Vì sao đàn ông trung niên dễ béo bụng dù không uống bia?

Anh K. (48 tuổi, ở TP.HCM) là nhân viên văn phòng, không uống bia rượu, ăn uống 'điều độ' nhưng vẫn béo bụng, vòng bụng to nhanh 3 năm gần đây.

Tiến sĩ - bác sĩ chuyên khoa 2 Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe nam giới Men's Health cho biết, kết quả xét nghiệm cho thấy chỉ số testosterone toàn phần của anh K. thấp (9,9 nmol/L) nhưng triglycerid tăng (2,3 mmol/L). Bác sĩ Duy xác định nguyên nhân chính là giảm testosterone, khiến cơ thể anh K. tích mỡ nội tạng và mất cơ bắp. Bệnh nhân được khuyến cáo tăng cường tập tạ 3 buổi/tuần, cardio 2 buổi/tuần, ăn giàu protein, giảm tinh bột tinh chế. Sau 4 tháng, tình trạng béo bụng cải thiện, chỉ số vòng bụng về còn 91 cm, testosterone tăng lên 12,5 nmol/L, mỡ máu cải thiện.

Tương tự, anh T. (52 tuổi, ở TP.HCM) là giám đốc doanh nghiệp, làm việc 12 giờ/ngày, ăn tối muộn, ngủ 5 giờ/đêm. Không uống bia nhưng bụng lớn, vòng bụng 102 cm, BMI 27,2. Xét nghiệm cho thấy testosterone toàn phần bình thường nhưng cortisol buổi sáng tăng.

Bác sĩ Duy nhận định nguyên nhân là stress mạn tính làm anh T. tăng tích mỡ bụng dù testosterone không giảm. Bác sĩ hướng dẫn giảm giờ làm, ngủ 7 giờ/đêm, tập thể dục 5 buổi/tuần. Sau 6 tháng vòng bụng 95 cm, giảm 5 kg, huyết áp và lipid máu cải thiện.

Theo bác sĩ Duy, ở nhiều quốc gia, cụm từ "bụng bia" thường gắn liền với hình ảnh những người đàn ông trung niên hay uống bia rượu. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít người hiếm khi uống bia, thậm chí kiêng hoàn toàn, nhưng vòng bụng vẫn ngày một lớn. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu nguyên nhân béo bụng chỉ đến từ bia hay còn những yếu tố khác về sinh lý nội tiết và thói quen sống đặc trưng ở giai đoạn trung niên?

So sánh béo bụng ở nam giới uống bia và không uống bia

Nhiều người tin rằng uống bia là nguyên nhân trực tiếp gây "bụng bia", bởi bia chứa nhiều calo rỗng và có thể kích thích ăn nhiều hơn. Thật vậy, 1 lít bia vàng tiêu chuẩn chứa khoảng 430-450 kcal. Nếu uống 2–3 lít mỗi tuần, lượng calo dư thừa này có thể dẫn tới tăng cân nếu không được tiêu hao.

Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy bia không phải là nguyên nhân duy nhất gây bụng bia. Một nghiên cứu khảo sát hơn 20.000 nam giới Đức trong 8,5 năm, phát hiện: nhóm uống bia từ 1 lít mỗi ngày có vòng bụng lớn hơn trung bình 2,8 cm so với nhóm uống dưới 0,5 lít mỗi ngày. Nhưng điều bất ngờ là ngay cả nhóm không uống bia, vòng bụng vẫn tăng trung bình 1,8 cm trong cùng thời gian, chủ yếu do tuổi tác và giảm hoạt động thể lực.

Điều này chứng minh: bia có thể góp phần, nhưng cơ chế béo bụng ở nam giới trung niên còn phụ thuộc vào hormone testosterone, tốc độ chuyển hóa và lối sống.

Testosterone và vai trò trong phân bố mỡ

Testosterone là hormone sinh dục nam chính, chịu trách nhiệm duy trì đặc điểm nam tính, khối cơ và ảnh hưởng trực tiếp đến phân bố mỡ.

Ở tuổi trẻ, testosterone giúp hạn chế tích mỡ nội tạng và duy trì khối cơ nạc. Tuy nhiên, từ sau tuổi 30, nồng độ testosterone giảm trung bình 0,8-1,6% mỗi năm. Sự suy giảm này dẫn đến giảm khối cơ, giảm tiêu hao năng lượng khi nghỉ. Tăng hoạt động men lipoprotein lipase tại mô mỡ bụng khiến mỡ được "ưu tiên" tích trữ ở vùng này. Tăng đề kháng insulin dẫn đến thúc đẩy lắng đọng mỡ nội tạng.

Một nghiên cứu chỉ ra, nam giới có testosterone <300 ng/dL có vòng bụng trung bình lớn hơn 7,4 cm so với nhóm testosterone lớn hơn 500 ng/dL, dù chế độ ăn tương tự.

Chuyển hóa chậm lại theo tuổi

Chuyển hóa cơ bản giảm dần khi tuổi tăng, chủ yếu do mất khối cơ và thay đổi hormone tuyến giáp. Ở độ tuổi 40–50, tỷ lệ trao đổi chất cơ bản (BMR) có thể giảm 5-10% so với tuổi 20. Điều này có nghĩa một người trung niên cần ít calo hơn để duy trì cân nặng, nhưng đa phần vẫn ăn như hồi trẻ, dẫn tới dư thừa năng lượng và tích mỡ. Ngoài ra, chức năng gan và khả năng xử lý chất béo, carbohydrate cũng giảm nhẹ theo tuổi, góp phần vào sự tích tụ mỡ bụng.

Giải pháp giảm bụng khoa học

Chế độ ăn: Ưu tiên protein chất lượng cao để duy trì cơ bắp. Tăng rau xanh, trái cây, chất xơ hòa tan (soluble fiber). Giảm tinh bột tinh chế, đường và đồ chiên rán. Giữ tổng calo thấp hơn nhu cầu duy trì 10-20%.

Vận động: Tập sức mạnh 2-3 buổi/tuần. Cardio 150 phút/tuần hoặc HIIT để đốt mỡ hiệu quả. Tăng vận động thường nhật: đi bộ, leo cầu thang.

Quản lý stress và ngủ: Ngủ đủ 7-8 giờ/đêm. Thực hành thiền, yoga hoặc các kỹ thuật thư giãn.

Theo dõi nội tiết: Kiểm tra testosterone nếu có giảm ham muốn, mệt mỏi, mỡ bụng tăng nhanh. Liệu pháp thay thế testosterone chỉ khi có chỉ định y khoa.

"Bụng bia" không chỉ đến từ bia, mà là hậu quả của sự kết hợp giữa suy giảm testosterone, giảm chuyển hóa, thói quen sống ít vận động và căng thẳng kéo dài. Nam giới uống bia nhiều dễ tích mỡ hơn, nhưng những người không uống bia vẫn có thể béo bụng nếu duy trì lối sống và chế độ ăn không hợp lý. Giải pháp bền vững là điều chỉnh toàn diện ăn uống lành mạnh, tăng vận động, ngủ đủ, kiểm soát stress và theo dõi sức khỏe nội tiết định kỳ", bác sĩ Duy khuyến cáo.