Thương vụ tiêm kích giúp Thổ Nhĩ Kỳ giảm phụ thuộc Mỹ

"Đây là thương vụ rất quan trọng vì nó mang lại đơn hàng trị giá 8 tỷ bảng (gần 11 tỷ USD) và khoảng 20.000 việc làm cho nước Anh", Thủ tướng Keir Starmer tuyên bố hôm 27/10, sau khi ký thỏa thuận bán 20 tiêm kích đa năng Typhoon cho Thổ Nhĩ Kỳ trong vòng 10 năm tới.

Lễ ký được tổ chức sau khi Thủ tướng Starmer gặp Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tại Ankara. Thủ tướng Starmer khẳng định thỏa thuận sẽ giúp tăng cường an ninh cho toàn khối NATO, thêm rằng hợp đồng có điều khoản cho phép Thổ Nhĩ Kỳ mua thêm chiến đấu cơ Typhoon trong tương lai.

Tổng thống Erdogan cho biết đây là "biểu tượng mới về quan hệ chiến lược" với Anh, trong khi giới quan sát đánh giá thương vụ là một nước cờ táo bạo để Ankara định vị mình như một trụ cột an ninh khu vực, chủ động đa dạng hóa nguồn cung vũ khí, giảm dần sự phụ thuộc vào Mỹ.

Theo các chuyên gia, đây không chỉ là thỏa thuận mua bán vũ khí đơn thuần, mà còn là biểu tượng cho sự chuyển dịch trong chính sách đối ngoại của Thổ Nhĩ Kỳ. Việc bị Mỹ loại khỏi chương trình tiêm kích F-35 từ 2019 do tranh cãi về hệ thống tên lửa S-400 của Nga được Ankara coi là bài học đắt giá về nguy cơ khi phụ thuộc vào một nhà cung cấp vũ khí duy nhất.

Thỏa thuận mua tiêm kích Typhoon của Anh không chỉ lấp đầy khoảng trống công nghệ không quân, mà còn khẳng định vị thế của Thổ Nhĩ Kỳ như "người chơi" độc lập trong NATO, sẵn sàng hợp tác với các đồng minh châu Âu để bảo vệ biên giới phía đông của liên minh.

"Thổ Nhĩ Kỳ đang xây dựng 'lá chắn' đa nguồn, nơi Anh không chỉ cung cấp vũ khí mà còn chia sẻ công nghệ, giúp Ankara giảm rủi ro từ lệnh trừng phạt tiềm ẩn của Mỹ", giáo sư Aaron Stein, chuyên gia về Trung Đông tại Đại học George Washington, bình luận.

Theo thỏa thuận, Anh sẽ bán cho Thổ Nhĩ Kỳ 20 chiếc Eurofighter Typhoon phiên bản Tranche 4, thế hệ nâng cấp với radar AESA tiên tiến, khả năng mang tên lửa Meteor tầm bắn 100 km và hệ thống tác chiến điện tử.

Thương vụ còn mở ra cánh cửa hợp tác công nghệ với Anh. Thổ Nhĩ Kỳ sẽ được tiếp cận một phần mã nguồn phần mềm và công nghệ động cơ EJ200 của Rolls-Royce, điều đặc biệt quan trọng cho chương trình máy bay tàng hình KAAN nội địa, dự kiến bay thử lần đầu vào 2026.

"Chúng tôi không chỉ bán máy bay, mà còn xây dựng khung hợp tác chiến lược, gồm chia sẻ tình báo và diễn tập chung", Bộ trưởng Quốc phòng Anh John Healey nhấn mạnh.

Ông Erdogan mô tả đây là "biểu tượng của mối quan hệ bền chặt giữa hai đồng minh", đồng thời tiết lộ kế hoạch cập nhật Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) năm 2021 để đẩy kim ngạch thương mại song phương lên 40 tỷ USD vào 2030.

Về thời gian thực hiện, lô máy bay đầu tiên dự kiến được bàn giao sau năm 2030, do quy trình sản xuất phức tạp và nhu cầu đào tạo phi công, ước tính cần 18-24 tháng cho mỗi phi đội.

Thổ Nhĩ Kỳ cũng được cho là đang đàm phán mua thêm 24 chiếc Typhoon cũ từ Oman và Qatar, nâng phi đội Typhoon lên 44 chiếc, đủ để thay thế dần phi đội F-16 già cỗi do Mỹ cung cấp.

Không quân Thổ Nhĩ Kỳ từng tiếp nhận hơn 200 chiếc F-16 của Mỹ từ những năm 1980 nhằm hiện đại hóa lực lượng. Tuy nhiên, phi đội này đến nay đã lỗi thời, chỉ 60% sẵn sàng chiến đấu do thiếu phụ tùng và nâng cấp, trong khi mọi khâu hậu cần, cung cấp linh kiện đều phụ thuộc vào Mỹ.

Trong khi đó, quan hệ giữa Ankara với Washington trở nên căng thẳng sau khi Thổ Nhĩ Kỳ mua tổ hợp tên lửa phòng không S-400 trị giá 2,5 tỷ USD của Nga với. Điều này khiến Mỹ tức giận, loại Thổ Nhĩ Kỳ khỏi chương trình F-35, áp đặt lệnh trừng phạt theo Đạo luật CAATSA, khiến Ankara mất 1,4 tỷ USD tiền đặt cọc và không thể tiếp cận công nghệ máy bay tàng hình thế hệ 5.

Sau cú sốc này, Thổ Nhĩ Kỳ chuyển hướng sang "tự lực cánh sinh" trong chiến lược quốc phòng, với chương trình nghiên cứu phát triển tiêm kích KAAN nội địa. Với ngân sách 10 tỷ USD đến năm 2028, KAAN hứa hẹn trở thành máy bay tàng hình nội địa đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ, trước mắt sử dụng động cơ GE F110 của Mỹ trước khi hoàn thiện phiên bản địa phương hóa.

Tuy nhiên, tiêm kích KAAN vẫn trong giai đoạn thử nghiệm, dự kiến hoạt động đầy đủ vào 2032, quá muộn để lấp khoảng trống hiện tại. Do đó, Typhoon trở thành "cầu nối" lý tưởng: với tốc độ Mach 2, tầm bay 2.500 km và khả năng tích hợp vũ khí NATO, nó phù hợp cho các sứ mệnh như tuần tra Biển Aegean hay hỗ trợ các hoạt động mặt đất ở miền bắc Syria.

Ông Can Kasapoğlu, nhà phân tích tại EDAM ở Istanbul, cho hay thỏa thuận này mang lại công nghệ động cơ cho tiêm kích KAAN, giúp Thổ Nhĩ Kỳ giảm 30% phụ thuộc vào động cơ của Mỹ từ năm 2030.

Thương vụ Typhoon còn giúp Thổ Nhĩ Kỳ giảm phụ thuộc vào nguồn cung vũ khí Mỹ từ mức 70% năm 2020 xuống còn 50%. Tiêm kích Typhoon sẽ bổ sung cho hệ thống phòng không S-400 của Nga, vốn không tương thích F-35, và chiến đấu cơ KAAN nội địa, tạo thế "kiềng ba chân" linh hoạt.

"Chúng tôi sẽ không bao giờ lặp lại sai lầm như đã từng với F-35. Đa dạng hóa nguồn cung là chìa khóa cho độc lập chiến lược", Haluk Gorgun, Chủ tịch Quản lý Công nghiệp Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ, nói.

"Bằng cách thắt chặt quan hệ với Anh, Thổ Nhĩ Kỳ gửi thông điệp đến Mỹ rằng Ankara vẫn là đồng minh, nhưng không bị ràng buộc", giáo sư Sinan Ülgen từ Carnegie Europe đánh giá.

Phong Lâm (Theo Reuters, Guardian, Breaking Defense)