Trái đất có thêm hai mùa mới

Hai mùa mới xuất hiện không theo quy luật tự nhiên, mà do con người trực tiếp gây ra, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái toàn cầu.

Theo nghiên cứu mới được công bố bởi nhóm khoa học đến từ Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London, "mùa khói mù" và "mùa rác thải" đã trở thành hiện tượng lặp lại hằng năm, đủ điều kiện để được xem là các mùa khí hậu mới trong kỷ nguyên con người, còn gọi là kỷ Anthropocene.

Mùa khói mù: Kéo dài từ Đông Nam Á đến New York

Mỗi năm, từ tháng 6 đến tháng 9, một lớp khói dày đặc bao phủ nhiều khu vực ở Đông Nam Á, đặc biệt tại Malaysia và Indonesia. Nguyên nhân chính là hoạt động đốt rừng và than bùn để lấy đất trồng cọ dầu và các cây nông nghiệp khác.

Khói từ các vụ đốt lan sang cả Singapore, Thái Lan, thậm chí tới cả Ấn Độ, nơi hiện tượng này còn trầm trọng thêm vào mùa đông do nông dân đốt rơm rạ sau mùa gặt và trong dịp lễ hội Diwali.

Tại Mỹ, mùa cháy rừng ở California, vốn chỉ diễn ra vào mùa hè, nay bắt đầu từ mùa xuân và kéo dài tới tận tháng 12. "Mùa khói mù" cũng đang trở thành "đặc sản" ở bờ Đông nước Mỹ khi các trận cháy rừng ở Canada tạo ra những đợt khói lan xuống New York và New Jersey. Năm 2023, bầu trời New York chuyển sang màu cam do khói cháy rừng bao phủ.

Các nhà khoa học cảnh báo hiện tượng "mùa khói mù" đang hình thành ở Bắc Mỹ và có thể trở thành đặc điểm thường niên trong tương lai gần.

Mùa rác thải: Khi đại dương đẩy rác lên bờ

Tại Bali (Indonesia), từ tháng 12 đến tháng 3 hằng năm, các dòng hải lưu và gió mùa đưa hàng nghìn tấn rác thải nhựa dạt vào bờ biển phía Nam. Hiện tượng này lặp lại đều đặn tới mức người dân địa phương có thể dự đoán chính xác theo từng tháng.

Chính quyền Bali phải thuê hàng trăm công nhân và huy động tình nguyện viên để thu gom rác mỗi mùa. Trong mùa mưa gần nhất, hơn 3.000 tấn rác đã được thu gom từ bờ biển đảo Bali.

Hiện tượng tương tự đang diễn ra ở Philippines, Thái Lan, và cả vùng biển phía Đông nước Mỹ, nơi các dòng hải lưu như Gulf Stream đưa rác trôi dạt vào bờ biển Florida và Carolina trong mùa hè.

Nghiên cứu cho biết "mùa rác thải" có thể trở thành một mùa đặc trưng mới trong các vùng ven biển do lượng mưa lớn cuốn rác từ đất liền ra biển, sau đó bị gió và dòng hải lưu đẩy ngược vào bờ.

Những mùa truyền thống đang biến mất

Không chỉ có thêm mùa mới, một số mùa truyền thống cũng đang "biến mất". Tại các vùng núi cao như dãy Andes hay dãy Rocky, mùa đông đang mất dần tuyết, khiến mùa trượt tuyết suy giảm nghiêm trọng.

Tại Đông Bắc nước Anh, chim biển như hải âu kittiwake không còn quay lại làm tổ đúng mùa như trước, phá vỡ chu kỳ sinh sản mà các cộng đồng ngư dân đã dựa vào hàng thế hệ.

Tình trạng mùa xuân đến sớm, mùa hè kéo dài hơn khiến giới khoa học định nghĩa đây là những "mùa không theo nhịp" (arrhythmic seasons). Ở châu Âu, chu kỳ sinh sản và ngủ đông của nhiều loài động vật đã bắt đầu sớm hơn hàng tuần so với trước đây.

Ngoài các mùa mới và mùa biến mất, một dạng biến đổi khác là "mùa gia tăng nhịp điệu" (syncopated seasons), tức mùa không mất đi nhưng trở nên cực đoan hơn.

Điển hình là mùa hè ở châu Âu. Từ sau đợt nắng nóng năm 2003 khiến hàng ngàn người thiệt mạng tại Pháp, các đợt hè trên toàn châu Âu ngày càng gay gắt, khắc nghiệt và nguy hiểm hơn.

Tại Bắc Mỹ và Thái Bình Dương, mùa cháy rừng và mùa bão cũng đang kéo dài và gia tăng mức độ, gây khó khăn trong công tác chuẩn bị và ứng phó thiên tai.

Để hiểu rõ các thay đổi trên, nhóm nghiên cứu đã phân tích dữ liệu vệ tinh, thông tin thời tiết và các báo cáo địa phương suốt nhiều thập niên. Họ đề xuất thuật ngữ mới để mô tả hiện tượng này: mùa tuyệt chủng (extinct seasons), mùa lệch nhịp (arrhythmic seasons) và mùa tăng nhịp (syncopated seasons).

Theo các nhà nghiên cứu, sự xuất hiện của các mùa mới do tác động của con người là minh chứng rõ ràng cho ảnh hưởng của kỷ nguyên Anthropocene, khi hoạt động của con người trở thành yếu tố chi phối hệ thống sinh thái và khí hậu toàn cầu.