Bao giờ thi cử hạ nhiệt?

Trước năm 2015, Việt Nam tồn tại 2 kì thi cấp quốc gia (từ 2002 – 2014), kì thi tốt nghiệp THPT để xét tốt nghiệp, kì thi 3 chung (chung đề, chung đợt, chung kết quả) xét tuyển đại học. Khi đó, kì thi tốt nghiệp THPT giao trách nhiệm hoàn toàn cho địa phương tổ chức. Kì thi 3 chung do các trường ĐH giữ vai trò chính dưới sự phân công, chỉ đạo của Bộ GD&ĐT. Vai trò của Bộ GD&ĐT chỉ như cơ quan giám sát, ra đề thi.

Từ năm 2015 đến 2019, hai kì thi trên dồn thành kì thi THPT quốc gia vừa xét tốt nghiệp vừa tuyển sinh đại học. Vai trò của Bộ đã chuyển sang một bước mới khi có quyền huy động hàng chục nghìn giảng viên ĐH làm thanh tra ủy quyền (thay mặt Bộ) tham gia vào kì thi. Kì thi THPT quốc gia đã giảm thời gian thi, giảm chi phí. Nhưng khi sức nặng của kì thi nâng lên, lại tổ chức ở địa phương, gắn với quyền lợi, cơ hội trúng tuyển đại học của thí sinh, nên dù có lực lượng ủy quyền thay mặt Bộ GD&ĐT, sai phạm nghiêm trọng vẫn xảy ra tại 3 tỉnh Sơn La, Hà Giang, Hòa Bình (năm 2018).

Năm 2020, Bộ GD&ĐT tuyên bố chuyển kì thi THPT quốc gia thành kì thi tốt nghiệp THPT với mục tiêu chính xét tốt nghiệp, đánh giá chất lượng giáo dục chung toàn quốc và có thể là căn cứ tin cậy để các trường đại học xét tuyển. Như vậy, vai trò của kì thi lại giảm. Áp lực đối với học sinh, phụ huynh hạ nhiệt. Nhưng năm nay, Bộ GD&ĐT quay 180 độ với khẳng định kì thi tốt nghiệp THPT có 2 mục đích, xét tốt nghiệp và xét tuyển ĐH bằng việc phân hóa mạnh đề thi.

Thi cử chưa bao giờ hạ nhiệt và trở thành “đặc sản” của vài nước khu vực châu Á, trong đó có Việt Nam. Đến kì thi, cả xã hội như lên đồng. Điều lạ lùng ở Việt Nam là học sinh thi đầu vào từ lớp 1, đến lớp 6 lại thi. Trong khi thực tế chỉ tồn tại 2 kì thi quan trọng là thi tuyển sinh lớp 10 và thi tốt nghiệp THPT tuyển sinh ĐH.

Tại phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn vừa qua, đại biểu Quốc hội Nguyễn Công Long (Ủy ban Pháp luật và Tư pháp) mong muốn chấm dứt "kì thi kinh hoàng" của hàng triệu học sinh và phụ huynh mỗi dịp hè, đó là kì thi vào lớp 10 THPT. Kì thi này Bộ không can thiệp sâu, chỉ ban hành quy chế tuyển sinh, khâu tổ chức, quyết định môn thi do UBND các tỉnh/thành phố quyết định.

Kì thi tốt nghiệp THPT, Bộ ra đề, cử thanh tra kiểm tra thi, quyết định ngày thi, quyết định môn thi, địa phương chịu trách nhiệm tổ chức bao gồm cơ sở vật chất, cán bộ coi thi, chấm thi… Có thể thấy, vai trò của Bộ vẫn chiếm 50% trong kì thi tốt nghiệp THPT nên nói kì thi 1 hay 2 mục đích đều nằm trong tay và “nặng hay nhẹ” do Bộ quyết định.

Nên chăng, kì thi tốt nghiệp THPT giao hoàn toàn cho địa phương và có một trung tâm khảo thí quốc gia, độc lập với ngành giáo dục để tổ chức kì thi giúp trường đại học tuyển sinh. Khi đó, Bộ GD&ĐT trở về vai trò cơ quan quản lí việc học, đảm bảo chất lượng, còn trường đại học dựa trên kết quả đánh giá của một đơn vị độc lập để tuyển sinh.