“Vàng đen” Tây Bắc từng đứng trước nguy cơ biến mất, hiện nay ra sao?

Được ví như “vàng đen” của núi rừng Tây Bắc, hạt dổi không chỉ là gia vị độc đáo trong ẩm thực mà còn là niềm tự hào của bà con sống tại nơi đây.

Cây dổi từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, đã được hồi sinh và trở thành cây trồng chủ lực, góp phần nâng cao thu nhập cho bà con, đồng thời khẳng định thương hiệu nông sản sạch.

Cây dổi (tên khoa học Michelia tonkinensis hoặc Manglietia conifera) thuộc họ Ngọc Lan, có thể cao tới 20–30 mét, tuổi thọ hàng trăm năm. Ngoài hạt, gỗ dổi cũng nổi tiếng nhẹ, bền, ít mối mọt, thường được dùng làm đồ mộc và nội thất cao cấp.

Trước đây, dổi rừng bị khai thác ồ ạt khiến diện tích ngày càng thu hẹp. Thế nhưng vài năm trở lại đây, nhờ nhận thức được giá trị kinh tế và sinh thái, nhiều địa phương đã đưa dổi vào danh mục cây lâm nghiệp chủ lực để phát triển kinh tế rừng. Tại Hoà Bình (cũ), Sơn La, Thanh Hóa, Nghệ An, diện tích trồng chuyên canh và xen canh dổi ngày càng mở rộng.

Tại tỉnh Lai Châu cũng đang triển khai nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp tỉnh giai đoạn 2021–2025 nhằm xây dựng mô hình nhân giống, trồng thâm canh dổi lấy hạt và xây dựng nhãn hiệu “Hạt dổi Lai Châu”. Mục tiêu là tuyển chọn giống dổi năng suất cao, chất lượng tốt, phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, đồng thời hoàn thiện quy trình kỹ thuật để chuyển giao cho bà con. Dự án này dự kiến hình thành 3 ha mô hình thâm canh cùng nhãn hiệu chứng nhận, mở ra triển vọng đưa hạt dổi trở thành sản phẩm OCOP đặc trưng.

Điều kiện sinh trưởng và kỹ thuật canh tác

Cây dổi thích hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm, phân bố nhiều ở vùng núi đá vôi, đất feralit hoặc đất đỏ bazan thoát nước tốt, ở độ cao từ 300 đến 1.200 mét so với mực nước biển. Với lượng mưa 1.600–2.500 mm/năm, cây phát triển xanh tốt, ít sâu bệnh.

Dổi bắt đầu cho quả sau 7–10 năm, và từ 15 năm trở đi mới đạt năng suất ổn định, mỗi cây có thể cho vài kg hạt khô mỗi năm. Nếu khai thác gỗ, chu kỳ từ 20–30 năm, giá trị rất cao. Ngoài ra, bà con có thể tận dụng diện tích đất dưới tán để trồng xen cây ngắn ngày như ngô, sắn, gừng, nghệ nhằm tăng thêm nguồn thu trong những năm đầu.

Thị trường tiêu thụ hạt dổi hiện rất rộng mở. Ngoài việc là gia vị không thể thiếu trong ẩm thực vùng cao, hạt dổi đang dần được ưa chuộng tại các thành phố lớn và có tiềm năng xuất khẩu. Cùng với giá trị kinh tế, việc phát triển cây dổi còn mang ý nghĩa sinh thái khi phủ xanh đất trống, chống xói mòn, góp phần bảo vệ môi trường.

Ngày nay, hạt dổi không chỉ là gia vị, mà còn trở thành sản phẩm gắn với bản sắc văn hóa vùng cao. Nhiều hộ gia đình đã thoát nghèo, vươn lên làm giàu nhờ trồng dổi. Chính quyền địa phương cũng đang đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, quảng bá hạt dổi như một sản phẩm nông sản sạch, bền vững.

Từ một loài cây từng có nguy cơ biến mất, dổi đã hồi sinh mạnh mẽ và mang lại “trái ngọt” cho người dân miền núi. Hạt dổi thứ gia vị nhỏ bé nhưng giàu giá trị xứng đáng được coi là biểu tượng của sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, là “vàng đen” thực sự của núi rừng Tây Bắc.