Chuyến tàu hướng Bắc này sẽ định hình lại thương mại hàng hải thế giới

(Dân trí) - Chuyến hải trình 18 ngày qua Bắc Cực không chỉ rút ngắn nửa thời gian vận tải, mà còn mở ra kỷ nguyên mới, tái định hình bản đồ thương mại đường biển thế giới.

Vào khoảng 4h30 sáng ngày 23/9, tại cảng container sầm uất nhất thế giới Ninh Ba - Chu Sơn, con tàu Istanbul Bridge lặng lẽ nhổ neo. Trên boong là gần 4.900 container chứa đầy hàng hóa, từ pin lithium giá trị cao đến những kiện hàng thương mại điện tử phục vụ mùa mua sắm Giáng sinh ở châu Âu.

Tuy nhiên, đích đến của nó không phải là tuyến đường quen thuộc qua kênh đào Suez. Con tàu đang hướng về phía bắc, bắt đầu một hải trình mang tính cách mạng, đó là thử nghiệm tuyến vận tải container định kỳ đầu tiên nối châu Á và châu Âu qua Bắc Băng Dương.

Không chỉ là một chuyến tàu, đây là một cuộc tổng duyệt cho tương lai của ngành logistics toàn cầu, một phép thử táo bạo về kinh tế và là một nước cờ chiến lược trong bối cảnh bản đồ thương mại thế giới đang được vẽ lại.

Lời hứa về tốc độ và hiệu quả

Trên giấy tờ, bài toán kinh tế của tuyến China-Europe Arctic Express do hãng tàu mới nổi Sea Legend (Haijie Shipping) vận hành vô cùng thuyết phục.

Điểm sáng nhất chính là thời gian. Hành trình từ Ninh Ba đến cảng Felixstowe (Anh) chỉ mất 18 ngày, một con số không tưởng so với 40-50 ngày của tuyến truyền thống qua kênh Suez. Việc rút ngắn hơn một nửa thời gian di chuyển mang lại những lợi ích tài chính khổng lồ:

Chi phí vốn lưu động giảm mạnh: Hàng hóa đến tay người tiêu dùng nhanh hơn đồng nghĩa với việc doanh nghiệp thu hồi vốn nhanh hơn. Với những lô hàng giá trị cao như thiết bị điện tử hay xe điện, việc giảm được 3-4 tuần hàng tồn trên biển có thể tiết kiệm hàng triệu đô la chi phí vốn.

Đáp ứng chuỗi cung ứng "đúng lúc" (just-in-time): Trong kỷ nguyên thương mại điện tử và sản xuất linh hoạt, tốc độ là vua. Lối tắt Bắc Cực cho phép các nhà bán lẻ châu Âu bổ sung hàng hóa mùa cao điểm một cách nhanh chóng, tránh tình trạng tắc nghẽn tại các cảng vào tháng 11 như thường lệ.

Tiết kiệm nhiên liệu và chi phí vận hành: Quãng đường ngắn hơn khoảng 30-40% (khoảng 14.000 km so với 21.000 km) trực tiếp làm giảm lượng nhiên liệu tiêu thụ, một trong những chi phí lớn nhất của ngành hàng hải.

Hơn nữa, tuyến đường này giúp tránh các "nút thắt cổ chai" địa chính trị đầy rủi ro như Biển Đỏ hay eo biển Malacca, mang lại một sự ổn định đáng mơ ước trong bối cảnh thế giới đầy biến động.

Chi phí ẩn và những rủi ro băng giá

Tuy nhiên, khi lật sang mặt "chi phí và nợ phải trả", bức tranh trở nên phức tạp hơn nhiều. Con đường băng giá này không hề rẻ và tiềm ẩn những rủi ro tài chính đáng kể.

Thứ nhất, chi phí bảo hiểm tăng vọt. Bắc Cực là một môi trường khắc nghiệt, thiếu thốn cơ sở hạ tầng cứu hộ. Một sự cố tràn dầu nhỏ cũng có thể gây ra thảm họa môi trường quy mô lớn và không thể khắc phục, khiến các công ty bảo hiểm phải đặt ra mức phí cực cao để bù đắp rủi ro.

Thứ hai, chi phí vận hành chuyên biệt. Để đi qua vùng biển này, các tàu phải tuân thủ Bộ quy tắc Cực (Polar Code) nghiêm ngặt của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) về an toàn, đào tạo thuyền viên và bảo vệ môi trường. Trong nhiều trường hợp, tàu cần được hộ tống bởi các tàu phá băng của Nga, một dịch vụ không hề rẻ.

Điều trớ trêu là chính con tàu tiên phong, Istanbul Bridge, lại là một con tàu 25 năm tuổi, không được gia cố để chống băng, cho thấy tính chất thử nghiệm và rủi ro của chính chuyến đi này.

Thứ ba, tính mùa vụ và hạn chế về quy mô. Tuyến đường hiện chỉ khả thi trong "cửa sổ thời gian" ngắn từ tháng 7 đến cuối tháng 9 khi băng tan. Nó không thể là giải pháp quanh năm.

Thêm vào đó, các tàu container siêu lớn (trên 20.000 TEU) mang lại lợi thế kinh tế nhờ quy mô trên tuyến Suez không thể hoạt động ở đây. Tàu Istanbul Bridge với sức chở khiêm tốn gần 4.900 TEU khó có thể cạnh tranh về chi phí trên mỗi container.

Như Leonardo Parigi, điều phối viên của Arctic Observatory, đã kết luận: "Hiện tại, lợi ích và chi phí có thể chỉ hòa vốn. Thời gian rút ngắn bao nhiêu thì chi phí tuân thủ quy định lại tăng bấy nhiêu".

Nước cờ chiến lược cho tương lai

Nếu bài toán kinh tế trước mắt chỉ là hòa vốn, tại sao Trung Quốc lại quyết tâm theo đuổi? Câu trả lời nằm ở tầm nhìn chiến lược dài hạn.

Chuyến đi của Istanbul Bridge được xem như một động thái "cắm cờ cho tương lai". "Họ kiếm lời hay không không quan trọng, mà là tích lũy kiến thức, huấn luyện thủy thủ đoàn", Malte Humpert từ Viện Nghiên cứu Bắc Cực cho biết.

Biến đổi khí hậu đang làm Bắc Cực tan băng nhanh hơn dự báo. 10 năm trước, vận tải container qua đây được cho là viễn cảnh của năm 2050. Giờ đây, nó đã thành hiện thực. Bằng cách đi trước, các công ty Trung Quốc đang tích lũy dữ liệu hải trình vô giá, đào tạo thủy thủ đoàn và xây dựng kinh nghiệm vận hành trong một trong những môi trường khắc nghiệt nhất hành tinh.

Hơn nữa, đây là một động thái đa dạng hóa rủi ro địa chính trị. Việc phụ thuộc quá nhiều vào kênh Suez khiến chuỗi cung ứng toàn cầu trở nên mong manh. Việc phát triển một tuyến đường thay thế, dù chỉ là một lựa chọn bổ sung, cũng mang lại khả năng phục hồi và đòn bẩy chiến lược to lớn.

Cuối cùng, không thể không nhắc đến yếu tố ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị). Trớ trêu thay, cơ hội này được mở ra bởi chính biến đổi khí hậu, nhưng việc khai thác nó lại có nguy cơ làm trầm trọng thêm vấn đề. Khí thải carbon đen từ tàu bè có tác động làm tan băng gấp 5 lần ở các vùng khác. Rủi ro về ô nhiễm tiếng ồn, tràn dầu và ảnh hưởng đến hệ sinh thái nguyên sơ là rất lớn.

Bất kỳ công ty nào tham gia vào "cuộc chơi Bắc Cực" sẽ phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ từ các nhà đầu tư và người tiêu dùng ngày càng có ý thức về môi trường.

Chuyến hải trình của Istanbul Bridge vì thế không phải là điểm kết thúc, mà là phát súng khởi đầu. Nó có thể thất bại về mặt thương mại trong ngắn hạn, nhưng những bài học kinh nghiệm thu được sẽ là vô giá. Bắc Cực đã không còn là một vùng đất xa xôi bị lãng quên. Nó đã chính thức trở thành một đấu trường mới, nơi các cường quốc kinh tế sẽ cạnh tranh để định hình các tuyến đường thương mại của thế kỷ 21.