận. Ông cho rằng những cuốn sách như Chung một Ngôi nhà cần thiết để người trẻ hiểu, trân trọng và gắn kết với các cộng đồng đang cùng mình sống trên dải đất hình chữ S.

3 năm cho 1 tác phẩm

Từ nhu cầu cá nhân muốn tìm hiểu văn hóa 54 dân tộc, tác giả Mai Chi bắt đầu hành trình làm sách Chung một Ngôi nhà từ cuối năm 2022. Song, thay vì viết một công trình nghiên cứu học thuật, chị chọn cách tiếp cận nhẹ nhàng, sinh động dành cho thiếu nhi, học sinh và những người trẻ ít thời gian.

“Mình làm sách cũng vì con mình, cháu mình, và các bạn nhỏ khác không có tài liệu nào dễ hiểu, dễ nhớ để biết về dân tộc mình cả”, chị nói.

Sáng 23/8 tại Đường sách Nguyễn Văn Bình (TP.HCM), đông đảo độc giả và chuyên gia tham dự giao lưu, chia sẻ về hành trình tìm lại bản sắc Việt.

Cuốn sách trải qua gần 3 năm thực hiện, với sự cố vấn của nhiều chuyên gia, trong đó có ThS Dũng. Ông cho biết việc biên soạn sách gặp không ít khó khăn, đặc biệt là khi phải đảm bảo tính chính xác cho những dân tộc ít người như Rục, Rơ Măm, vốn gần như không có nhiều tài liệu đại chúng.

“Tác giả không chọn cách rút gọn thông tin mà vẫn đảm bảo thể hiện căn tính văn hóa mỗi dân tộc qua minh họa và ngôn ngữ dễ tiếp cận. Đây là điểm rất đáng quý”, ThS Dũng nhận định.

Họa sĩ Hồ Quốc Cường, người vẽ minh họa cho sách, cũng chia sẻ công việc lần này là một thử thách lớn vì không có sẵn hình ảnh rõ ràng cho một số dân tộc. “Mình phải thử nghiệm nhiều lần style tranh, tìm cách thể hiện đặc trưng trang phục sao cho không sai lệch mà vẫn hấp dẫn. Có những lúc stress vì sửa đi sửa lại nhưng cuối cùng cả nhóm đều hiểu rằng đây là cách mình làm cho văn hóa Việt được ghi nhớ và lan tỏa”.

Từ góc độ người làm sách, các tác giả kỳ vọng Chung một Ngôi nhà sẽ có mặt tại thư viện trường học, vùng sâu vùng xa, trở thành tài liệu nhập môn cho hành trình khám phá văn hóa dân tộc. Xa hơn, họ mong có thể làm thêm những phiên bản sâu hơn cho từng vùng miền, thậm chí chuyển ngữ để bạn bè quốc tế biết đến Việt Nam qua chính những giá trị bản địa.