Thương chiến Mỹ - Trung mở rộng trận địa: Bắc Kinh giữ "vũ khí tối thượng", Washington toan tính

"Sẽ rất tốn kém", doanh nhân Mỹ nói. "Chúng ta vẫn còn một chặng đường dài phía trước".

Chuỗi cung ứng - mặt trận mới của thương chiến Mỹ - Trung Quốc

Xung đột thương mại Mỹ - Trung Quốc đang nhanh chóng phát triển thành cuộc chiến giành chuỗi cung ứng toàn cầu khi hai nước hạn chế chia sẻ các công nghệ quan trọng, có khả năng gây ra những tác động lâu dài đến hàng chục ngành công nghiệp.

Tuần trước, Mỹ đã đình chỉ việc bán một số bộ phận và phần mềm được sử dụng trong động cơ phản lực và chất bán dẫn cho Trung Quốc để đáp trả lệnh hạn chế xuất khẩu khoáng sản được sử dụng trong ngành sản xuất lớn của Bắc Kinh. 

Cuộc chiến chuỗi cung ứng, diễn ra sau khi hai nước áp thuế đối với hàng nhập khẩu của nhau, đã khiến các công ty lo ngại khi họ cho biết họ không thể sản xuất sản phẩm nếu không có các bộ phận từ cả hai quốc gia, và khiến các quan chức ở Washington ngày càng lo ngại rằng Trung Quốc có thể bóp nghẹt các tuyến đường huyết mạch khác của Mỹ, bao gồm dược phẩm hoặc vận chuyển.

Trong những tuần gần đây, ngành công nghiệp hàng không vừa là vũ khí vừa là nạn nhân trong cuộc chiến này.

Công nghệ động cơ phản lực cung cấp năng lượng cho máy bay, cũng như các hệ thống lái điều khiển chúng, chủ yếu đến từ Mỹ, được phát triển bởi các công ty như General Electric. Ví dụ, Trung Quốc đã phải lấy công nghệ động cơ từ GE Aerospace khi họ tìm cách xây dựng đối thủ cạnh tranh với Boeing.

Nhưng sản xuất động cơ phản lực cũng phụ thuộc vào Trung Quốc. Khoáng sản được chế biến tại Trung Quốc rất cần thiết cho lớp phủ và thành phần đặc biệt giúp động cơ chạy trơn tru ở nhiệt độ cao, cùng nhiều mục đích sử dụng khác.

Bắc Kinh đã hạn chế xuất khẩu các khoáng sản này, được gọi là đất hiếm, vào tháng 4 sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt đầu áp dụng mức thuế cao đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Động thái này đe dọa phần còn lại của ngành sản xuất tiên tiến của Mỹ — bao gồm cả công việc do nhiều nhà thầu quốc phòng thực hiện. Vào tháng 5, Ford Motor đã tạm thời đóng cửa một nhà máy ở Chicago sau khi một trong những nhà cung cấp của họ hết nam châm cần thiết để chế tạo xe.

Mỹ đã phản ứng bằng các hạn chế công nghệ của riêng mình. Tuần trước, các quan chức Mỹ đã đình chỉ một số giấy phép cho phép các công ty Mỹ xuất khẩu công nghệ máy bay sang Trung Quốc, cũng như các giấy phép khác liên quan đến công nghệ sinh học và chất bán dẫn, những người quen thuộc với vấn đề này cho biết.

Trong khi đó, các quan chức tại các bộ Quốc phòng, Nội vụ và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ đang đẩy mạnh nỗ lực tìm kiếm thêm nguồn cung cấp đất hiếm trong nước, bao gồm cả việc xem xét tài trợ của chính phủ Mỹ cho các mỏ và cơ sở chế biến mới, theo những người hiểu rõ vấn đề này.

 Cuộc chiến chuỗi cung ứng đã diễn ra trong nhiều năm, khi cả hai nước đều cố gắng bảo vệ chống lại sự kiểm soát của bên kia đối với các vật liệu chiến lược bằng cách đa dạng hóa các nguồn cung ứng của mình.

Trận địa công nghệ - Thế giằng co dai dẳng

Sau khi Tổng thống Trump áp thuế đối với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên, nhiều công ty Mỹ đã thành lập các nhà máy bên ngoài Trung Quốc. Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã đặt mục tiêu giảm sự phụ thuộc của Trung Quốc vào năng lượng và công nghệ nước ngoài bằng cách rót các khoản đầu tư lớn vào các nhà máy sản xuất chất bán dẫn, tấm pin mặt trời và xe điện.

Mặc dù vậy, hai nền kinh tế vẫn gắn kết chặt chẽ, một thực tế gai góc khi hàng trăm tỷ USD thương mại chảy qua Thái Bình Dương mỗi năm. Mặc dù cả hai nước đều quyết tâm giảm sự phụ thuộc vào nhau vì lý do an ninh quốc gia, nhưng điều này sẽ rất tốn kém.

Ví dụ, kể từ năm 2022, Mỹ đã liên tục mở rộng hệ thống toàn cầu để quản lý chất bán dẫn tiên tiến và ngăn chặn công nghệ này chảy vào Trung Quốc. Các quy tắc này nhằm hạn chế quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với trí tuệ nhân tạo và công nghệ máy tính tiên tiến cần thiết để tăng cường sức mạnh quân sự của nước này. Nhưng ngành công nghiệp bán dẫn Mỹ phản đối mạnh mẽ vì họ coi Trung Quốc là nguồn doanh thu quan trọng .

Bắc Kinh đã thiết lập một hệ thống cấp phép để có thể giám sát và phê duyệt việc bán đất hiếm và nam châm làm từ chúng cho các công ty trên toàn thế giới. Khi Tổng thống Trump tăng thuế đối với Trung Quốc lên 145% vào tháng 4, Bắc Kinh đã đáp trả bằng cách nhắm vào các lô hàng đất hiếm, bao gồm cả việc đình chỉ nhiều lô hàng.

Vào tháng 5, các quan chức Mỹ và Trung Quốc đã sắp xếp một cuộc họp tại Geneva để cố gắng xoa dịu căng thẳng thương mại giữa hai nước. Chính quyền Tổng thống Trump có một số lý do để cố gắng đạt được thỏa thuận "đình chiến". 

Các công ty đã cảnh báo rằng các kệ hàng trong cửa hàng có thể trống rỗng vào cuối năm nay do lượng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc giảm mạnh, và thị trường chứng khoán và trái phiếu cũng đã phát đi những tín hiệu cảnh báo. Nhưng chính những hạn chế về đất hiếm của Trung Quốc dường như đã gây áp lực lớn nhất lên Mỹ để đạt được giải pháp.

Tại Geneva, các nhà đàm phán từ cả hai nước đã nhất trí giảm thuế quan. Theo một tuyên bố chung, Trung Quốc cho biết họ sẽ "tạm dừng hoặc hủy bỏ các biện pháp trả đũa phi thuế quan đối với Mỹ kể từ tháng 4".

Các quan chức Mỹ cho biết các lô hàng đất hiếm của Trung Quốc vẫn chưa trở lại mức trước đó. Đại diện Thương mại Mỹ Jamison Greer mới đây nói rằng Trung Quốc đang "chậm trễ trong việc tuân thủ thỏa thuận" và các quan chức Mỹ "không thấy dòng chảy của một số khoáng sản quan trọng mà họ đáng lẽ phải thấy".

Tổng thống Trump trực tiếp hơn. Trong bài đăng trên Truth Social vào 30/5, ông nói rằng Trung Quốc đã "hoàn toàn vi phạm thỏa thuận với chúng tôi".

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm đã phủ nhận cáo buộc tại một cuộc họp báo vào 3/6, nói rằng Trung Quốc đã "thực hiện nghiêm túc" thỏa thuận Geneva. Các quan chức Trung Quốc nói rằng chính Mỹ đã vi phạm thỏa thuận, bao gồm cả việc ban hành thông báo nêu rõ rằng việc sử dụng chip do công ty công nghệ Trung Quốc Huawei sản xuất ở bất kỳ nơi nào trên thế giới đều vi phạm luật pháp Mỹ.

"Mỹ đã bôi nhọ và cáo buộc Trung Quốc mà không có bất kỳ căn cứ thực tế nào, và đã đưa ra các biện pháp đàn áp cực đoan như kiểm soát xuất khẩu chip vào Trung Quốc, đình chỉ việc bán phần mềm thiết kế chip cho Trung Quốc và tuyên bố thu hồi thị thực du học Trung Quốc. Những điều này đã làm suy yếu nghiêm trọng Đồng thuận Geneva và gây tổn hại đến các quyền và lợi ích hợp pháp của Trung Quốc", ông Lâm nói.

Daniel Rosen, đồng sáng lập công ty nghiên cứu Rhodium Group, cho biết Bắc Kinh đã nhận ra nhiều năm trước rằng đất hiếm sẽ là trọng tâm của công nghệ tiên tiến và đã trợ cấp cho việc xây dựng nguồn cung cấp của họ. Ông cũng cho biết Mỹ đã "đánh giá thấp một cách nghiêm trọng" nhu cầu về chúng.

Trung Quốc khai thác 70% đất hiếm của thế giới, nhưng 90% đất hiếm của thế giới được xử lý hóa học bởi Trung Quốc. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, nước này cũng sản xuất hơn 80% pin của thế giới, hơn 70% xe điện và khoảng một nửa thép và nhôm của thế giới.

Rosen cho biết việc đảm bảo nguồn cung thay thế có thể đòi hỏi Mỹ phải đầu tư hàng trăm tỷ USD và hợp tác với các đối tác toàn cầu sẵn sàng xây dựng chuỗi cung ứng bên ngoài Trung Quốc.

"Sẽ rất tốn kém", ông nói. "Chúng ta vẫn còn một chặng đường dài phía trước".

An An (Theo NYT)