Tiến sĩ Huỳnh Văn Thông: Chống tin giả phải thực sự là một cuộc chiến

Tiến sĩ Huỳnh Văn Thông (Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM) cho rằng cuộc đấu tranh chống tin giả phải thực sự là một cuộc chiến.

Tham gia tọa đàm “Ứng phó với tin giả trên mạng xã hội như thế nào?” diễn ra vào sáng 26.6 tại tòa soạn Báo Thanh Niên, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông bày tỏ sự cảm kích đối với Công ty Acecook Việt Nam vì đã đồng hành với Báo Thanh Niên tổ chức một chương trình giàu tính trách nhiệm xã hội.

Tin giả là vấn đề toàn cầu

“Đấu tranh chống tin giả là một cuộc chiến không đơn giản chút nào. Đằng sau tin giả là một câu chuyện lớn hơn rất nhiều, đó là rối loạn thông tin, nó nhiều vấn đề hơn chúng ta tưởng”, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông mở đầu phát biểu đề dẫn.

Nhận định rằng tin giả đa phần xuất phát từ mạng xã hội, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông nhìn nhận rằng đặc điểm này tạo ra những thách thức rất lớn bởi tin giả trên môi trường số có tính chất xuyên biên giới, phạm vi toàn cầu.

Trước khi mạng xã hội phát triển bùng nổ, đa phần tin tức được tạo ra bởi các tổ chức báo chí, truyền thông chuyên nghiệp. Các tổ chức này đáng tin cậy bởi có chuẩn mực đạo đức, có quy tắc nghề nghiệp, trước khi đăng tải, các thông tin này đều được xác thực và trở thành thông tin đáng tin cậy. Tuy nhiên, mạng xã hội xuất hiện đã trở thành một nhân tố khó lường.

“Có thể chính những người thiết kế ra hệ thống kết nối, mạng xã hội cũng đã không thể đánh giá hết sự cực kỳ phức tạp của các nền tảng này đối với sự phát triển của nhân loại”, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông nhìn nhận.

Nếu như trước đây các cơ quan báo chí nhận trách nhiệm sản xuất và đăng phát thông tin dựa trên các tiêu chuẩn và trách nhiệm, thì giờ đây, trên mạng xã hội, bất cứ ai cũng có thể thành “người tạo thông tin đầu tiên”.

Tiến sĩ Thông phân tích: “Họ chỉ cần chụp tấm ảnh, họ viết một comment, họ viết một status… Có người thì vô tư, có người thì có những ý đồ và tạo thành thông tin gốc. Nhóm thông tin gốc này dịch chuyển theo 3 hướng chính. Thứ nhất là nhóm cảm ứng (bấm like, comment…). Thứ hai là nhóm sao chép (chia sẻ). Thứ ba là nhóm thông tin biến thể (từ thông tin gốc bị cắt ghép, phân tích dẫn đến sai bản chất ban đầu)”.

3 hướng dịch chuyển này sẽ tạo thành “đám mây thông tin thứ cấp” rất khó kiểm soát. Các “đám mây” này tiếp tục được lan truyền và tương tác và chịu tác động của nhiều hiệu ứng

Theo tiến sĩ Thông: “Chống lại tin giả không phải là chống bản thân tin giả mà là chống lại những nhân tố tạo ra hiệu ứng khiến tin giả ấy phát tán và gây ra những rắc rối tiếp theo. Khi thông tin đến người tiêu thụ cuối cùng, thông tin đã đi qua một quá trình cực kỳ phức tạp, chính những quá trình này tạo ra sự mất kiểm soát”.

Trả giá lớn nhất là xói mòn lòng tin xã hội

Tiến sĩ Huỳnh Văn Thông nhận định, để ngăn chặn sự mất kiểm soát từ tin giả này, nhà nước, các tổ chức, cá nhân liên quan sẽ phải huy động rất nhiều nguồn lực, rất nhiều tài nguyên mới xử lý được.

“Tôi ví dụ doanh nghiệp bị thiệt hại vì tin giả. Người ta đang phải sản xuất, kinh doanh mà lại phải dùng một nguồn lực rất lớn để giải quyết thì phải trả giá rất lớn”.

Tuy nhiên, sự mất mát về tiền bạc, thời gian vẫn chưa phải là trả giá lớn nhất. Xác định rằng tin giả trở thành vấn nạn của truyền thông hiện đại, tiến sĩ Thông nhận định, rối loạn thông tin làm mất giá trị của thông tin và sự thật. Và, cái giá phải trả sẽ lớn hơn nhiều.

“Mối đe dọa của tin giả hiện nay là người dân bị lúng túng, ngay cả tin thật cũng có thể bị nghi ngờ. Đây là câu chuyện trả giá của xã hội. Vấn đề không phải là tin giả mà là không ai còn tin vào bất cứ điều gì. Sự xói mòn lòng tin là một trong những trả giá rất đắt trong câu chuyện này”, ông Thông nhìn nhận.

Trong phát biểu đề dẫn, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông nhấn mạnh và nhắc lại nhiều lần về việc tin giả, rối loạn thông tin gây ra sự xói mòn lòng tin xã hội. Theo ông, đây mới là điều đáng lo ngại nhất.

“Lòng tin là một trong chân trụ quan trọng để bất cứ xã hội nào phát triển vững vàng. Nếu lòng tin bị lung lay, hoặc mất lòng tin thì trả giá sẽ rất lớn”.

“Giải vây” trước tin giả

Dẫn chứng từ thế giới, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông cho biết hiện có 4 nhóm chiến lược chính trong ứng phó, đấu tranh với tin giả và rối loạn thông tin.

Thứ nhất là “tự điều chỉnh”: Các cá nhân, tổ chức phải xác lập các quy tắc cộng đồng khi tham gia vào bất cứ hoạt động nào trên mạng xã hội.

Thứ hai là “công nghệ”: Phải sử dụng công nghệ để giải quyết các vấn đề do chính công nghệ tạo ra (ví dụ sử dụng AI để phát hiện và xử lý tin giả).

Thứ ba là “sự can thiệp trực tiếp của nhà nước”: Nhóm này cần sự hành động quyết liệt, không nhân nhượng.

Thứ tư là “giáo dục truyền thông”: Giúp công dân có năng lực số thực sự, trong đó tăng cường năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin trên môi trường mạng xã hội.

Đồng thời, các doanh nghiệp, tổ chức cần lên các kịch bản trong các trường hợp phải chịu tác động của tin giả trên mạng xã hội.

Đối với giới nghiên cứu, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông chia sẻ thêm, hiện giới nghiên cứu truyền thông cũng đang nỗ lực thực hiện đúc kết các mô hình để các doanh nghiệp có các phản ứng phù hợp, kịp thời để ngăn chặn, “giải vây” nếu bất đắc dĩ trở thành nạn nhân của tin giả trên mạng xã hội.

Đối với mỗi cá nhân, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông dẫn lại câu chuyện “3 phép thử với tin đồn” của Socrates (một nhà triết học người Hy Lạp cổ đại) và khuyên rằng mỗi cá nhân khi tham gia vào mạng xã hội cần suy ngẫm, hành động bằng lòng tốt và hướng tới lợi ích cho bản thân, cho người khác và cho xã hội.

“Hãy đặt những câu hỏi của lương tâm, lương tri, đạo đức. Mình để lại một bình luận có hại cho người ta không? Mình bàn việc này trên mạng có thực sự có ích không, hay chỉ là vô bổ? Mỗi cá nhân hãy hình thành nhân sinh quan rành mạch khi tham gia mạng xã hội”, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông khuyên.

Theo tiến sĩ Huỳnh Văn Thông, mạng xã hội hiện nay có thể xem như một “bầu khí quyển”, có dưỡng khí (tốt cho sức khỏe), khí độc (có hại cho sức khỏe). Nhà nước và các tổ chức vẫn đang nỗ lực để các cá nhân trong xã hội được hít thở một bầu không khí an toàn.

“Thế nhưng, tất cả những nỗ lực đó sẽ đều trở nên vô nghĩa hết nếu mỗi cá nhân không có ý thức bảo vệ mình, giống như mình đi ra đường bụi bặm mà không biết bảo vệ mình bằng cách đeo khẩu trang”, tiến sĩ Huỳnh Văn Thông kết luận.