Tình nghĩa Việt Nam - Cuba: Chuyến thăm đặc biệt của lãnh tụ Fidel Castro và 5 món quà không thể lãng quên

(Dân trí) - Không chỉ bày tỏ sự ủng hộ với cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam, năm 1973 – giữa lúc bom đạn chiến tranh, lãnh tụ Cuba Fidel Castro đã trở thành nguyên thủ nước ngoài đầu tiên đặt chân đến vùng giải phóng Quảng Trị.

Hưởng ứng chương trình vận động ủng hộ nhân dân Cuba “65 năm nghĩa tình Việt Nam - Cuba” trong khuôn khổ “Năm hữu nghị Việt Nam - Cuba 2025”, kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (1960-2025), những ngày qua, từ khắp mọi miền đất nước, người dân Việt Nam đã cùng nhau quyên góp, gửi gắm tấm lòng sẻ chia để giúp bạn bè Cuba sớm vượt qua khó khăn.

Dõi theo con số ủng hộ tăng lên từng ngày, ông Nguyễn Xuân Phong (nguyên Vụ trưởng Vụ châu Mỹ, Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Tây Ban Nha) - người từng có nhiều năm học tập, công tác tại Cuba - không khỏi bồi hồi nhớ về tình cảm đặc biệt, thủy chung từ trong gian khó của đất nước ở vùng Caribe.

“Thật xúc động khi thấy người dân Việt Nam hôm nay vẫn giữ trọn nghĩa tình son sắt với bạn. Tôi nhớ ngay sau khi Cách mạng Cuba vừa giành thắng lợi năm 1959, bạn đã sớm đồng hành cùng Việt Nam bằng tấm lòng vô tư, chân thành hiếm có và mãi duy trì tình cảm quý báu đó”, ông chia sẻ với phóng viên Dân trí.

"Biển người" mít tinh ủng hộ Việt Nam

Hơn 60 năm trôi qua, ông Phong cảm thấy tự hào vì được chứng kiến những khoảnh khắc lịch sử gắn với tình đoàn kết của hai nước.

Ông Phong vốn sinh ra ở miền Nam, lên 10 tuổi theo ông nội ra Bắc. Sau khi tốt nghiệp cấp 3, ông sang Cuba du học. Năm 1965, chàng thanh niên trẻ tuổi được tuyển chọn, trở thành phiên dịch viên tiếng Tây Ban Nha cho Phái đoàn đại diện của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam tại La Habana.

Đặt chân đến Cuba khi cách mạng của nước bạn đã giành thắng lợi và vượt qua những thử thách đầu tiên - cuộc xâm lược của Mỹ ở Hiron năm 1961 và khủng hoảng tên lửa tháng 10/1962 - ông Phong cảm nhận nơi đây bừng lên sức sống mới.

Với sự hỗ trợ của các nước xã hội chủ nghĩa và nỗ lực của người dân trong nước, kinh tế Cuba từng bước ổn định đem lại lợi ích cho người dân lao động. Thời bấy giờ, Cuba là nước sản xuất đường nhiều nhất thế giới, nổi tiếng với sản phẩm rượu rum và xì gà, hệ thống y tế và giáo dục hoàn toàn miễn phí.

Minh chứng cho tinh thần đoàn kết của hai quốc gia, ông kể, năm 1960, Cuba là nước Mỹ Latinh đầu tiên thiết lập quan hệ với Việt Nam và là nước đầu tiên trên thế giới công nhận, thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam năm 1962.

"Việc công nhận Mặt trận là đại diện chân chính duy nhất của nhân dân miền Nam Việt Nam rất quan trọng đối với cuộc đấu tranh của nhân dân ta lúc bấy giờ.

Khi Hội nghị Paris về Việt Nam chuyển từ đàm phán 2 bên (Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mỹ) sang đàm phán 4 bên, có nghĩa phía Mỹ buộc phải chấp nhận sự tham gia của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam như một bên đàm phán", ông nói.

Để góp phần khẳng định và nâng cao vị thế của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, tháng 6/1969, nước bạn lập tức mời Trưởng đoàn đại diện của Mặt trận tại Hội nghị Paris lúc bấy giờ là ông Trần Bửu Kiếm sang thăm chính thức.

Theo vị nguyên Vụ trưởng Vụ châu Mỹ, hôm đó, Cuba đón đoàn bằng nghi thức cao nhất. Tại quảng trường rộng lớn ở trung tâm thủ đô, hơn nửa triệu người dân Cuba đổ về dự mít tinh, hân hoan chào đón đoàn.

Giữa biển người, lãnh tụ Fidel Castro đứng trên lễ đài, giọng nói mạnh mẽ và đầy khí phách, phân tích và bày tỏ ủng hộ lập trường 10 điểm của Mặt trận về giải quyết vấn đề miền Nam Việt Nam, đồng thời vạch trần bản chất phi lý trong những luận điệu của Mỹ dưới thời Nixon.

 “Lãnh tụ Fidel tuyên bố, ông muốn cả thế giới hiểu lập trường chính nghĩa của Mặt trận để mọi người ủng hộ Việt Nam trong công cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Giữa khoảnh khắc đó, tôi cảm nhận rõ tình cảm nồng hậu, thủy chung và sức mạnh của tình đoàn kết quốc tế”, ông Phong xúc động kể.

Ông Phong khẳng định, Cuba luôn kề vai sát cánh cùng nhân dân ta vào những thời khắc quyết định nhất.

Theo ông, giai đoạn Mỹ leo thang ném bom phá hoại miền Bắc năm 1972, còn ở miền Nam cuộc chiến đấu của quân và dân ta trải qua thời kỳ quyết liệt trong đó có cuộc chiến 81 ngày đêm ở Thành cổ Quảng Trị, lãnh tụ Cuba Fidel Castro tiến hành một chuyến đi 2 tháng qua các nước châu Phi và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu, phát biểu ở 14 cuộc mít tinh kêu gọi thế giới ủng hộ nhân dân Việt Nam.

"Thất bại của Mỹ trên chiến trường và sức ép của dư luận quốc tế trong đó những nỗ lực của vị lãnh tụ tối cao của nhân dân Cuba đã góp phần buộc Mỹ phải quay lại bàn đàm phán ở Paris, chấp nhận những yêu cầu có tính nguyên tắc của Việt Nam”, ông nói với phóng viên Dân trí.

Chuyến thăm của lãnh tụ Fidel và những món quà gửi niềm tin

Trong những ngày ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước tại Việt Nam, tình nghĩa của hai nước vẫn luôn bền chặt và son sắt.

Vị nguyên Vụ trưởng Vụ châu Mỹ cho rằng, chuyến thăm tới vùng đất giải phóng ở Quảng Trị hồi năm 1973 của lãnh tụ Fidel Castro thể hiện đầy đủ và đậm nét tình đoàn kết của bạn đối với Việt Nam.

Thời điểm đó, ông Phong đang phục vụ Đoàn đại biểu Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam dự Hội nghị Cấp cao lần thứ 6 các nước Không Liên Kết ở Algeria. 

"Lúc Hội nghị bế mạc, lãnh tụ Fidel Castro bày tỏ mong muốn đến vùng giải phóng miền Nam trong chuyến thăm Việt Nam. Tình hình quốc tế có nhiều phức tạp, phía ta lo ngại cho sự an toàn của lãnh tụ Fidel, nhưng ông vẫn quyết tâm đi và trở thành nguyên thủ quốc gia nước ngoài đầu tiên đến thăm vùng giải phóng", ông chia sẻ.

Rời Algeria, lãnh tụ Fidel và phái đoàn hạ cánh xuống sân bay Gia Lâm và tiếp tục đi chuyên cơ AN 24 mang số hiệu VN-1094 vào Đồng Hới. Ông di chuyển bằng ô tô đến tuyến lửa Quảng Trị, qua các địa điểm còn nồng mùi thuốc súng.

Thời điểm đó, ông Phong theo chuyên cơ của nhà lãnh đạo Cuba từ La Habana về Hà Nội để chuẩn bị đón khách quý. Hai ngày sau, ông tức tốc vào vùng giải phóng Quảng Trị làm công tác phiên dịch.

Sáng 15/9/1973, khi bình minh vừa ló rạng ở đằng Đông, ông cùng Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam Hoàng Bích Sơn đứng bên bờ Nam sông Bến Hải, ánh mắt dõi về phía bên kia, hồi hộp chờ giây phút Đoàn cấp cao Cuba xuất hiện.

Ông Phong còn nhớ, hôm đó, trời nắng rực rỡ, một đoàn xe di chuyển đến bờ sông Bến Hải. Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Tổng Tư lệnh quân đội cách mạng Cuba Fidel Castro xuống xe, đi bộ qua cầu phao tiến về bờ Nam. 

"Tôi ấn tượng với vẻ oai phong, quyết đoán trong bộ quân phục màu xanh của lãnh tụ Fidel. Đảm nhận việc phiên dịch cho một nhà lãnh đạo tầm cỡ như ông, với tôi là vinh dự đồng thời là một việc rất quan trọng không thể sai sót", ông chia sẻ.

Bước theo chân lãnh tụ của Cuba, băng qua những hố bom và chiến hào in hằn vết súng, ở cao điểm 241 (xã Cam Thành, huyện Cam Lộ nay là xã Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị), ông Phong nhìn thấy tiếng reo hò của quần chúng. Lãnh đạo Cuba rảo bước rất nhanh tiến về phía đoàn người rồi vẫy tay thay lời chào, nở nụ cười tươi.

Bắt đầu bài phát biểu trong cuộc mít tinh, lãnh tụ Fidel bày tỏ cảm xúc về vẻ đẹp của thiên nhiên buổi sáng, mặt trời chói lọi, đồi núi trùng điệp, bình nguyên bừng sáng. Trong khung cảnh đó, đoàn Cuba tin tưởng về một ngày hòa bình, tương lai rực rỡ của đất nước Việt Nam.

“Chủ tịch Fidel Castro hùng hồn khẳng định: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”. Câu nói vang lên giữa tiếng vỗ tay không ngớt. Hàng trăm người đồng thanh: 'Fidel muôn năm!', 'Tình đoàn kết chiến đấu Việt Nam-Cuba muôn năm!'. Câu nói đó mãi mãi được người dân hai nước tự hào nhắc đến như biểu hiện của tình đoàn kết keo sơn", ông Phong kể.

Sau đó, nhà cách mạng vĩ đại của nhân dân Cuba tuyên bố tặng Việt Nam 5 công trình lớn gồm: Khách sạn Thắng Lợi (Hà Nội), Bệnh viện Đồng Hới (Quảng Bình), đường Sơn Tây - Xuân Mai (Hà Nội), nông trường bò sữa ở Mộc Châu (Sơn La) và trại gà Lương Mỹ (nay là Phú Thọ). Cho đến nay, những công trình này vẫn tiếp tục đóng góp quan trọng vào đời sống kinh tế, xã hội ở Việt Nam. 

“Những món quà tặng không chỉ là vật chất mà còn gửi gắm sự động viên và niềm tin vào tương lai của nước bạn với Việt Nam", ông bày tỏ. 

Suốt thời gian làm việc tại Cuba, mỗi khi ông Phong nhắc đến Việt Nam, người dân nước bạn bày tỏ sự ngưỡng mộ và khâm phục về ý chí quật cường. Ở Cuba có nhiều địa danh và trường học mang tên gắn với Việt Nam như: Trường Tiểu học Võ Thị Thắng, Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi hay làng Bến Tre... cho thấy ân nghĩa sâu đậm giữa 2 nước.

Lần gần đây nhất quay lại Cuba là dịp tham dự lễ tang lãnh tụ Fidel Castro tại La Habana hồi năm 2016, ông Phong vẫn được bạn bè đón tiếp như người thân lâu ngày mới gặp. 

Nhớ về những ngày tháng chia ngọt sẻ bùi, ông Phong cho rằng, giữa bối cảnh khó khăn của Cuba hiện nay, người Việt Nam càng thấy trách nhiệm giúp đỡ nước bạn vượt qua thử thách. 

"Nền ngoại giao của Việt Nam là thủy chung, nhân văn, có trước có sau với bạn bè truyền thống. Cuba là một người bạn truyền thống từ thuở hàn vi, từng sẵn sàng hy sinh tất cả cho Việt Nam. Giờ đây, Việt Nam phải đáp lại tình nghĩa đó", ông nêu quan điểm.