Thiếu quy định, vẫn chờ làn sóng doanh nghiệp FDI niêm yết tại Việt Nam

Theo thống kê, toàn thị trường chứng khoán Việt Nam hiện có khoảng 10 doanh nghiệp FDI niêm yết với 6 trên HoSE, 1 trên HNX và 3 trên UPCoM. Hơn một thập kỷ qua, gần như không có thêm doanh nghiệp FDI mới niêm yết.

Trong bối cảnh thị trường đang khát nguồn hàng hóa chất lượng, khối doanh nghiệp FDI với tiềm lực tài chính, quản trị và thương hiệu tốt... sẽ là nguồn cung ứng tiềm năng.

Không thiếu doanh nghiệp FDI muốn tham gia thị trường chứng khoán

Trước đây thị trường chứng khoán Việt Nam từng có 11 doanh nghiệp, nhưng một số đã rút lui do hoạt động kém hiệu quả, đáng chú ý là Full Power (FPC) hủy niêm yết hoàn toàn.

Nghị định 38/2003 từng mở đường cho doanh nghiệp FDI lên sàn, giúp giai đoạn 2003 - 2008 trở thành cao điểm với 10 doanh nghiệp chuyển đổi từ TNHH sang cổ phần để niêm yết. Tuy nhiên, kể từ năm 2017, khi Siam Brothers Việt Nam (SBV) gia nhập HoSE, đến nay chưa có thêm doanh nghiệp FDI nào mới niêm yết.

Theo bà Hà Võ Bích Vân - cố vấn tài chính tại Hub Đồng Hành Công ty cổ phần tư vấn đầu tư và quản lý tài sản FIDT, hiện nay Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý cụ thể cho phép doanh nghiệp FDI niêm yết trên thị trường chứng khoán. 

Các văn bản trước đây như nghị định 38/2003 và quyết định 238/2005 đã hết hiệu lực, trong khi Luật Đầu tư 2020 và Luật Chứng khoán 2019 lại chưa có quy định kế thừa rõ ràng. Sự thiếu vắng hướng dẫn pháp lý này khiến nhiều doanh nghiệp FDI, dù có nhu cầu huy động vốn và xây dựng thương hiệu tại Việt Nam, vẫn chưa tìm thấy "cánh cửa" để lên sàn.

Thông qua chào dịch vụ tư vấn với khách hàng, giám đốc một công ty chứng khoán lớn ở Việt Nam cho biết nhu cầu lên sàn của các doanh nghiệp FDI không hề nhỏ, tuy nhiên việc thúc đẩy cần nhiều giải pháp, trong đó có yếu tố pháp lý.

Nói với Tuổi Trẻ, đại diện C.P Việt Nam cũng cho biết Việt Nam chưa triển khai thủ tục chấp thuận cho doanh nghiệp FDI niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán. Công ty hiện đang chờ Chính phủ xem xét các thủ tục và quy trình cho phép doanh nghiệp FDI niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán. 

"Tập đoàn cũng đã sẵn sàng, nếu có quy định và thủ tục rõ ràng, công ty sẽ sẵn sàng thực hiện", đại diện C.P Việt Nam tiết lộ.

Để mở đường cho doanh nghiệp FDI niêm yết

Ông Thomas Nguyễn, giám đốc thị trường nước ngoài của Chứng khoán SSI, cho rằng việc thúc đẩy các doanh nghiệp FDI niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam là một yếu tố quan trọng để phát triển thị trường vốn. Theo ông, hiện nay cơ quan quản lý đã dành nhiều sự quan tâm hơn cho việc phê duyệt niêm yết, thể hiện định hướng rõ ràng của Nhà nước trong việc khuyến khích doanh nghiệp, bao gồm cả khối FDI, tham gia thị trường chứng khoán.

Việt Nam hiện có nhiều doanh nghiệp FDI với chất lượng rất tốt. Đây chính là nguồn hàng hóa tiềm năng có thể bổ sung cho thị trường chứng khoán, vừa giúp đa dạng hóa sản phẩm, vừa tạo sức hút lớn hơn đối với nhà đầu tư.

Tuy nhiên để những doanh nghiệp này lựa chọn Việt Nam làm điểm đến niêm yết, có hai điều kiện tiên quyết. Thứ nhất, thị trường trong nước phải mang lại mức định giá đủ hấp dẫn và cạnh tranh so với các thị trường khác mà họ có thể cân nhắc. Thứ hai, thủ tục niêm yết cần được đơn giản hóa, dễ dàng hơn.

Ông Thomas so sánh với thị trường Mỹ, nơi thủ tục phức tạp, chi phí cao và chịu sự giám sát khắt khe, và cho rằng Việt Nam nên đặt mục tiêu xây dựng một cơ chế linh hoạt, thân thiện hơn để khuyến khích doanh nghiệp FDI lên sàn. 

Bên cạnh yếu tố định giá và thủ tục, ông cũng lưu ý rằng không ít tập đoàn toàn cầu muốn niêm yết xuất phát từ các mục tiêu khác, chẳng hạn mong muốn pháp nhân tại quốc gia sở tại được niêm yết tại chính thị trường đó nhằm phục vụ cấu trúc sở hữu hoặc chiến lược phát triển dài hạn. 

Điều này cho thấy quyết định niêm yết của doanh nghiệp FDI không chỉ gắn với lợi ích tài chính trực tiếp, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố chiến lược và quản trị khác.

Vẫn phải kiểm soát rủi ro

Ông Nguyễn Sơn, chủ tịch HĐTV Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC), nhấn mạnh cần thiết tăng nguồn cung hàng hóa chất lượng trên thị trường chứng khoán hiện nay bằng nhiều giải pháp, nhưng đang có những lý do riêng của Việt Nam cũng như tác động từ thế giới khiến lượng hàng hóa "vắng bóng".

Quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu của Việt Nam hiện tại còn nhỏ và đặc biệt chất lượng cũng như quy mô hàng hóa không thay đổi nhiều trong 2 - 3 năm gần đây. "Không thể chỉ duy trì số lượng hàng hóa như hiện nay được. Việc thúc đẩy các doanh nghiệp FDI chuyển đổi và niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam sẽ tạo ra sự bình đẳng", ông Sơn nói.

Trước đây đã có hơn 10 doanh nghiệp FDI lên sàn, có những doanh nghiệp hoạt động không tốt, nhưng nhiều doanh nghiệp hoạt động rất tốt. 

"Song quá trình thúc đẩy doanh nghiệp FDI lên sàn đã chậm lại trong khoảng một thập kỷ gần đây, cần phải tháo gỡ. Các doanh nghiệp FDI khi chuyển đổi sang công ty cổ phần hoạt động hoàn toàn theo Luật Doanh nghiệp Việt Nam", ông Sơn nói.

Tuy nhiên vấn đề này cũng đặt ra nhiều rủi ro cần quản lý. Thậm chí có lo ngại về việc doanh nghiệp FDI lên sàn chỉ nhằm "thoái vốn" sau khi niêm yết hoặc doanh nghiệp không làm ăn nghiêm túc, dẫn đến rủi ro cho nhà đầu tư, thị trường. 

Ngoài ra hiện tượng chuyển giá, kê khống giá trị tài sản, báo cáo tài chính không minh bạch, thậm chí lãnh đạo doanh nghiệp bỏ trốn, cũng là những vấn đề cần được kiểm soát chặt chẽ.

Bà Hà Võ Bích Vân, chuyên gia FIDT, nhấn mạnh việc xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ để kiểm soát rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư. 

Theo đó cần xây dựng các tiêu chí riêng cho doanh nghiệp FDI như: yêu cầu thời gian hoạt động tối thiểu tại Việt Nam có thể từ 2 - 3 năm, quy mô tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận, áp dụng chuyển giao công nghệ hiện có. Điều chỉnh mức vốn điều lệ so với quy định bình thường nếu cần. 

"Đồng thời cho phép áp dụng cơ chế hạn chế giao dịch cổ đông sáng lập nước ngoài (lock-up) trong vài năm (ví dụ 3 - 5 năm) để tránh tình trặng thoái vốn ồ ạt", bà Vân kiến nghị.

Theo bà Vân, để khối doanh nghiệp FDI lên sàn, chúng ta không chỉ nói đến việc sửa luật hay hạ thấp điều kiện. Có thể bắt đầu từ một sandbox (thí điểm) niêm yết, kết hợp với công cụ để giảm rủi ro pháp lý, đồng thời thiết lập trung tâm hỗ trợ IPO chuyên biệt và áp dụng chuẩn IFRS rút gọn để tiết kiệm chi phí tuân thủ. 

Nếu đi kèm ưu đãi thuế tạm thời cho doanh nghiệp niêm yết thành công, Việt Nam hoàn toàn có thể đón một làn sóng doanh nghiệp FDI chất lượng gia nhập thị trường chứng khoán mà không cần chờ đợi quá lâu.

Ngoài ra cần yêu cầu kiểm toán độc lập, định giá chặt chẽ, đảm bảo giá cổ phiếu chào sàn phản ánh giá trị thực. Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ về kinh doanh, minh bạch báo cáo tài chính, tăng cường năng lực hệ thống giám sát kỹ thuật, cảnh báo sớm, kết nối với dữ liệu doanh nghiệp và dân cư quốc gia. Khi có thêm các doanh nghiệp FDI niêm yết thành công, đưa thị trường chứng khoán nói riêng và Việt Nam nói chung tiến gần hơn đến vai trò trung tâm tài chính quốc tế.