Thi trên máy tính: Xu thế tất yếu, cần chuẩn bị toàn diện

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2027 được tổ chức vào tháng 6-2027, thi trên máy tính tại các điểm có đủ điều kiện và tổ chức thi tốt nghiệp THPT trên giấy tại các điểm thi khác.

Tại hội nghị tổng kết công tác tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 và chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2026 diễn ra mới đây, Bộ GD-ĐT đã công bố một số định hướng và mốc thời gian chuẩn bị tổ chức thi tốt nghiệp THPT trên máy tính vào năm 2027.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2027 được tổ chức vào tháng 6-2027, thi trên máy tính tại các điểm có đủ điều kiện và tổ chức thi tốt nghiệp THPT trên giấy tại các điểm thi khác.

Nhiều ưu điểm vượt trội

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, giáo dục Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ: chuyển từ thi tốt nghiệp THPT, tuyển sinh đại học trên giấy sang thi trên máy tính.

Trên thế giới, hai mô hình phổ biến thi trên máy tính hiện nay là CBT (Computer-Based Testing) - thi theo cấu trúc tuyến tính cố định và CAT (Computerized Adaptive Testing) - thi thích ứng, trong đó câu hỏi được điều chỉnh theo năng lực của thí sinh.

Cả hai đều được xem là xu thế tất yếu để hiện đại hóa công tác thi cử, nâng cao chất lượng đánh giá và hội nhập quốc tế.

Ở Việt Nam một số trường đại học đã áp dụng CBT trong các kỳ thi đánh giá năng lực, trong khi để thực hiện nhiệm vụ được giao, Bộ GD-ĐT cũng đặt mục tiêu triển khai cho kỳ thi tốt nghiệp THPT từ năm 2027.

Tuy nhiên để thành công và từng bước tiếp cận CAT, cần giải quyết nhiều thách thức về ngân hàng câu hỏi, hạ tầng, nhân lực và cơ chế công nhận kết quả.

So với hình thức truyền thống, thi trên máy tính có nhiều ưu điểm vượt trội. Kết quả được chấm tự động, nhanh chóng, giảm thiểu sai sót chủ quan và rút ngắn thời gian công bố.

Hình thức này cũng tiết kiệm chi phí in ấn, vận chuyển, đồng thời hỗ trợ các dạng câu hỏi đa dạng, từ trắc nghiệm nhiều lựa chọn đến tình huống mô phỏng.

Đặc biệt CBT linh hoạt trong tổ chức, có thể triển khai nhiều ca thi, nhiều đợt trong năm, thậm chí thi trực tuyến từ xa. Một lợi thế quan trọng khác là cho phép thí sinh thi nhiều lần, tương tự các kỳ thi quốc tế như IELTS, TOEFL hay SAT...

Việc có cơ hội cải thiện điểm số giúp việc cho thí sinh đánh giá như một hoạt động học tập, giảm áp lực và phản ánh đúng năng lực thực sự của học sinh.

Những hiểu lầm

Một hiểu lầm thường gặp là thi trên máy tính, tức là mỗi học sinh phải có một máy tính riêng. Trên thực tế các kỳ thi lớn trên thế giới đều áp dụng mô hình trung tâm khảo thí (Test-Center).

Thí sinh đến điểm thi được trang bị sẵn máy tính tiêu chuẩn và có thể thi nhiều ca trong ngày. Cách làm này vừa tiết kiệm chi phí vừa bảo đảm công bằng, tránh bất bình đẳng do điều kiện kinh tế. Đây cũng là hướng đi phù hợp với Việt Nam, thay vì đầu tư dàn trải, gây lãng phí.

CBT và CAT là hai mô hình cần được phân biệt rõ. CBT là hình thức thi mà toàn bộ đề, bài làm và chấm điểm đều thực hiện trên máy tính theo cấu trúc cố định. Đây là mô hình phổ biến nhất hiện nay, mang lại nhiều lợi ích về tốc độ, độ chính xác và sự tiện lợi.

CAT là bước phát triển cao hơn, khi hệ thống điều chỉnh độ khó của câu hỏi dựa trên câu trả lời trước đó của thí sinh. Nhờ vậy kỳ thi ngắn gọn hơn nhưng vẫn đánh giá chính xác năng lực cá nhân.

CAT đã được áp dụng trong các kỳ thi quốc tế như GMAT hay GRE, minh chứng cho tiềm năng cá nhân hóa và công bằng trong đánh giá.

Ở Việt Nam, các kỳ thi đánh giá năng lực trên máy tính được thực hiện đầu tiên ở Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014, sau đó có Đại học Bách khoa Hà Nội và Trường đại học Sư phạm TP.HCM cũng tổ chức thi trên máy tính và đều theo mô hình CBT tuyến tính.

Đây là bước đi quan trọng để tích lũy kinh nghiệm, từ đó từng bước tiến tới CAT khi điều kiện về ngân hàng câu hỏi và công nghệ cho phép.

Những thách thức không nhỏ

Dù có nhiều ưu điểm, thi trên máy tính vẫn đối diện với không ít thách thức. Ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa là yếu tố then chốt nhưng hiện chưa có hệ thống đủ lớn ở tầm quốc gia. Hạ tầng kỹ thuật còn chênh lệch giữa các địa phương, trong khi nguy cơ gian lận bằng công nghệ ngày càng tinh vi.

Quan trọng hơn, thành công của CBT và xa hơn là CAT phụ thuộc rất lớn vào nguồn nhân lực.

Để xây dựng và vận hành một kỳ thi quy mô lớn không chỉ cần kỹ sư công nghệ mà còn cần các chuyên gia am hiểu về chuyên ngành đo lường và đánh giá trong giáo dục, nắm vững lý thuyết khảo thí hiện đại và từng có kinh nghiệm triển khai kỳ thi trên máy tính.

Người giữ vai trò "tổng công trình sư" của đề án thi trên máy tính phải hội đủ cả kiến thức chuyên môn lẫn kinh nghiệm thực tiễn, nếu không, dễ biến thi trên máy tính thành gánh nặng hơn là cải cách.

Giảm áp lực, tăng công bằng

Chuyển đổi từ thi trên giấy sang thi trên máy tính không chỉ là đổi mới công cụ làm bài, mà là cải cách toàn diện trong đánh giá giáo dục.

CBT và CAT mở ra nhiều cơ hội lớn, nhưng chỉ phát huy nếu đi kèm chiến lược chuẩn hóa ngân hàng câu hỏi, đầu tư hạ tầng, phát triển nhân lực và cơ chế công nhận kết quả.

Quan trọng hơn cả, mọi đổi mới cuối cùng phải hướng đến mục tiêu nhân văn: giảm áp lực, tăng công bằng và tạo cơ hội để mọi học sinh phát huy hết năng lực của mình.