Chiến sự Gaza gây tổn hại ngành công nghiệp vũ khí Israel

Thủ tướng Benjamin Netanyahu ngày 15/9 thừa nhận Israel đang đối mặt với tình trạng cô lập ngày càng lớn trên trường quốc tế liên quan đến chiến sự Gaza, thêm rằng trong những năm tới, Israel sẽ phải tự lực cánh sinh hơn.

"Đây là lần đầu tiên ông Netanyahu, lãnh đạo vốn nổi tiếng cứng rắn, thừa nhận sự phẫn nộ của cộng đồng quốc tế với cách Israel tiến hành cuộc chiến ở Dải Gaza", Nic Robertson và Florence Davey-Attlee, hai nhà phân tích của CNN, nhận định.

Tại kỳ họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đang diễn ra ở New York, nhiều nước phương Tây đồng loạt tuyên bố công nhận Nhà nước Palestine để thúc đẩy hòa bình, trong đó có các đồng minh và đối tác lâu năm của Israel. Động thái cho thấy nỗi thất vọng của họ đối với giới lãnh đạo Israel, đồng thời cũng báo hiệu những thách thức khác mà Tel Aviv phải đối mặt.

Israel là nước xuất khẩu vũ khí lớn, nhưng quân đội của họ cũng phụ thuộc nhiều vào máy bay, bom dẫn đường và tên lửa nhập khẩu để tiến hành các chiến dịch không kích nhắm vào nhiều mục tiêu khắp Trung Đông.

Các tổ chức vận động và một số chính trị gia tại các nước đồng minh phương Tây của Israel đã kêu gọi ngừng xuất khẩu vũ khí cho Tel Aviv. Họ không muốn bom, tên lửa do nước mình sản xuất sẽ tiếp tục được sử dụng để chống lại người dân Palestine ở Gaza và xem đây như biện pháp trừng phạt vì Israel đã không cố gắng bảo vệ dân thường, đảm bảo viện trợ nhân đạo cho khu vực.

Đức, nước xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai cho Israel sau Mỹ, hồi tháng 8 tuyên bố dừng xuất khẩu vũ khí có thể được sử dụng ở Dải Gaza cho Israel, động thái nhằm phản đối các kế hoạch mở rộng chiến dịch của Tel Aviv ở khu vực. Đây là lần đầu tiên Đức công khai từ chối hỗ trợ quân sự cho đồng minh lâu năm Israel.

Quyết định được Thủ tướng Friedrich Merz đưa ra sau áp lực ngày càng tăng từ dư luận trong nước và các đối tác trong liên minh cầm quyền về cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza. Dù thừa nhận Tel Aviv có quyền giải giáp Hamas và tìm cách cứu con tin, ông cho rằng những quyết định quân sự của Israel khiến việc đạt các mục tiêu "ngày càng trở nên khó khăn".

Đức từ lâu là một trong những nước ủng hộ nhiệt thành nhất với Israel. Tuy nhiên, cuộc thăm dò dư luận hồi tháng 7 chỉ ra 73% người Đức muốn kiểm soát chặt chẽ việc xuất khẩu vũ khí với Israel, trong đó 30% ủng hộ cấm hoàn toàn.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, Đức là bên cung cấp 30% lượng vũ khí nhập khẩu chính của Israel trong giai đoạn 2019-2023, chủ yếu là khí tài hải quân, bao gồm các tàu hộ vệ lớp Sa'ar 6, đã được Tel Aviv sử dụng trong cuộc chiến ở Gaza.

Trong những tháng sau khi Hamas tấn công Israel ngày 7/10/2023, Đức đã tăng xuất khẩu vũ khí sang Israel gấp 10 lần, theo Reuters.

Anh, một đồng minh khác của Israel, đã cấp giấy phép xuất khẩu vũ khí sang Israel với tổng trị giá lên tới 780 triệu USD kể từ năm 2008. Phần lớn trong số đó là các bộ phận sử dụng trong máy bay chiến đấu, theo chiến dịch chống buôn bán vũ khí (CAAT), nhóm hoạt động ở Anh. Tuy nhiên, chính phủ Anh hồi tháng 9/2024 tuyên bố tạm dừng 30 giấy phép xuất khẩu thiết bị quân sự cho Israel sử dụng trong chiến dịch ở Gaza.

Anh đầu tháng này cũng cấm quan chức Israel tham dự triển lãm Quốc phòng và An ninh quốc tế (DSEI), bởi "quyết định leo thang chiến dịch ở Gaza là sai lầm". Theo lệnh cấm, Bộ Quốc phòng Israel không được lập gian hàng quốc gia để giới thiệu các loại vũ khí trong nước tại triển lãm.

Tuy nhiên, các nhà sản xuất vũ khí Israel vẫn có thể tham dự riêng lẻ tại triển lãm. Điều này đã vấp phản đối của nhiều người ủng hộ Palestine, thúc đẩy họ biểu tình bên ngoài triển lãm và cáo buộc Anh "đồng lõa" với Israel.

Chính phủ Anh cũng đối mặt sức ép lớn trong chính nội bộ chính phủ. Hơn 20 nghị sĩ, phần lớn thuộc Công đảng cầm quyền, đã ký kiến nghị kêu gọi chính phủ gạt công ty Elbit Systems UK khỏi hợp đồng huấn luyện trị giá 2,7 tỷ USD trong 15 năm với Bộ Quốc phòng Anh vì liên quan tới Israel.

Nghị sĩ Brian Leishman tuyên bố việc Elbit tham gia vào thương vụ tiêm kích F-35 với Israel đã khiến công ty bị cho là dính líu tới "thương vong trên khắp Gaza". Ông nhận định điều này sẽ gây ra hậu quả cả về danh tiếng, pháp lý và đạo đức cho chính phủ Anh.

Theo CAAT, quân đội Israel đang biên chế 45 tiêm kích tàng hình F-35 và đã đặt thêm 36 chiếc. Đây là mẫu chiến đấu cơ đã được Israel sử dụng để ném bom xuống Gaza, gồm cả khu vực nhân đạo mà nước này chỉ định ở Al-Mawasi. Mục tiêu của quân đội Israel khi đó là hạ chỉ huy cánh quân sự Hamas Mohammed Deif.

Thủ tướng Anh Keir Starmer ngày 21/9 tuyên bố công nhận Nhà nước Palestine, điều mà Israel lâu nay phản đối. Ông chỉ trích những cuộc tập kích không ngừng nghỉ và ngày càng quyết liệt của Israel, cùng chiến dịch trên bộ trong những tuần gần đây, đã gây nên nạn đói và mức độ tàn phá "hoàn toàn không thể chấp nhận được" ở Dải Gaza.

Mùa hè này, chính phủ Pháp cũng đã đóng cửa nhiều gian hàng của những công ty vũ khí lớn từ Israel, gồm cả Elbit Systems và Rafael, tại Triển lãm Hàng không Paris, hội chợ thương mại hàng không lớn nhất thế giới. Quyết định được đưa ra sau khi các công ty từ chối bỏ vũ khí tấn công khỏi khu trưng bày.

Sau khi Israel phóng tên lửa tập kích ban lãnh đạo Hamas ở thủ đô Doha của Qatar, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đã cấm quan chức chính phủ và các công ty quốc phòng Israel tham dự Triển lãm Hàng không Dubai dự kiến tổ chức vào tháng 11.

Các nhà sản xuất vũ khí Israel từ lâu đã nổi tiếng với nhiều loại công nghệ tiên tiến, xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới. Nhưng làn sóng chỉ trích quốc tế về xung đột Gaza ngày một tăng, khiến Tel Aviv đối mặt nguy cơ mất vị thế tại một số thị trường.

Tây Ban Nha tháng này hủy đơn hàng vũ khí trị giá hàng trăm triệu USD với các công ty Israel. Thủ tướng Pedro Sanchez, người đã công nhận Nhà nước Palestine vào tháng 5/2024, mô tả cuộc chiến của Israel ở Gaza là "man rợ" và kêu gọi nhiều biện pháp trừng phạt hơn nữa.

Oded Yaron, phóng viên chuyên về công nghiệp vũ khí và công nghệ của Haaretz, cảnh báo Israel không thể để các quốc gia phương Tây khác hành động tương tự Tây Ban Nha. "Nền kinh tế của chúng ta chưa đủ sức để tự chủ. Nếu không thể bán vũ khí cho các nước khác, điều đó chắc chắn sẽ gây tổn hại cho nền quốc phòng của Israel", ông nói với CNN.

Bộ Quốc phòng Israel cho hay kim ngạch xuất khẩu vũ khí của nước này đạt 14,7 tỷ USD trong năm 2024, tăng 13% so với năm trước, trong đó hơn một nửa hợp đồng là với các nước châu Âu. Ông Yaron cho rằng doanh số lớn của ngành công nghiệp vũ khí Israel một phần do các loại thiết bị quân sự của họ đã "chứng minh hiệu quả trong chiến đấu thực tế".

Hai năm chiến tranh ở Gaza, cùng với các chiến dịch ở Lebanon, Iran và Yemen, đã củng cố vị thế của Israel như nhà cung cấp vũ khí hàng đầu thế giới. Hệ thống phòng không Arrow do công ty Israel Aerospace Industries (IAI) sản xuất đã đánh chặn thành công tên lửa đạn đạo của Iran trong cuộc xung đột kéo dài 12 ngày hồi mùa hè.

Một nhân viên bán hàng tại triển lãm DSEI cho biết công việc kinh doanh đang "bùng nổ" vì khách hàng "thích cách Israel bảo vệ người dân của họ" và muốn "những thiết bị đã được kiểm nghiệm trong thực tế chiến đấu".

Nhưng ông Yaron cảnh báo sự bùng nổ này có thể nhanh chóng hạ nhiệt khi áp lực chính trị ngày càng gia tăng ở các quốc gia phương Tây mua vũ khí của Israel, cho rằng "khi cuộc chiến ở Gaza kéo dài, nó sẽ ngày càng trở thành rắc rối lớn".

Thanh Tâm (Theo CNN, Reuters, DW, WSJ)