Tiền tệ lệch pha tài khóa và câu chuyện 2 con số

Trong khi chính sách tiền tệ đang được nới lỏng để hỗ trợ nền kinh tế thì chính sách tài khóa lại đang vận hành theo hướng thắt chặt, tạo ra sự lệch pha trong phản ứng chính sách và rủi ro cho kinh tế vĩ mô.

Chính sách tiền tệ nới lỏng

Việt Nam đang vận hành một chính sách tiền tệ mở rộng với tốc độ tăng trưởng tín dụng khá nhanh và lãi suất duy trì ở mức thấp. Cụ thể, đến ngày 19/5/2025, dư nợ tín dụng toàn hệ thống đã đạt 16,49 triệu tỷ đồng, tăng 5,59% so với cuối năm 2024, tương đương 18,67% so với cùng kỳ năm trước. Lãi suất liên ngân hàng tiếp tục đi xuống, với kỳ hạn qua đêm chỉ ở mức 3,78%/năm, phản ánh xu hướng nới lỏng thanh khoản rõ rệt.

Trong bối cảnh doanh nghiệp còn khó khăn và sức cầu nội địa yếu, chính sách nới lỏng tiền tệ là điều hợp lý nhằm duy trì thanh khoản, giảm chi phí vốn và hỗ trợ tăng trưởng. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là việc đẩy mạnh tín dụng đang trở thành “quỹ đạo quen thuộc” để kích cầu kinh tế, trong khi hiệu quả đầu tư không cải thiện, thậm chí còn suy giảm.

Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng nói tại Quốc hội cuối tuần trước: Tăng trưởng kinh tế Việt Nam vẫn dựa nặng vào vốn, trong khi hiệu quả sử dụng vốn – đo bằng chỉ số ICOR vẫn ở mức cao so với các nước trong khu vực.

Một trong những nguyên nhân là dòng vốn tín dụng – chiếm tới hơn 134% GDP đang phải gánh vác quá nhiều vai trò như thúc đẩy sản xuất, đầu tư, đến đảm bảo an sinh xã hội và tiêu dùng. Tỷ lệ dư nợ tín dụng/GDP ở mức 134%, cao hơn nhiều quốc gia trong khu vực, không chỉ phản ánh sự lệ thuộc quá mức của nền kinh tế vào vốn vay ngân hàng, mà còn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro hệ thống nếu chất lượng tín dụng không được kiểm soát chặt chẽ.

Trong khi đó, thị trường ngoại tệ và tỷ giá cũng đang chịu áp lực nhất định. Tính đến cuối tháng 5/2025, tỷ giá USD trong nước tăng 0,68% trong một tháng và 2,6% so với cuối năm 2024, trong khi chỉ số USD quốc tế lại giảm. Điều này phản ánh sự chênh lệch trong cung – cầu ngoại tệ trong nước, có thể đến từ nhu cầu nhập khẩu cao, thanh toán ngoại tệ tăng, và tác động từ chính sách thuế quan của Mỹ gây áp lực lên xuất khẩu và dòng vốn FDI.

Giá đô la Mỹ tăng, trong khi nền kinh tế lại đang phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu đầu vào, sẽ làm gia tăng lạm phát chi phí, tác động gián tiếp đến giá tiêu dùng và đầu vào sản xuất – đẩy thêm gánh nặng cho doanh nghiệp.

Ngân hàng Nhà nước đặt chỉ tiêu tín dụng năm 2025 khoảng 16% – mức cao hơn nhiều quốc gia trong khu vực. Chính sách tiền tệ hiện nay, nếu nhìn vào con số, có vẻ đang tích cực thúc đẩy tăng trưởng. Tuy nhiên, chỉ bơm thêm tín dụng mà không cải thiện hiệu quả phân bổ vốn sẽ không tạo ra động lực tăng trưởng bền vững. Như Thống đốc đã cảnh báo, nếu cứ phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng mà không có cải cách thể chế, tăng liên kết FDI – nội địa, nâng cao năng lực hấp thụ vốn, thì nền kinh tế sẽ rơi vào cái bẫy: “càng bơm càng mệt, càng vay càng rủi ro".

Chính sách tiền tệ đang làm hết sức – tín dụng tăng, lãi suất giảm, thanh khoản dồi dào. Nhưng hệ quả của việc phụ thuộc quá mức vào tín dụng ngân hàng là rõ ràng: hiệu quả đầu tư thấp, rủi ro nợ xấu tiềm ẩn, và mất cân đối trong cấu trúc nguồn lực.

Đã đến lúc, cần giảm bớt kỳ vọng vào tiền tệ, chuyển sang tăng cường vai trò dẫn dắt của chính sách tài khóa và chiến lược phát triển dài hạn.

Tài khóa lệch pha khi thu nhiều, chi ít

Trong bối cảnh nền kinh tế còn đối mặt với nhiều khó khăn, doanh nghiệp vẫn ngập trong áp lực chi phí, dòng tiền và đầu ra thị trường chưa phục hồi, thì chính sách tài khóa – thay vì trở thành lực đẩy cho tăng trưởng lại đang vận hành theo hướng thu nhiều – chi ít. Các số liệu ngân sách 5 tháng đầu năm 2025 cho thấy một nghịch lý rõ rệt: thu vượt tiến độ, nhưng chi lại trì trệ, đặc biệt là chi cho đầu tư phát triển.

Tổng thu ngân sách nhà nước trong 5 tháng đầu năm 2025 đạt 1.139,6 nghìn tỷ đồng, bằng 57,9% dự toán cả năm, tăng 24,5% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là mức tăng trưởng thu ngân sách rất cao trong bối cảnh nền kinh tế vẫn đang phục hồi yếu và doanh nghiệp còn khó khăn.

Trong đó, thu nội địa đạt 987,5 nghìn tỷ đồng, tăng 27,6% so với cùng kỳ; thuế thu nhập doanh nghiệp tăng mạnh tới 23,6%, dù hàng loạt doanh nghiệp đang rút lui khỏi thị trường; thu từ nhà, đất tăng tới 105%, riêng tiền sử dụng đất tăng 124,4% – chủ yếu nhờ các địa phương thu đột biến, không phải do thị trường bất động sản phục hồi thực chất.

Tuy nhiên, tổng chi ngân sách lại chỉ đạt 833,8 nghìn tỷ đồng, bằng 32,7% dự toán, chênh lệch gần 306.000 tỷ đồng so với thu – một khoảng cách rất lớn trong nửa đầu năm. Đáng lo hơn, chi cho đầu tư phát triển – vốn được kỳ vọng là động lực chính để kích thích tăng trưởng chỉ đạt 199,3 nghìn tỷ đồng, bằng 25,2% dự toán và mới giải ngân 24,1% kế hoạch Chính phủ giao.

Điều này đồng nghĩa: tiền có, nhưng không được chi ra đúng lúc, đúng nơi để tạo hiệu ứng lan tỏa trong nền kinh tế.

Trong khi ngân sách tăng thu ấn tượng, thì khu vực sản xuất – kinh doanh lại thể hiện rõ sự hụt hơi: gần 112.000 doanh nghiệp đã rút khỏi thị trường chỉ trong 5 tháng, tương đương hơn 700 doanh nghiệp/ngày; Nợ thuế tăng mạnh lên 249.241 tỷ đồng, tăng gần 26% so với cuối năm 2024, cho thấy năng lực thanh toán suy yếu nhanh.

Tài khóa phải chủ động dẫn dắt phục hồi

Khi chính sách tiền tệ đang mở rộng – tín dụng tăng gần 19% so với cùng kỳ, lãi suất giảm thì tài khóa cần vào vai “người bạn đồng hành” chứ không thể là “người giữ két sắt” cho nền kinh tế đầy khó khăn.

Nếu tiếp tục thu nhiều – chi ít, ngân sách Nhà nước sẽ trở thành lực hút vốn khỏi nền kinh tế, thay vì bơm vốn hỗ trợ doanh nghiệp, việc làm và tăng trưởng.

Vì vậy, cần tăng tốc giải ngân đầu tư công, nhất là vào các dự án hạ tầng, năng lượng và chuyển đổi số; cắt giảm thuế, phí cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhất là trong các ngành đang phục hồi yếu như sản xuất, xây dựng, dịch vụ tiêu dùng.

Không lạm dụng biện pháp cưỡng chế thu nợ thuế, thay vào đó là cơ chế khoanh nợ, giãn nợ, miễn chậm nộp có điều kiện để giữ chân doanh nghiệp.

Chính sách tiền tệ và tài khóa không thể “đi hai con đường khác nhau” nếu muốn giữ vững ổn định vĩ mô và phục hồi tăng trưởng. Trong giai đoạn kinh tế còn mong manh, doanh nghiệp còn tổn thương và thị trường chưa phục hồi đầy đủ, sự đồng điệu của hai chính sách lớn là điều kiện tiên quyết để vượt qua khó khăn và hướng đến một tăng trưởng bền vững, lành mạnh.

Việt Nam đang đặt ra mục tiêu tăng trưởng GDP đầy tham vọng: 8% trở lên cho năm 2025 và hướng tới hai con số từ năm 2026. Đây là một tín hiệu tích cực cho thấy sự quyết tâm của Chính phủ trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, việc đặt ra mục tiêu cao như vậy trong bối cảnh kinh tế thế giới còn tiềm ẩn nhiều rủi ro và bất ổn đòi hỏi sự thận trọng và các giải pháp đồng bộ.

Mặc dù các tổ chức quốc tế như IMF (5,2%), World Bank (5,8%) và ADB (6,6%) đều dự báo tăng trưởng tích cực cho Việt Nam năm 2025, nhưng các con số này vẫn thấp hơn đáng kể so với mục tiêu 8% của Việt Nam. Điều này cho thấy có sự khác biệt về đánh giá rủi ro và tiềm năng.

Trong bối cảnh đó, giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô là ưu tiên hàng đầu với chính sách tiền tệ và tài khóa cần phải đồng điệu, hỗ trợ nhịp nhàng cho nhau.