Tràn lan xâm phạm sở hữu trí tuệ

Thông tin được ông Nguyễn Thành Nam, Cục phó Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, chia sẻ trong diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" do Phòng thương mại và Công nghiệp - VCCI tổ chức, chiều 26/8.

Theo ông Nam, sở hữu trí tuệ (SHTT) ngày càng đóng vai trò quan trọng, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế số, SHTT không chỉ là công cụ bảo vệ sáng tạo mà còn là nền tảng cho đổi mới, giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến SHTT, dẫn đến tình trạng vi phạm quyền SHTT chưa có chiều hướng thuyên giảm. Các vụ việc xâm phạm có xu hướng tăng cả về quy mô và độ phức tạp.

Thống kê từ các lực lượng chức năng cho thấy trong 6 tháng đầu năm nay, cả nước đã kiểm tra và xử lý hơn 50.419 vụ việc liên quan đến buôn lậu, hàng giả và vi phạm SHTT, với giá trị hàng hóa vi phạm lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Riêng lĩnh vực nhãn hiệu, có 1.430 vụ xâm phạm được xử lý, phạt hơn 18 tỷ đồng, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước.

Hàng giả, hàng nhái thương hiệu không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn làm méo mó cạnh tranh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp chân chính. Vi phạm sở hữu trí tuệ ngày càng tinh vi, đặc biệt trên thương mại điện tử và mạng xã hội, với quy mô và mức độ phức tạp gia tăng. Thiếu nhận thức và công cụ truy xuất nguồn gốc hiệu quả khiến tình trạng này lan rộng, làm suy giảm niềm tin người tiêu dùng và cản trở mục tiêu phát triển kinh tế số.

Trước bối cảnh đó, Nghị quyết 57/NQ-TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ, tài sản số, dữ liệu... làm nền tảng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nghị quyết định hướng tăng cường bảo hộ, thực thi quyền SHTT trong kỷ nguyên số, thúc đẩy chuyển đổi số, mở ra giai đoạn phát triển mới cho Việt Nam. Đây được coi là kim chỉ nam để nâng cao vai trò quản lý thị trường, bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi doanh nghiệp sáng tạo.

Ông Nam cho rằng để hạn chế vi phạm sở hữu trí tuệ cần tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm trên thương mại điện tử và mạng xã hội; áp dụng Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa 2025; xây dựng dữ liệu quốc gia truy xuất nguồn gốc; dùng công nghệ số, AI để giám sát; hoàn thiện chính sách cho tài sản số và cơ chế xác minh giao dịch.

Song song, cần đẩy mạnh hợp tác liên ngành, quốc tế; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, vừa bảo hộ quyền SHTT; đầu tư nghiên cứu công nghệ bảo vệ SHTT để xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và kinh tế số minh bạch.

"Hoàn thiện chính sách SHTT là động lực then chốt để doanh nghiệp Việt Nam đổi mới, cạnh tranh toàn cầu. Chúng tôi cam kết đồng hành cùng VCCI và các bên triển khai các giải pháp, góp phần lành mạnh hóa thị trường", ông Nam nói.

'Thương hiệu tiên phong cũng có thể gục ngã'

Ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho biết theo đánh giá của PwC Việt Nam (Kiểm toán Việt Nam), năm 2023, tài sản vô hình chiếm trung bình 53% giá trị doanh nghiệp toàn cầu, trong khi ở Việt Nam con số này mới đạt 26%.

Theo ông, hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT) trong nước vẫn tồn tại nhiều "lỗ hổng sinh tử". Tại Việt Nam, Luật SHTT ban hành từ năm 2005, đã qua nhiều lần sửa đổi nhưng vẫn chưa bắt kịp tốc độ phát triển của các tài sản phi truyền thống như dữ liệu số, công nghệ cao. Trong bối cảnh chuyển mình sang kỷ nguyên mới, SHTT cần trở thành "bệ phóng" để bảo vệ và khai thác hiệu quả tài sản vô hình, khơi nguồn sáng tạo công nghệ và sản phẩm đột phá.

Thống kê của Cục SHTT cho thấy, dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, song tình trạng vi phạm vẫn diễn biến phức tạp. Năm 2024 ghi nhận hơn 2.000 vụ xâm phạm, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng trăm tỷ đồng. Riêng nửa đầu nay, cơ quan chức năng phát hiện và xử lý hơn 3.270 vụ, trung bình gần 20 vụ mỗi ngày, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng.

Không chỉ doanh nghiệp nhỏ lẻ, nhiều thương hiệu lớn như Nhựa Bình Minh, cà phê Trung Nguyên cũng bị làm giả bao bì, nhãn hiệu, tên thương mại. Ông Thành đề cập, trường hợp của Công ty Nhựa Bình Minh, một thương hiệu gần nửa thế kỷ, chỉ vì một doanh nghiệp có tên tương tự (khác một chữ) mà phải theo kiện nhiều năm. "Đây không chỉ là một tranh chấp, mà là lời cảnh báo nếu cơ chế bảo vệ chậm chạp, ngay cả thương hiệu tiên phong cũng có thể gục ngã", ông nói.

Ông Thành dẫn chứng về chính sách bảo vệ SHTT tại Mỹ, mức bồi thường vi phạm có thể lên tới hàng trăm triệu USD. Còn Singapore, nhờ khung pháp lý minh bạch và chế tài nghiêm khắc, đã trở thành trung tâm khởi nghiệp hàng đầu châu Á. Điểm chung của các quốc gia này, theo ông, là không chỉ khuyến khích sáng tạo mà còn bảo vệ sáng tạo đến cùng.

Cần 'lá chắn mềm' chống hàng giả

Cũng tại diễn đàn, nhiều đại biểu nêu vấn đề, tại Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, Trung ương nhấn mạnh "đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ, chuyển đổi số, khoa học - công nghệ" là động lực phát triển, đi kèm những chính sách cụ thể từ ưu đãi thuế đến hỗ trợ đăng ký quyền SHTT. Tuy nhiên, vấn đề chính sách đối với tài sản trí tuệ hiện còn nhiều "nút thắt" đó là: giám định chậm, độc quyền; chế tài nhẹ và phối hợp liên ngành thiếu chặt chẽ, xử lý thiếu tốc độ.

Các chuyên gia này đưa ra nhiều giải pháp như: hoàn thiện khung pháp luật cần bổ sung cơ chế bồi thường trừng phạt; vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách SHTT; mở rộng giám định độc lập, chấm dứt độc quyền; ứng dụng công nghệ số để bảo vệ thương hiệu; nâng cao nhận thức cộng đồng, để người tiêu dùng trở thành "lá chắn mềm" chống hàng giả.

Còn một số doanh nghiệp bày tỏ mong muốn sớm hoàn thiện pháp luật SHTT để tạo đà phát triển.

Tuy nhiên, theo Cục phó Quản lý thị trường Nguyễn Thành Nam, trước khi chờ giải pháp từ chính sách, các doanh nghiệp phải nâng cao nhận thức trong việc tự bảo vệ, chuẩn bị các giải pháp nhận diện thương hiệu của mình, sớm nhận diện dấu hiệu vi phạm và có những cảnh báo ngay lập tức khi phát hiện.

Hải Duyên