UAV cáp quang Nga lộ 'tử huyệt', Ukraine 'bắt bài' để phản đòn

Trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine kéo dài và ngày càng trở nên khốc liệt, Nga đã đưa vào chiến trường một loại vũ khí mới đặc biệt - UAV cáp quang - với mục tiêu vượt qua các hệ thống tác chiến điện tử của Ukraine.

Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã trở thành chiến trường thử nghiệm cho các công nghệ quân sự tiên tiến, trong đó máy bay không người lái UAV cáp quang của Nga nổi lên như một vũ khí đột phá, gây ra nhiều khó khăn cho Ukraine.

Với khả năng miễn nhiễm trước các hệ thống tác chiến điện tử (EW), UAV cáp quang Nga đang thay đổi cách thức chiến đấu, buộc Ukraine phải tìm kiếm các giải pháp để khắc chế. 

Nga bắt đầu sử dụng UAV 'Prince Vandal of Novgorod' để tiêu diệt khí tài đối phương tại tỉnh Kursk. Nguồn: RG

UAV cáp quang, hay còn gọi là UAV hữu tuyến, là một bước tiến công nghệ quan trọng của Nga trong cuộc xung đột Nga-Ukraine. Không giống các UAV truyền thống sử dụng sóng vô tuyến dễ bị gây nhiễu bởi hệ thống tác chiến điện tử (EW), UAV cáp quang được điều khiển thông qua một sợi cáp quang siêu mỏng, truyền tín hiệu bằng xung ánh sáng. 

Một số đặc điểm nổi bật của UAV cáp quang Nga

Miễn nhiễm với tác chiến điện tử, do không phát ra tín hiệu điện từ, UAV cáp quang gần như "tàng hình" trước các hệ thống gây nhiễu của Ukraine, vốn là "khắc tinh" của UAV vô tuyến. Điều này cho phép UAV Nga duy trì kết nối ổn định với người điều khiển ngay cả trong môi trường nhiễu sóng mạnh.

Hình ảnh chất lượng cao, sợi cáp quang cho phép truyền dữ liệu video độ phân giải cao, giúp người điều khiển xác định mục tiêu chính xác hơn, đặc biệt trong các nhiệm vụ tấn công cảm tử (kamikaze) hoặc trinh sát. UAV “Prince Vandal of Novgorod” được đánh giá cao nhờ khả năng cung cấp hình ảnh sắc nét, hỗ trợ các cuộc tấn công chính xác.

Khó bị phát hiện, vì không phát tín hiệu vô tuyến, UAV cáp quang không để lại dấu vết trên radar hoặc cảm biến EW, khiến chúng trở thành mối đe dọa khó lường đối với lực lượng Ukraine.

Nga bắt đầu sử dụng UAV cáp quang từ đầu năm 2024 và đến đầu năm 2025, công nghệ này đã được triển khai rộng rãi trên nhiều mặt trận, đặc biệt tại khu vực Kursk, nơi giao tranh diễn ra ác liệt.

Các loại UAV như FPV (góc nhìn thứ nhất) và UAV 4 cánh quạt được tối ưu hóa cho nhiệm vụ phá hủy mục tiêu, từ xe tăng, xe bọc thép đến pháo tự hành như 2S22 Bogdana của Ukraine. 

Tuy nhiên, UAV cáp quang cũng có những hạn chế. Sợi cáp quang làm tăng trọng lượng, giảm tầm hoạt động (thường giới hạn trong khoảng 10-20km) và khiến UAV di chuyển chậm hơn, kém cơ động hơn so với UAV vô tuyến. Ngoài ra, sợi cáp có thể bị rối, vướng vào chướng ngại vật hoặc bị hư hỏng trong quá trình tác chiến, ảnh hưởng đến hiệu suất.

Ukraine từ bị động đến sáng tạo

Trước mối đe dọa từ UAV cáp quang Nga, Ukraine đã nhanh chóng chuyển từ thế bị động sang triển khai các phương pháp đối phó sáng tạo. 

Những cách tiếp cận chính mà Ukraine đang áp dụng để khắc chế loại vũ khí này, đó là:

Theo dấu sợi cáp quang: Một trong những bước đột phá của Ukraine là tận dụng chính nhược điểm của sợi cáp quang để phản công. Sợi cáp, dù mỏng, có thể phản chiếu ánh sáng trong quang phổ hồng ngoại, đặc biệt dưới ánh nắng mặt trời. Lực lượng Ukraine đã sử dụng UAV trinh sát để phát hiện sợi cáp lấp lánh, từ đó lần theo dấu vết đến vị trí trung tâm điều khiển của Nga. 

Một ví dụ điển hình là tại mặt trận Pokrovsk, tỉnh Donetsk, vào đầu năm 2025, tiểu đoàn “Bóng ma của Khortytsia” thuộc Lữ đoàn Kara-Dag số 15 đã phát hiện sợi cáp từ UAV FPV Nga, xác định trung tâm điều khiển trong một ngôi nhà bỏ hoang và triển khai UAV tự sát để tấn công, gây thiệt hại nặng cho lực lượng Nga.

Sử dụng công nghệ phát hiện hồng ngoại: Phó Giáo sư Vikram Mittal từ Học viện Lục quân West Point (Mỹ) cho rằng Ukraine có thể sử dụng hệ thống phát hiện UAV dựa trên tia laser hồng ngoại và camera hồng ngoại để phát hiện ánh sáng phản chiếu từ sợi cáp hoặc tín hiệu nhiệt từ động cơ UAV. Mặc dù các hệ thống này chưa được sản xuất hàng loạt, chúng đại diện cho một hướng đi tiềm năng để đối phó với UAV cáp quang.

Phát hiện âm thanh: UAV cáp quang tạo ra tiếng ồn lớn hơn so với UAV vô tuyến do cánh quạt phải hoạt động mạnh hơn để kéo cuộn cáp. Ukraine đang thử nghiệm các hệ thống sử dụng micro định hướng để nhận diện tiếng ồn đặc trưng của UAV cáp quang. Các micro này được xếp thành dãy, hướng về một khu vực cụ thể trên bầu trời để giảm tạp âm môi trường. Tuy nhiên, phương pháp này gặp khó khăn ở khoảng cách xa (trên 100m) do tiếng ồn giảm dần và khó phân biệt với âm thanh khác.

Tác động vật lý: Vì gây nhiễu điện tử không hiệu quả, Ukraine đang chuyển sang các phương pháp động năng, như sử dụng vũ khí laser hoặc súng chống UAV để phá hủy sợi cáp hoặc bản thân UAV. Tuy nhiên, sợi cáp quang rất nhỏ và khó bị cắt đứt bằng các phương pháp thông thường, đòi hỏi công nghệ chính xác cao mà hiện chỉ Mỹ và Nga sở hữu.

Phát triển UAV cáp quang riêng: Nhận thấy hiệu quả của công nghệ này, Ukraine đã bắt kịp Nga bằng cách phát triển các UAV cáp quang của riêng mình. Vào tháng 12/2024, Bộ Tổng tham mưu Ukraine công bố dự án “Black Widow Web 10”, một dòng UAV cảm tử cáp quang có tầm hoạt động hơn 5km và mang tải trọng 2kg.

Ngoài ra, trung tâm Dronarium của Ukraine đã tích hợp hệ thống cáp quang vào cả UAV trên không và trên mặt đất (UGV), sử dụng cáp dài 10km với băng thông cao. Những nỗ lực này nhằm giảm sự phụ thuộc vào UAV vô tuyến và đối phó với các hệ thống EW của Nga.

Thách thức và triển vọng

Dù Ukraine đã đạt được những thành công ban đầu trong việc khắc chế UAV cáp quang Nga, nhưng thách thức vẫn còn lớn. Các hệ thống phát hiện hồng ngoại hoặc âm thanh đòi hỏi công nghệ tiên tiến và chi phí cao, trong khi sản xuất hàng loạt vẫn là một trở ngại.

Ngoài ra, Nga liên tục cải tiến UAV cáp quang, thử nghiệm chúng trên cả nền tảng trên không và mặt đất, đồng thời mở rộng quy mô sử dụng tại các mặt trận như Kursk và Donetsk.

Về phía Ukraine, sự sáng tạo và khả năng thích ứng nhanh đã giúp họ thu hẹp khoảng cách công nghệ. Việc phát triển UAV cáp quang riêng và các phương pháp phản công như lần theo sợi cáp cho thấy Ukraine không chỉ phòng thủ mà còn chủ động trong cuộc đua công nghệ. Tuy nhiên, để duy trì lợi thế, Ukraine cần sự hỗ trợ từ các đối tác phương Tây trong việc cung cấp công nghệ và nguồn lực.

UAV cáp quang của Nga đã mở ra một giai đoạn mới trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, nơi công nghệ UAV và biện pháp chống UAV cạnh tranh khốc liệt. Với khả năng miễn nhiễm EW và tấn công chính xác.

Tuy nhiên, bằng cách tận dụng nhược điểm của sợi cáp, phát triển công nghệ phát hiện tiên tiến và chế tạo UAV cáp quang của riêng mình, Ukraine đang cho thấy khả năng thích ứng đáng kinh ngạc. Cuộc chạy đua công nghệ này không chỉ định hình chiến trường Ukraine mà còn đặt nền móng cho các tiến bộ trong xung đột hiện đại trong tương lai.