Xây nền vững chắc tiến vào kỷ nguyên xanh

Với tinh thần "vừa chạy vừa xếp hàng", trong năm 2025 Việt Nam đã cơ bản hoàn thiện việc xây dựng nền móng để đưa nền kinh tế tiến vào kỷ nguyên xanh.

Xanh từ trong nước ra thế giới

Không chỉ đặt kinh tế tư nhân vào vị trí quan trọng nhất trong nền kinh tế, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị cũng mở rộng không gian cho chuyển đổi xanh thông qua việc khuyến khích đầu tư vào 4 lĩnh vực trụ cột: kinh tế số, kinh tế tri thức, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn; Tạo điều kiện thuận lợi về nguồn vốn cho doanh nghiệp tư nhân chuyển đổi sang mô hình sản xuất và kinh doanh bền vững, thân thiện với môi trường thông qua kênh tín dụng xanh.

Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cũng xác định chiến lược đột phá vào việc ưu tiên nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng công nghệ cao, sạch, công nghệ năng lượng tái tạo, vật liệu mới thân thiện với môi trường; phát triển hạ tầng số, hạ tầng xanh, thông minh và bền vững.

Điểm nhấn quan trọng là sự ra đời của Quyết định 21/2025/QĐ-TTg về Danh mục Phân loại Xanh (Green Taxonomy), có hiệu lực từ tháng 8 vừa qua. Đây là lần đầu tiên Việt Nam có một bộ tiêu chí pháp lý ràng buộc, cung cấp hướng dẫn rõ ràng cho việc xác định các dự án đầu tư là "xanh". Đây cũng là công cụ then chốt để xác định chính xác các dự án đủ điều kiện nhận tín dụng xanh và trái phiếu xanh. Theo đó, các dự án được công nhận phải đáp ứng nghiêm ngặt các yêu cầu trong việc sử dụng hiệu quả tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý chất thải, xử lý ô nhiễm, và bảo tồn đa dạng sinh học. Có 45 loại hình dự án thuộc 7 lĩnh vực trọng tâm như: năng lượng, giao thông, xây dựng, công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ môi trường và tài nguyên nước áp dụng quy định này.

Với Quyết định 21, các doanh nghiệp được chủ động đề nghị xác nhận thông qua các tổ chức độc lập đạt chuẩn quốc tế. Việc minh bạch hóa quy trình đánh giá và tăng tính chủ động này được kỳ vọng sẽ nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn triển khai các dự án xanh.

Cùng với các chính sách đột phá, Bộ Nông nghiệp - Môi trường đã tổ chức chuỗi sự kiện tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của xã hội như "Ngày chuyển đổi Xanh Việt Nam 2025" vào cuối tháng 3. Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh: Chuyển đổi xanh hiện không còn là một lựa chọn hay xu hướng mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với hàng loạt thách thức từ biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan, ô nhiễm môi trường và suy giảm tài nguyên thiên nhiên. Chuyển đổi xanh cùng với chuyển đổi số được xác định là hai yếu tố mang tính nền tảng để Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường và thịnh vượng.

Bên cạnh đó, Việt Nam còn tăng cường hợp tác quốc tế trong việc thực hiện mục tiêu chuyển đổi xanh. Hồi giữa tháng 4, tại Hà Nội diễn ra Hội nghị Thượng đỉnh Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) lần thứ tư. Việt Nam là một trong 7 thành viên sáng lập và đối tác chính thức của P4G.

Tại lễ khai mạc hội nghị, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: Con đường phát triển của Việt Nam không thể tách rời xu thế chung của thế giới và nền văn minh nhân loại. Việt Nam chủ trương đặt mình vào dòng chảy của thế giới, kết hợp nhuần nhuyễn giữa sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, tạo ra sức mạnh Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình. "Chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh công cuộc mở cửa, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế đồng bộ, toàn diện, sâu rộng và hiệu quả", Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định.

Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính: Việc tổ chức hội nghị có ý nghĩa quan trọng không chỉ khẳng định sự tham gia, đóng góp có trách nhiệm của Việt Nam vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế mà còn giúp tranh thủ các nguồn lực quốc tế quý báu cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Lọc không khí bắt đầu từ giao thông

Tại Việt Nam, trung bình mỗi năm các hoạt động giao thông vận tải thải ra khoảng 30 triệu tấn CO₂, trong đó vận tải đường bộ chiếm tới 85% tổng lượng phát thải của toàn ngành. Do vậy, cuộc chuyển đổi xanh cũng bắt đầu từ lĩnh vực này. Năm 2025 đã chứng kiến công cuộc chuyển đổi lịch sử từ xe xăng sang xe điện với giao thông công cộng, tiến tới áp dụng với xe cá nhân. Tại TP.HCM, hình ảnh những đoàn tàu metro xuôi ngược từ Bến Thành đến Suối Tiên là cột mốc quan trọng. Không chỉ đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân, giảm áp lực giao thông mà metro còn góp phần giảm ô nhiễm môi trường. Chính thức vận hành từ ngày 22.12.2024, tuyến metro này đã tạo điều kiện cho không ít người "tạm biệt" phương tiện cá nhân để tham gia xây dựng một phong cách sống mới, hiện đại hơn.

Tiếp đó, vào ngày 1.8, TP.HCM tiếp tục thực hiện cuộc chuyển đổi xanh trong lĩnh vực giao thông khi đưa vào vận hành thêm 443 xe buýt điện trên 27 tuyến, nâng tổng số xe buýt điện toàn thành phố lên 613 chiếc, chiếm hơn 26% tổng số phương tiện đang hoạt động. Hình ảnh những chiếc xe điện vận hành êm ái, không gây tiếng ồn và khói thải ngày càng trở nên thân thuộc với người dân thành phố. Nhiều người dân đã chuyển hướng sang sử dụng các phương tiện giao thông công cộng thân thiện với môi trường. Đây là cơ sở quan trọng để thành phố quyết tâm thực hiện mục tiêu từ năm 2025 toàn bộ xe mới hoặc thay thế đều là xe "xanh" và đến 2030 toàn bộ hệ thống xe buýt sẽ được xanh hóa.

Song song, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) cũng đề xuất từ năm 2026, TP.HCM sẽ bắt đầu lộ trình chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe máy điện, bắt đầu từ shipper, tài xế xe công nghệ. Theo đó, Nhà nước hỗ trợ miễn lệ phí trước bạ, miễn thuế giá trị gia tăng khi mua xe điện, đồng thời triển khai các gói vay ưu đãi để khuyến khích tài xế chuyển đổi. Chính sách này được kỳ vọng trong năm 2026 sẽ chuyển đổi được 30% lượng xe công nghệ và giao hàng hiện tại. Chương trình hỗ trợ khuyến khích tiếp tục kéo dài đến hết 2027 để đạt mục tiêu thêm 50% tài xế dùng xe xăng chuyển đổi sang xe điện. Đến ngày 1.1.2029, chính sách đưa ra là không cho phép xe xăng 2 bánh cung cấp dịch vụ vận tải, giao hàng trên tất cả các nền tảng.

Hà Nội vốn thường xuyên nằm trong top các thành phố ô nhiễm nhất thế giới, càng quyết liệt đi đầu trong xu hướng này. Để giải quyết bài toán ô nhiễm không khí, từ đầu năm 2025, Hà Nội đưa vào vận hành thêm 3 tuyến xe buýt điện với 46 phương tiện. Sau tuyến xe buýt điện đầu tiên được vận hành năm 2021, đến nay toàn thành phố có 14 tuyến. Năm 2025, tỷ lệ chuyển đổi phương tiện xe buýt điện, năng lượng xanh của Hà Nội đạt khoảng 10%. Mục tiêu tăng lên từ 20 - 30% trong năm 2026 và chậm nhất vào năm 2030 sẽ chuyển đổi 100% sang xe xanh.

Hà Nội cũng dự kiến sẽ cấm xe máy xăng trong khu vực vành đai 1 từ ngày 1.7.2026 và tiếp tục mở rộng ra theo lộ trình trong các năm tiếp theo. Mục tiêu tổng thể là hỗ trợ người dân chuyển đổi phương tiện cá nhân, đồng thời tăng cường xe buýt điện và đẩy nhanh tiến độ đường sắt đô thị để phục vụ nhu cầu đi lại thay thế.

Ông Trần Sỹ Thanh, Chủ tịch UBND TP.Hà Nội, nhấn mạnh: "Nếu không quyết tâm thì không biết khi nào Hà Nội mới phát triển đô thị văn minh, sạch đẹp được như các thành phố lớn trên thế giới".

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (nay là Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp - Môi trường), khẳng định: "Giảm ô nhiễm không khí không thể có phép màu trong ngày một ngày hai, phải giảm nhanh trước khi quá muộn. Không khí sạch không tự đến, mà chỉ có được khi chúng ta quyết liệt thay đổi".

Quy hoạch các vùng phát thải thấp

Tuy nhiên, nếu việc chuyển đổi chỉ thực hiện với từng giải pháp riêng lẻ thì hiệu quả mang lại không như mong đợi. Bài học kinh nghiệm ở nhiều nơi trên thế giới là phát triển vùng phát thải thấp (LEZ). Khái niệm này lần đầu xuất hiện tại Thụy Điển từ năm 1996 nhằm quản lý tốt hơn nguồn phát thải từ các phương tiện giao thông. Hiệu quả được chứng minh khi chất lượng không khí trong các LEZ được cải thiện rõ rệt, sau đó lan rộng sang nhiều quốc gia châu Âu khác. Tính đến nay, riêng ở châu Âu đã có hơn 320 vùng LEZ, tăng 40% kể từ năm 2019 và con số này dự kiến sẽ đạt tới 507 trong năm 2025. Không chỉ châu Âu, các vùng LEZ còn lan tới châu Á và một số nơi của Bắc Mỹ.

Tại Việt Nam, 2 thành phố lớn nhất cả nước cũng đi tiên phong trong việc này. UBND TP.Hà Nội từ cuối năm 2024 đã lấy ý kiến công khai về Dự thảo Nghị quyết "Quy định tiêu chí, điều kiện, trình tự, thủ tục xác định vùng phát thải thấp trên địa bàn TP.Hà Nội".

Đây là một trong những bước đi đầu tiên của chính quyền thủ đô Hà Nội nhằm giải bài toán phát thải của phương tiện giao thông - nguyên nhân chính khiến Hà Nội liên tục nằm trong top các thành phố ô nhiễm nhất thế giới... Đến cuối tháng 8 vừa qua, Hà Nội tiếp tục lấy ý kiến sửa đổi nghị quyết vùng phát thải thấp, trong đó đưa ra lộ trình thực hiện sớm hơn; diện cấm, hạn chế phương tiện rộng hơn so với trước.

Theo dự thảo, vùng phát thải thấp là khu vực giới hạn trong thành phố, nơi có mức độ ô nhiễm không khí cao. Các phương tiện giao thông hoạt động ở khu vực này phải đáp ứng tiêu chuẩn phát thải nghiêm ngặt; phương tiện không đạt tiêu chuẩn sẽ bị hạn chế hoặc phải trả phí. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để Hà Nội hiện thực hóa lộ trình hạn chế xe cơ giới cá nhân vào một số khu vực nhằm giảm thiểu khí thải gây ô nhiễm môi trường. Cụ thể, theo Nghị quyết 47/2024/NQ-HĐND của HĐND TP.Hà Nội, từ năm 2025 đến 2030 Hà Nội thí điểm lập vùng phát thải thấp ở một số khu vực thuộc quận Hoàn Kiếm, Ba Đình cũ và từ năm 2031 trở đi mở rộng tới các khu vực đáp ứng tiêu chí vùng phát thải thấp.

Dự thảo mới đưa ra lộ trình sớm hơn 5 năm, phạm vi rộng hơn. Cụ thể, từ ngày 1.7.2026, Hà Nội thực hiện vùng phát thải thấp trong vành đai 1; từ ngày 1.1.2028 mở rộng tới vành đai 2 và từ ngày 1.1.2030 mở rộng tới vành đai 3 và khuyến khích các xã phường khác lập vùng phát thải thấp. Từ năm 2031 trở đi, các khu vực trên địa bàn có một trong các tiêu chí theo quy định phải thực hiện vùng phát thải thấp…

Ở TP.HCM, đơn vị tư vấn là Liên doanh Công ty CP đô thị bền vững - Viện Khoa học công nghệ năng lượng môi trường đã lên kế hoạch thí điểm vùng phát thải thấp tại khu vực trung tâm TP.HCM và 2 đặc khu Cần Giờ, Côn Đảo từ 2026. Mới nhất, đề xuất TP.HCM thiết lập vùng phát thải thấp, hạn chế xe kinh doanh vượt ngưỡng khí thải đi vào khu trung tâm từ 2026 cũng nhận được sự ủng hộ của dư luận khi bầu không khí ngày càng ô nhiễm…