Xung đột biên giới Thái Lan - Campuchia: Nguồn cơn từ tấm bản đồ năm 1907?

Theo tờ New York Times, tranh chấp biên giới Thái Lan - Campuchia có thể khởi nguồn từ một tấm bản đồ có từ năm 1907, khi Campuchia còn là thuộc địa của Pháp.

Ngày 28-7, Thái Lan và Campuchia bước sang ngày thứ 5 giao tranh liên tiếp, với triển vọng ngừng bắn vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên đây không phải trường hợp chưa có tiền lệ trong hàng thập kỷ tranh chấp lãnh thổ giữa hai quốc gia này.

Nguyên nhân sâu xa của xung đột Thái Lan - Campuchia đến từ những tranh chấp xoay quanh phạm vi biên giới và quyền sở hữu các ngôi đền tại những khu vực này trong hàng thập kỷ.

Tranh chấp hàng thập kỷ

Theo tờ New York Times, tranh chấp biên giới Thái Lan - Campuchia có thể khởi nguồn từ một tấm bản đồ có từ năm 1907, khi Campuchia còn là thuộc địa của Pháp.

Tấm bản đồ 1907 là cơ sở cho các tuyên bố chủ quyền của Campuchia đối với một số khu vực biên giới. Tuy nhiên tính mơ hồ của nó đã dẫn đến những cách diễn giải khác nhau, cũng như vấp phải sự phản đối của Thái Lan. Do đó, tấm bản đồ này trở thành một điểm nhạy cảm trong quan hệ giữa hai nước.

Sau khi Pháp rút quân khỏi Đông Nam Á vào năm 1954, Thái Lan giữ quyền kiểm soát đền Preah Vihear.

Ngôi đền này nằm trong khu vực tranh chấp và có sự giao thoa văn hóa, khi người dân nói cả tiếng Khmer (ngôn ngữ chính thức của Campuchia) và tiếng Thái.

Sau đó, Campuchia đã đưa vấn đề Thái Lan kiểm soát đền Preah Vihear ra Tòa án Công lý quốc tế (ICJ).

Năm 1962, ICJ đã trao chủ quyền đền Preah Vihear cho Campuchia, căn cứ trên bản đồ do Pháp để lại, đồng thời tuyên bố Campuchia có chủ quyền đối với khu vực gần xung quanh ngôi đền.

Về phía Thái Lan, Bangkok miễn cưỡng chấp nhận phán quyết này, nhưng vẫn tiếp tục tranh chấp khu vực xung quanh ngôi đền.

Đến năm 2008, xung đột biên giới giữa hai quốc gia Đông Nam Á này bùng nổ trở lại, sau khi Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận đền Preah Vihear là di sản thế giới.

Vào thời điểm đó, hồ sơ đề cử của Campuchia nhận được sự ủng hộ của Chính phủ Thái Lan khi đó do Thủ tướng Samak Sundaravej đứng đầu - đồng minh thân cận của cựu thủ tướng Thaksin Shinawatra.

Các nhóm đối lập chống ông Thaksin đã lợi dụng sự ủng hộ của chính phủ đối với Campuchia để phát động một chiến dịch chống lại chính quyền Samak, dẫn đến nhiều cuộc biểu tình quy mô lớn trên khắp Thái Lan.

Cuối cùng, cả chính phủ Samak và người kế nhiệm Somchai Wongsawat đều bị phế truất vào năm 2008 thông qua một loạt phán quyết tư pháp.

Bùng lên sau hơn 1 thập kỷ  

Giai đoạn 2008 - 2011 đánh dấu thời điểm căng thẳng leo thang cao độ giữa hai quốc gia, nổi bật là các cuộc đụng độ vũ trang giữa quân đội hai bên tại khu vực xung quanh đền Preah Vihear.

Đỉnh điểm vào tháng 2-2011, một đợt giao tranh ác liệt đã nổ ra, khiến ít nhất 8 dân thường thiệt mạng, 20 binh sĩ bị thương và nhiều người dân phải sơ tán.

Sau đó, Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen đã đưa vấn đề chủ quyền của Campuchia đối với ngôi đền và khu vực tranh chấp xung quanh ra ICJ.

ICJ đã ra phán quyết tạm thời có lợi cho Campuchia, đồng thời yêu cầu hai bên rút quân khỏi khu vực tranh chấp. Ban đầu Thái Lan từ chối rút quân, tuy nhiên đến tháng 12-2011 hai nước đã cùng nhất trí rút lực lượng.

Năm 2013, ICJ đưa ra phán quyết cuối cùng và một lần nữa khẳng định chủ quyền của Campuchia đối với khu vực lân cận đền Preah Vihear.

Thời điểm này trùng với một giai đoạn bất ổn chính trị khác tại Thái Lan, khi chính phủ của bà Yingluck Shinawatra - em gái của ông Thaksin - đang phải đối mặt với các cuộc biểu tình lan rộng từ những nhóm chống Thaksin, theo The Conversation.

Cuộc xung đột biên giới giữa hai quốc gia lắng xuống sau phán quyết của ICJ cho đến lần đụng độ mới nhất nổ ra vào tháng 5-2025.

Cuộc xung đột hiện tại là chương mới nhất trong tranh chấp kéo dài lâu nay quanh khu vực "Tam giác ngọc lục bảo" - nơi tiếp giáp biên giới giữa Thái Lan, Campuchia và Lào. Đây là nơi có nhiều đền cổ và các yêu sách lãnh thổ chồng lấn. Mâu thuẫn âm ỉ suốt hàng chục năm đã bùng phát thành xung đột trong giai đoạn 2008 - 2011 và gần đây hơn là hồi tháng 5-2025, khi một binh sĩ Campuchia thiệt mạng trong cuộc đụng độ giữa quân đội hai nước.

Đến ngày 24-7 vừa qua, cuộc xung đột leo thang thành đụng độ vũ trang đẫm máu, khiến ít nhất 35 người chết và hơn 200.000 người từ cả Thái Lan và Campuchia phải di tản. 

Ngày 28-7, với sự trung gian của Malaysia và sự tham gia của Mỹ và Trung Quốc, Thủ tướng Campuchia Hun Manet và quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai đã tiến hành thảo luận ngừng bắn.